Oqyǵan azamat kim?

Kóptegen mańyzdy salada artta qalý­shy­lyq bar, al sybaılas jemqorlyq boıyn­sha talaıdan qara úzip, alda kelemiz...

Iá, Qazaqstannyń tabystary bar, biraq bul halyqtyń áleýmettik-ekonomıkalyq jaǵ­daıyna, mádenı-rýhanı ómirine, qoǵam­dyq kóńil kúıge oń áserin tıgize alar emes. Saıası-ekonomıkalyq zertteýler orta­ly­ǵynyń deregi boıynsha búginde elimiz­de kedeılik sheginde ómir súrip jatqan halyqtyń sany 5,5 mln tóńireginde kórinedi. Búgingi ahýalymyz osyndaı bolsa, onda joǵary bilimdi azamattary kóp el degen «dańqymyz» qaıda qalady, álgi ekonomıkalyq belsendi bilim­di­le­rimizdiń kúsh-jigeri qaıda jumsalyp jatyr? Eli­miz­degi 120-dan astam joǵary oqý ornyn jyl saıyn bitirip shyǵatyn myńdaǵan túlek­tiń ıgiligin nege tolyq kóre almaı otyrmyz? Bul suraqqa kim jaýap beredi? Eger bul saýaldarǵa tıisti oryndar naqty jaýap bere almasa, joǵary bilimdi azamattary kóp eldiń bolashaǵy jarqyn, áleýeti de zor, bedeli de bıik bolady degen túsiniktiń Qazaqstan jaǵdaıynda máni bola qoımas. Bálkim bizge JOO-lardy bitirgen túlekterdi joǵary bilimdi azamattar dep tanyǵannan góri olardy jaı ǵana «bitirýshiler» dep ataǵanymyz durys shyǵar. Sonda, joǵary bilimdi azamat degen mártebeli statýsqa bilimi men tájirıbesin, qarym-qabiletin el ıgiligine bar múmkindiginshe jumsap júr­genderdi laıyqty dep tanyp, máseleniń máni­sin asha túser edik.

Árıne, bitirýshilerdiń tolyqqandy joǵa­ry bilimdi azamat-maman atanýyna birin­shi kezekte JOO-lardyń bilim berý sapa­synyń deńgeıi áser etedi. Bilim berý sapasy tómen oqý ornyn bitirýshilerdiń joǵary bilimdi azamat atanýy neǵaıbyl. Ol jaı dıplom ıesi ǵana bolyp qalyp qoıady. Budan da mańyzdysy – JOO-lardy bitirýshilerdiń mamandyǵyna saı ári laıyqty eńbekaqysy bar jumysqa ornalasýy. Eger memleket tarapynan múmkindik beriler bolsa, JOO-lardy bitirýshiler naǵyz joǵary bilim­di azamattar qataryna senimdi túrde qosy­lar edi. Demek bitirýshilerdiń joǵary bilim­di adam atanýyna memleket pen JOO-lardyń yqpaly aıryqsha. Bul eki taraptan aıtylǵan máselede tıimdi is-qımyl bolmasa, onda dıplomdy qara jumysshylary kóp el bolyp qala beremiz. Sondaı-aq bizde qanshama JOO bar, qanshama túlegimiz dıplom aldy dep jalǵan maqtannan asa almaı, qury bosqa ókpe óshiremiz.

Osy arada aıta keter jaıt, biz naryqtyq ekonomıka dendep engen qoǵamda ómir súrip jatyrmyz. Demek suranysqa saı áreket etýdiń mańyzdylyǵyna den qoıýymyz kerek-aq. Bul oraıda Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligi basqa mınıstrliktermen, irisi bar, usaǵy bar óndiris oryndarymen, shaǵyn jáne orta kásipkerlik salasyndaǵy kásiporyndarmen tyǵyz baılanysta jumys istep, óziniń menedjerlik qyzmetin saýatty ári tıimdi júrgizgeni abzal.

Suranysty qanaǵattandyrý úshin is-qı­myl jasaýdyń senimdi ári zańdy tetikteri iske qosylmaı paıda joq. Árıne, suranys­tyń kólemin anyqtaý ońaı. Biraq sol suranysty óteýge jiberilgender qyzmetine saı laıyqty ıgilik kóre ala ma? Mine, úkimet osy suraqtyń jaýabyn tabýǵa tıis. Sonda ǵana suranysqa ıe mamandyq ıesin daıarlaýda senimdilik ornap, memleket ózi grant bólip oqytqan azamattyń kózine týra qaraı alady.

Jalpy, qoǵamda burynnan kele jatqan jaǵymsyz úrdis bar, ol – ne bolsa, o bolsyn, áıteýir bir dıplomdy enshileý. Osy qujatqa qol jetkizý mektepti bitirgen túlekterdiń kóp­shi­liginiń bıik maqsattarynyń alǵash­qysy. Jaraıdy delik. Maqsatyna jetsin, sodan keıin ne bolady? Kóbisi alǵan dıplomyn sandyqtyń túbine tastaıdy. Jetken maqsatynyń «qyzyǵy» sol ǵana. Áıteýir jurttan qalmaý áreketi. Bul úrdis kópten beri básekege qabiletsiz, bilim berý sapasy kóńil kónshitpeıtin, materıaldyq-tehnı­ka­lyq bazasy jupyny, qysqasy ýaqyt talabyna jaýap bere almaıtyn JOO-lardyń asyǵyn alshysynan túsirip keledi. О́zgergen álemde ómir súrip jatsaq ta, eski de ózin ózi aqtamaǵan úrdis – «áıteýir bir dıplom alyp qoıa salaıyn, erteń bir keregime jarar» nemese «basqadan qalyp qoımaıyn, men de bir oqý ornyna túsip alaıyn» degen taptaýryn túsinikten bas tartar emespiz. Mine, bizge sanany ózgertý qajet. Onsyz eski súrleýge túsip alyp, adasqan betimizben júre beremiz. Bul utylýdan ózge eshteńe emes.