Yryzdyq joryǵynyń jampozdary

Qara barqyt egistik alqaptyń beti sál-pál kebińkirep, tobar­syp turǵan tárizdi bolyp kórin­genimen, tuqym túser tereń­dikte ylǵal bar. Kóktem boıy kók­ten ıimeı turǵan kezde so­nyń ózi dıqandar úshin dát­ke qýat. «Sandyqtaý agro» se­rik­testiginiń agronomy Alek­seı Sýmenkonyń aıtýyna qa­ra­ǵanda, qystygúni qar toqtatý tyńǵylyqty júrgizilgen, sodan soń ylǵal jabý da yjdahatty atqarylypty. Dıqandar ázirge 3 myń gektarǵa jýyq alqapqa dán sińirip úlgergen. Onyń 1 myń gektary jumsaq bıdaı tuqymy bolsa, qalǵany – maıly daqyldar.

Kóktemgi egisti ýaqtyly at­­qa­ryp shyǵý úshin dala ju­mys­tary eki aýysymmen uıym­dastyrylǵan. Qazir alqap ústinde ónimdiligi joǵary úsh keshen ty­nymsyz jumys isteýde. Tún qatyp, tús qashyp júrse de, dı­qandardyń qabaǵy jadyrańqy. Bir jaqsysy, seriktestik mashına-traktor parkin jańalaýǵa muqııat mán berip otyr. Byltyr ǵana kanadalyq «Býgro» kesheni alynypty. Agronomnyń aıtýyna qaraǵanda, ónimdiligi ózge teh­nıkaǵa qaraǵanda oq boıy ozyq.

A.Sýmenko ekeýimiz alqap ús­tin­de ylǵal ólshep kórdik. Agro­nom­­nyń qolyndaǵy qural bir metrge deıingi tereńdikte ylǵal­dyń bar eken­digin aıǵaqtaıdy. Qunarly to­pyraqtyń tuqym sebiler tereń­digi ta­lapqa saı jylynypty.

– О́tken jyly egin sharýa­shylyǵymen aınalysatyn qaýym úshin óte aýyr jyl boldy, – deıdi agronom, – jaz boıy jaýyn jaýmady. Bes mılımetrge deıin ǵana ylǵal tústi. Qaıta qys boıy tynym almaı qar toqtatyp, kóktemde muqııat ylǵal jabýymyzdyń nátıjesinde qyrmandy qyzylǵa toltyrdyq. Aldaǵy ýaqytta sýar­maly alqaptarǵa ıek artamyz ba degen josparymyz bar. Qazir tabıǵattyń ózgerýi osyndaı qadamdy talap etip otyr.

Agronomnyń paıymda­ýyn­sha, ǵalymdardyń usyny­syn basshylyqqa alǵan jón. Biraq ókinishke qaraı jaz­dyń qanshalyqty jaıly bolatyn­dyǵyn eshkim tap basyp, boljap aıta almaıdy. Sol sebepti keshegi keńes zamanyndaǵy jınaqtalǵan tájirıbe de aıtaryqtaı nátıje bere qoımaýy ábden múmkin. Ras, keı jyldary erte ekkender uta­dy, al keıbir jyldary kesh ekkenderdiń yrysy molaı­maq. Onyń ústine alqaptyń ón­gishtik qasıetin saqtaý da ma­ńyzdy máselege aınalǵan. Aı­talyq, oblystyń kóptegen egis­tik alqaptarynda qara shirin­diniń mólsheri tym azaıyp ket­­ken. Ǵalymdardyń aıtýyna qaraǵanda, qorektik zattar qura­mynyń mólsherin azotty tyńaıtqyshtardy engizbeı-aq molyqtyrýǵa bolady eken. Ol úshin aýyspaly egis júıesin tártipke keltirý kerek. Qara shi­rindisi óte az alqap úshin sıderaldy daqyldardy ósirip, paı­dalanýǵa ábden bolady. Tú­sinikti bolý úshin sál taratyp aıtatyn bolsaq, biz sóz etip otyrǵan jasyl tyńaıtqysh retinde kó­binese birjyldyq, áıtpese kópjyl­dyq burshaq tuqymdastar arasynan asburshaq, túıejońyshqa, jońyshqa tárizdi ósimdikter ekken jón. Tipti, jazdyq raps, qysha ósimdikterin de paıdalanýǵa bolady. Endigi bir másele, topyraq erozııasy. Seriktestik agronomynyń aıtýyna qaraǵanda, Sandyqtaý ólkesi nýly jer bolǵanymen, bul aýdannyń egistik alqaptarynda da atalǵan másele ótkir kúıinde.

