Batyrdy tuqyrtqan tylsym

Iá, qalaı desek te Shaıtankól jaıyn­da ańyz da, áńgime de kóp. Sonyń biri osy ólkeden shyqqan qazaqtyń tuńǵysh ǵaryshkeri, Halyq qaharmany Toqtar Áýbákirov esi­mimen baılanysty. Bul týrasynda kezinde úshinshi jaqtan kóp jazy­lyp, aıtyldy da. Biraq ol oqı­ǵanyń naqty mán-jaıyn batyrdyń óz aýzynan jazyp alýdyń sáti bizge buıyrypty. Ony Toqtar Ońǵar­baıuly bizge bylaı áńgimelep berdi:

– Jas kúnimde shesheı marqum: «Balam, Shaıtankólge eshqashan shomylma», dep únemi aıtyp otyratyn. Biraq sebebin túsindirmedi. Balalyqqa salyp men de dendep suramappyn. Árıne, anamnyń sózin oıyma túıip aldym. Arada jyldar ótti. Shesheı máńgilik mekenine bet burdy. Almatydan astanaǵa kóship kelgennen keıin jaz aıynyń bir demalysynda Qarqaraly jaqqa jol tústi. Kún tas tóbege shyǵyp alǵan, qaınaǵan ystyq. Qasymda dostarym bar, qaraqurym halyqpen birge Shaıtankólge kóterildik. Ystyqtan dińkelep kele jatqan jurt kele sala sýǵa lap qoıdy. Men de solarmen birge súńgidim. Anamnyń aıtqany esimnen múldem shyǵyp ketipti. Sodan saparymyzdy sátti aıaqtap, jeksenbi úıge keldik. Dúısenbi – jumys, erterek demalýǵa jatyp qalǵan edim. Túnde oıanyp kettim, aýzymnan ot shyqqandaı demim órtenip, tula boıym kúıip jatyr eken. Ne de bolsa bir derttiń sol Shaıtankólden jabysqanyn ish­teı sezdim. Anamnyń sózi de sonda esime tústi. Biraq ne isteý kerek ekenin túsinbedim, dury­sy bilmedim. Úıde eshkim joq bolatyn, barlyǵy demalysqa ketken. Sodan ornymnan súıretilip turdym da, maǵan birdeńe bolyp qalsa, eshkim kire almaı qalmasyn dep syrtqy alyp temir esikti ashyp qoıdym. Kelip, ornyma qaıta jattym. Bir oıansam, tań atypty. Telefon bezildep jatyr. Tutqany kóterdim. Kómekshim hal-jaǵdaı surady. Jumysqa shyqpaǵanyma alańdaýly eken. Mán-jaıdy túsin­dirdim de, dárihanadan qyzý ólsheı­tin qural ala kelýin ótindim. О́ıt­keni úıdegi ólshegish 40 gradýsty kórsetip turdy. Aqaýy bar bolar dep túıip, tapsyryp jatqanym ǵoı. Sodan alyp-ushyp jarty saǵatta kómekshim keldi. Onyń ákelgen quraldary da 40 gradýstan túspedi. Shoshyp ketip, birden jedel járdem shaqyrdy. Qarsylyq bildirgenime de qaramady. Temperatýram 4 kún boıy túspeı, besinshi kúnge jalǵasty. Dárigerlerdiń istemegeni joq. Sodan beısenbiden jumaǵa qaraǵan túni tús kórdim. Bas jaǵymda shesheı marqum tur eken deımin: «Shaıtankólge shomylma» dep aıttym ǵoı, balam. Keshirim surashy! Tezirek keshirim suraı qoıshy», dep báıek bolyp jatyr. Sonda ózimniń arǵy dúnıe men bergi dúnıeniń ortasyna kelip qalǵanymdy túsindim. О́ıtkeni 40 gradýs temperatýramen 5 kún boıy arpalysý adamdy qatty qajytady eken. Dereý esimdi jıdym da, Shaıtankólden kádimgideı kisiden keshirim suraǵandaı keshirim suradym. Álsirep qalǵan ekenmin, ile qaıtadan uıyqtap ketippin. Tańerteń dári­ger kelip oıatyp, qyzýymdy ólshegende, senesiz be, temperatýram 36,6-ny kórse­tip tur. «Áne, kórdińiz be?! Bizge sengenińiz durys boldy», dep olar em tabylǵanyn ózderiniń eńbegine balap qýanyp jatty. Al men bolsam, ózimniń nege bulaı eki dúnıe ortasynda qalǵanymdy jáne onyń shıpasynyń neden qonǵanyn da ishteı bilip jattym. Biraq eshkimge tis jarmadym. Pende emespiz be, keıde «jaı ǵana kezdeısoqtyq bolar, bul túk te tylsym emes, múm­kin shynymen de dárigerlerdiń emi qonǵan shyǵar» dep keıin kúmán­danyp ta júrdim. Alaıda arada bir-eki jyl ótken soń ulym da dos­tarymen Qarqaralyǵa demalýǵa ketti. Eki-úsh kúnnen keıin balamdy alyp keldi. Qyzýy 39-dan asyp, 40-qa sál jetpeı tur. Ábden álsiregen, ózi aıaǵymen júre almaıdy. Ony kórgende qoıǵan alǵashqy suraǵym: «Shaıtankólge bardyńdar ma? Kólge tústiń be?» boldy. Balam basyn ızedi. «Meniń aıtqanymdy nege tyńdamadyń?» dep edim, ol da jastyqqa salyp umytyp ketkenin aıtty. Sodan ekeýimiz otyryp kól­den keshirim suradyq. Men aıtyp otyrdym, balam sońymnan barlyǵyn qaıtalady. Sóıtip, tańer­teń uıqysynan qulan-taza aıyǵyp oıandy. Keshegi qyzýdyń izi de joq. Endi muny tylsym demeı kórińizshi?! Osy oqıǵadan keıin men Shaıtankóldiń erekshe qasıeti baryna kózim anyq jetti. Bul kólge shomylý bir kisilerge jaǵady, bir kisilerge kerisinshe jaqpaıdy. Máselen, bizdiń tuqymǵa Shaıtankól jaqpaıdy. Onyń sebebi nede ekenin naqty bilmeımin, biraq ekeýiniń arasynda erekshe bir baılanys bary sózsiz. Bizge bir-birimizdi renjitýge bolmaıdy. Adam kólge túsken saıyn sýdy renjitedi eken. Maltyǵanda sýdy aıaq-qolyńmen sabalaısyń ǵoı. Sonyń bári qasıet qonǵan kólge áserin bermeı qoımaıdy eken. Anam maǵan jastaıymnan sony uǵyndyrǵysy kelse kerek. Búginde men de balalaryma, barsha urpaǵyma osyny túsindirip, Shaıtankólge túsýge túbegeıli tyıym saldym. Bizdiń áýlet úshin ol kıeli sýdyń sulýlyǵyna súı­sinýge bolady, biraq shomylýǵa bolmaı­dy», dep túıindedi tuńǵysh ǵaryshker tyl­symǵa toly áńgimesiniń toqeterin túıip.

