Úsh býyndy model: Tergeý sapasy men jedeldigi artady

Osy oraıda jergilikti prokýratýra organdary ózderine júktelgen – aıǵaqtarǵa táýelsiz baǵa berý, azamat­tar quqyqtarynyń buzylýyna jol bermeý, sotta aıyptaýdy qoldaý syndy min­detterdi qalaı oryndaýda?

Túrkistan qalasynyń prokýrory Jannur Ahmetbek jańa modelge sáıkes ótken jyldan bastap prokýror is boıynsha adamnyń quqyǵy men bostandyǵyn qozǵaıtyn barlyq negizgi prosestik she­shimdi kelisip, bekitetinin aıtady. Túrkistan qalasy prokýratýrasynyń qadaǵalaýyna jatatyn qalalyq polısııa basqarmasynda tergeý apparaty 35 qyzmetkerden turady. Olardyń jumysyn qadaǵalaýdy 6 prokýror júzege asyra­dy. «Jańa mo­delge sáı­kes jumys bastal­ǵa­ly 1 jyl 5 aıda polı­sııa basqarmasy jal­py 3 428 she­shim qabyldasa, prokýror­lar onyń 178-in kelisýden, ıaǵnı bekitýden bas tart­qan, 3 262-in bekitken. Osylaısha, azamat­tar­­dyń taǵdyryna qatysty barlyq she­shim­der prokýror­dyń súzgisinen ótip, ol negiz­siz dep tapsa, kelisilmeı, tergeýshige keri qaıtarylady. Jalpy, jańa model tergeýshi men prokýrordy tyǵyz qa­rym-qatynasta ju­mys isteýge yqpal etip, ter­geýdiń sapasyn da, jedeldigin de art­tyrdy. Eń mańyzdy nátıjesi – adam­dardyń konstıtýsııalyq quqyǵyn buzý­ǵa jol berilmedi. Oǵan dálel – osy mer­zimde qala prokýratýrasy­men sotqa jiber­gen ister boıynsha birde-bir aqtaý úkimi shyǵarylmaǵan. Bul bir jaǵynan aıyptaý úrdisi azaıýynyń belgisi», deıdi Jannur Asqarbekuly.

Memleket basshysy Joldaýynda memle­kettik qurylymdardyń kásipkerlik qyz­metke kez kelgen zańsyz aralasýy, bız­­nesmenderdiń jumysyna kedergi kel­­tirýi memleketke qarsy jasalǵan aýyr qyl­mys retinde baǵalanýy kerek eke­­ni jáne kásipkerler sheneýnikter tara­py­nan zańsyz qysym kórse, birden pro­kýratýra organdaryna júginý qajet­tigi aıtylǵan bolatyn. Bul tapsyrma ne­gi­zinde «Prokýratýra týraly» Zań­ǵa óz­ge­rister men tolyqtyrýlar engizi­lip, bıznesti qorǵaýda prokýratýra róli kúsheıtilgen. Endi kásipkerlik sýbek­tilerdiń shaǵymdary boıynsha pro­ký­rorlar memlekettik organdarda tike­leı tekserý júrgizý múmkindigine ıe bol­dy. Qala prokýrorynyń aıtýyna qara­ǵanda, zańnamanyń jańa talabyna súıene otyryp tekserilgen qalalyq sanı­tarlyq-epıdemıologııalyq baqy­laý basqarmasynda kóptegen júıeli zań buzýshylyq anyqtalǵan. Atap aıt­qanda, 11 kásipker zańsyz ákimshilik jaýap­tylyqqa tartylǵan, kerisinshe 134 tulǵa ákimshilik jaýaptylyqtan negizsiz bosatylyp, bıýdjetke 11 mln teńge aıyp­pul túspeı qalǵan, 8 kásipkerge sanı­tarlyq-epıdemıologııalyq qory­tyndy berýden negizsiz bas tartylsa, 2 kásipkerge qorytyndy zańsyz be­ril­gen, 6 kásipkerdiń ótinishine jaýap kesh berilgen. Prokýratýranyń usy­nýy negizinde 11 kásipkerdiń quqy qor­ǵalyp, basqarmanyń 3 qyzmetkeri ákim­shilik jaýaptylyqqa tartyldy, 5 qyz­­met­ker memlekettik qyzmetke kir kel­­tiretin teris qylyqtar jasaǵany úshin laýazymdarynan bosatylǵan. Al bas­qar­ma basshysy tekserý barysynda óz er­kimen qyzmetinen ketti. Osylaı­sha, pro­ký­rorlyq tekserý nátıjesimen bas­­qarma quramy tolyǵymen derlik ja­ńar­­tyldy. «Sondaı-aq Memleket bas­shy­synyń «Halyq birligi jáne júıeli reformalar – el órkendeýiniń berik negizi» atty Joldaýynda kylmystyq ister boıynsha prokýrorlardyń aıyptaý aktile­rin daıyndaý quzyretin kezeń-kezeńimen keńeıtý tapsyrylǵan-dy. 2022 jyldan beri prokýrorlar barlyq asa aýyr qyl­mys­tar boıynsha aıyptaý aktisin ózderi ja­saýǵa kiristi. Mysaly, Túrkistan qa­la­synyń prokýratýrasy bıyl 4 asa aýyr qyl­mystyq is boıynsha aıyptaý akti­sin ázirlep, sotqa joldady. Kelesi ke­zeń­der­de prokýrorlar 2023 jyldan bas­tap bar­lyq sybaılas jemqorlyq, al 2024 jyl­dan bastap qalǵan qylmystyq ister bo­ıyn­sha da aıyptaý aktisin ózderi ázir­leı­di. Bul tásil prokýrorlardyń aıǵaq­tar­ǵa táýelsiz baǵa berý mehanızmin, adam­­dy aıyptap sotqa joldaǵany úshin jaýap­­kershiligin kúsheıtti», deıdi qala prokýrory.