– Sońǵy eki kún boıy qatty jel turyp, topyraqtyń betindegi qunarly qabatty ushyryp áketti, – deıdi Alekseı Sýmenko, – ádette topyraq erozııasy jazyq jerlerge ǵana qaýip tóndirgenimen, qazir ormandy alqaptardyń ózi osy keseldiń qıyndyǵyn kórip otyr. Sondyqtan aldaǵy ýaqytta eginshilik mádenıetin jetildirip, qunarly topyraqty saqtap qalý amaldaryn qarastyrýymyz qajet.

Ǵalymdar topyraqty erozııa­dan qorǵaý úshin burynǵydaı qaıyrmaly soqamen jyrtýdyń ornyna qaıyrmasyz etip jyrtyp, tereńirek qopsytýdy usy­nyp otyr. Sonda daqyl sabaq­tary topyraqtyń ústińgi betin­de qalyp, jeldiń ekpinin tómen­detýge septigin tıgizbek. Eń utym­dysy, bos topyraq jerdiń betine shyq­paı, synyqsúıem tereńdikte jatady.

Bıyl aýdan dıqandary 324 795 gektar alqapqa aýyl sha­rýa­­shylyǵy daqyldarynyń tu­qymyn sińirmek. О́tken jylmen salystyrǵanda 790,3 gektarǵa kó­birek. Kóktemgi egiske qajetti tuqym kúni buryn daıyndalǵan. 50,9  myń tonna kóleminde. Qolda bar tuqymnyń sapasy tekserilip, óngishtik qasıeti anyqtalǵan. Sóz arasynda birinshi jáne ekinshi surypty tuqymnyń 80,8 paıyzy nemese 43,6 myń tonnasy osyndaı qasıetke ıe ekendigin aıta ketetin bolsaq, yryzdyqtyń mo­laıatynyna degen senim ulǵaıa túser edi. Bıylǵy jyldyń qaba­ǵynan kúdiktengen dıqandar tyń­aıtqyshtarǵa ıek artyp otyr. Bıylǵy jyly aýdan sharýa­shylyqtary jetkilikti mólsherde tyńaıtqysh alyp, alqapqa sińirip úlgeripti. Onyń ishinde 1 900 tonna ammofosa jáne dánniń ósýi men qalyptasýyna áser etetin 33 myń lıtr lıngogýmata, 896 tonna karbamıd, 1 142 tonna qunarly tyńaıtqysh alynǵan.

Eń bastysy, aýdannyń aýyl sharýashylyǵyna salynǵan ınvestısııa kólemi 2020 jylmen salystyrǵanda, 2,1 ósip, 12,3 mlrd teńgege jetken. Mashına-trak­tor parkin jańǵyrtýda da aıtar­lyqtaı jetistik bar. Máselen, jańadan 52 traktor, 57 kombaın, 17 egis kesheni alynǵan. Qazir as­tyqty aýdannyń alqaptarynda dıqandar 829 traktordy, 131 egis­tik keshenin utymdy paıdalanýda.

Memleket tarapynan da yryz­dyq joryǵyndaǵy eńbekkerlerge qoltyqtarynan demeıtin qoldaý kórsetilýde. Aýdanǵa 4 455 tonna arzandatylǵan dızel otyny bólingen. Bólingen otyn ýaqtyly jetkizilgen.

Mine, osylaısha ótken jyly qýań­shy­lyqqa qaramastan, táp-táýir ónimge qol jetkizip, qam­ba­lary qyzyl dánge tolǵan, oblys­taǵy ozattardyń aldyńǵy qata­rynan kóringen aýdannyń aýyl sharýashylyǵy eńbekkerleri yryzdyq jolynda yntymaqty eńbek etýde.

– Ujym tutas organızm is­petti, – deıdi seriktestik agronomy, – eger esh jerinde múltik bolmaı, bir kisideı jumylyp jumys isteıtin bolsaq, seriktestiktiń 12 myń gektar egistik alqabyna ýaqtyly tuqym seýip, adal eńbegi­­mizdiń arqasynda el ıgiligi eselene túser edi. Ol úshin shaǵyn bolsa da ujymnyń berekesi, bir­ligi bolǵany jón.

Iá, birlik bolsa, egin de jaqsy kók­temek, el ishi de berekeli bol­maq.

Aqmola oblysy,

Sandyqtaý aýdany