Rasymen de, Qarqaraly qalasy­nan ońtústik-batysqa qaraı 5 shaqy­rym qa­shyq­tyqta, teńiz deńgeıinen 1200 metr bıik­tiktegi Shaı­tan­kóldiń tylsymy tolastar emes. Sýy móldir, túbi tastaq, sý sińbeıdi. Oń­tús­tik, soltústik, batys jaǵalaryn qor­shap turǵan jartastardyń bıiktigi 10 metr jáne odan da bıik. Aıdyny qar, jańbyr sýymen tolyǵady. Jaýyn-shashyn mol jyldary artyq sý sharasynan asyp, ońtústik jaǵasyndaǵy naýa tárizdi arnamen aǵyp ketip otyrady. Kól qurǵamaıdy. Jan-jaǵyn qaraǵaı, qaıyń, terek, tańqýraı, tasjarǵan, tobylǵy jáne taǵy da basqa buta ósken qalyń ný orman kóleńke túsirip, kól sýyn kóp býlanýdan saqtap turady. Kóldiń osylaı beınebir tostaǵanǵa quıylǵan móldir sý ispetti taýdyń ushar basyna ornalasa salýynyń ózi talaı jumbaqtyń shetin shyǵarady. Tereńdigi jaıly taǵy anyqtama joq. Aǵynsyz. О́zi de eshqaıda aqpaı, ózine de eshbir ózen quımaı-aq baǵzy qalpyn bir ózgertpeıtin bul kóldiń qupııa-tylsymynyń bir parasy, bálkim, osynda jatsa kerek. Bir qyzyǵy, áıgili kól tip­ti búgingi ǵylymı-tehnıkanyń damy­ǵan tusynda da tolyqtaı zert­te­lip, tereńdigi men esh ózen quımaıtyn, aǵyp shyqpaıtyn basseın sýy quramy da áli kúnge deıin anyqtalyp, naqty saraptama jasalmapty. Bul – aldaǵy ýa­qytta júrgiziler tyńǵylyqty zertteý jumystaryna suranyp turǵany daýsyz. Bir basyna myń qupııany toǵystyrǵan shytyrman Shaıtankól taǵdyry keleshekte júrgiziler keleli ǵylymı zertteý jumystarynyń basty nysanyna aınala alsa, qanekı?!