Qańtar oqıǵasy kezinde Túrkistanda da azdaǵan top jınalyp, tipti arandatýshy­lyq áreketter jasaýǵa talpynǵan bolatyn. Bul oraıda qala prokýrory jer­gilikti atqarýshy jáne quqyq qorǵaý organ­darynyń úılesimdi jumysynyń nátı­jesinde «Qasiretti qańtar» kezinde qala aýmaǵynda jappaı tártipsizdik pen to­naýdyń aldyn alyp, qoǵamdyq-saıası ahýal­dyń shılenisýine jol beril­me­genin aıtady. Zańsyz jınalystar men sherý­lerge qatysqan 123 adam polı­sııaǵa jetkizilip, ákimdik, prokýratýra qyz­metkerleri, qoǵam belsendileriniń qatysýymen túsindirme jumystarynan keıin qaıtarylǵan, al 15 adamǵa resmı zańǵa túsindirme berilgen. Beıbit jınalystardy uıymdastyrý jáne ótkizý tártibin buzǵany úshin 22 adam ákimshilik jaýaptylyqqa tartylyp, aıyppul salyndy. Buzaqylyq jasaǵan nemese zańsyz qarý saqtaǵan 4 adam qylmystyq jaýapqa tartylyp, bas bostandyǵyn shekteý jazasy taǵaıyndaldy. «Jalpy, qala prokýratýrasy zańdylyqtyń saqtalýyna joǵary qadaǵalaý, ıaǵnı qylmystyq qýdalaý jáne jedel-izdestirý qyzmetiniń zańdylyǵyn qadaǵalaý barysynda sońǵy 3,5 jylda qylmystyq ister boıynsha 622 nusqaý berip, 58 ret prosestik prokýror taǵaıyndaldy, 697 zańsyz qaý­lynyń kúshi joıyldy, 44 is qosymsha tergeýge qaıtarylsa, prokýrormen 9 qylmystyq is jáne 36 jedel-izdestirý is-sharalary toqtatyldy. Jasyrylǵan 23 qylmys anyqtaldy, qalalyq polısııa basqarmasynyń qyzmettik bólmelerinen zańsyz ustalyp otyrǵan 14 adam bosatyldy. Zań buzýshylyqtarǵa jol bergen 111 polısııa qyzmetkeri tártiptik jaýap­tylyqqa tartyldy. Memlekettik aıyp­taýdy qoldaý jáne qylmystyq ister boıynsha sot aktileriniń zańdylyǵyn qada­ǵalaý salasynda prokýrorlar sottar­da qaralǵan 747 adamǵa qatysty 650 is bo­ıynsha memlekettik aıyptaýdy qoldaǵan. Apellıasııalyq ótinishhattar negizinde 6 adam­ǵa qatysty 3 is boıynsha úkimder óz­gertildi. Sońǵy 3,5 jylda qadaǵalaý akti­leri boıynsha 132 970 jeke jáne zańdy tulǵanyń, sonyń ishinde 5 898 kásipker men 78 395 kámeletke tolmaǵan balanyń quqyqtary qorǵaldy. 5 981 zańsyz qu­qyq­tyń aktiniń kúshi joıylǵan nemese zańnamaǵa sáıkestendirilgen. Tártiptik jáne ákimshilik jaýaptylyqqa 451 adam tartyldy. Tekserý nátıjesimen tirkelgen materıaldar boıynsha 6 qylmystyq is qoz­ǵaldy», deıdi Jannur Asqarbekuly.

Qala prokýrorlary sońǵy 3,5 jylda kásipkerler quqyqtarynyń saqtalýyna qatysty 20 aryz-shaǵymdy qarap, 7 zań buzý­shylyq anyqtaǵan, 8 qadaǵalaý ak­tisin engizgen. Nátıjesinde, 5 900 ká­sip­ker­diń quqy qorǵalǵan. Kámeletke tol­ma­ǵan bala­lar men áleýmettik jaǵynan osal top­tarǵa jatatyn adamdardyń qu­qyn qorǵaý árqashan erekshe nazarda. My­saly, prokýrorlyq qadaǵalaý aktileri negi­zinde qamqorlyqsyz qalǵan 18 bala tur­ǵyn úı kezegine qoıylǵan, mektepterde zań­syz saqtalǵan adam densaýlyǵyna qaýip­ti 2 myńnan astam lıýmınessenttik sham­dar joıylyp, 29 myń oqýshy men mek­tep qyzmetkeriniń quqy qorǵaldy. «Túr­kistan sý» kásiporny múgedekter sa­­nat­taǵy 88 tutynýshyǵa 1 380 000 teń­ge mólsherde kommýnaldyq qyzmetiniń shy­­ǵyndaryn ótep bermegeni anyqtalyp, qu­qyq­­tary qalpyna keltirilgen. Turǵyn úı kez­eginen zańsyz shyǵarylǵan áleý­met­tik osal toptaǵy 14 otbasy anyqtalyp, qaı­­tadan kezekke qoıylypty. Halyqty ju­mys­pen qamtý ortalyǵy «Eńbek» mem­­le­kettik baǵdarlamasymen jumysqa orna­las­tyrylǵan azamattardyń min­detti zeı­netaqy jarnalaryn ýaqtyly aýdar­ma­ǵany anyqtalyp, 1 684 jumysshynyń quqy qalpyna keltirilgen.

TÚRKISTAN