Jeńistiń bastaýy – halyq

Memleket basshysy batyl áreket etip, memlekettik tóńkeristiń aldyn aldy, azamattyq qaqtyǵysqa jol bermeı, memlekettiligimizdiń negizin saqtap qaldy. Konstıtýsııalyq reforma jáne basqa da birqatar bastama arqyly Prezıdent Q.Toqaev elimizdiń jańa memlekettik-saıası qurylymy men jańa qoǵamdyq-ekonomıkalyq ómir saltyn qurý strategııasyn naqtylady. Halyq únine qulaq asatyn memlekettegi kópultty Qazaqstan halqynyń jaýaby boljamdy edi. Saılaýda Qasym-Jomart Toqaev 81 paıyzdan astam daýys jınady jáne bul  kórsetkish – halyq senimniń dáleli.

Kópshilik kúni búginge deıin «Jańa Qazaqstan degen ne?», «Onyń eskiden aıyrmashylyǵy qandaı?», «Nelikten ádildik jastardyń sózimen aıtqanda «trendte» emes?», «Toqaevtyń saılaýaldy baǵdarlamasynyń ózegi ne?», «Onyń saıası kózqarasynyń, aldaǵy 7 jylǵa arnalǵan baǵdarlamasynyń negizi qandaı?» degen kókeıde júrgen suraqtaryna jaýap izdep keldi.

Ádilettiliktiń bolmaýy – búkil álem­degi narazylyqtardyń, azamattyq qaq­ty­ǵystardyń jáne revolıýsııalardyń basty sebebi. Qazaqstandaǵy qańtar oqıǵasy da asqynǵan ádiletsizdiktiń saldarynan kórinis tapty. Teńsizdik máselesi shıelenisip ketti. Olıgopolııalar men qarjy-olıgarhııalyq toptar eko­no­mı­kalyq ósýdiń negizgi benefısıary atandy. Qazaqstannyń jarty baılyǵyn 162 adam ıemdendi. Sheteldik ofshorlarǵa Qazaqstannan shamamen 140-160 mlrd teńge jylystatyldy.

Bizdiń aldymyzda balama tańdaý turdy: saıasatty ózgertip, elimizdi damytý nemese toqyraýǵa tap bolyp, eldi joǵaltý qaýpine uryný. Tolyqqandy Prezıdent atanyp jáne 2022 jylǵy qańtarda Qaýipsizdik keńesiniń tizginin qolyna alǵan Qasym-Jomart Toqaev qoǵamnyń suranysyn sezine otyryp, memlekettik saıasatty halyqqa baǵyttady.

Qasym-Jomart Toqaev óziniń saılaý­aldy baǵdarlamasynda ekonomıka men áleýmettik salada jınaqtalyp qalǵan júıeli problemalardy sheshýdiń naqty reformalary men sharalaryn usyndy.

Memleket basshysy Qaraǵandy obly­synyń jurtshylyǵy aldynda sóı­legen sózinde: «Qazaqstandaǵy olıgarhııalyq kapıtalızm dáýiri aıaqtalyp keledi, el azamattary aldynda joǵary áleýmettik jaýapkershilik kezeńi bastalady», dedi. Bul sózi onyń sosıal-demokratııa prınsıpterine degen adaldyǵyn aıqyn kórsetedi.

Mundaı ótkir «solshyl» burylys halyqtyń tamyryn tap basty. Buǵan jaldamaly eńbek adamdarynyń, shaǵyn jáne orta bıznes ókilderiniń, stýdent jastardyń, zeınetkerlerdiń – qarapaıym tilmen aıtqanda, áleýmettik ádildikti qalaıtyn qarapaıym azamattardyń saılaýda joǵary belsendilik tanytýy dálel boldy.

Sosıal-demokratııa degenimiz ne? Sosıal-demokratııa – áleýmettik ádil­dik­ke qol jetkizýge baǵyttalǵan ıdeologııa, ıaǵnı jeke toptardyń emes, halyqtyń múd­desine súıený. Sosıal-demokratııaǵa eń jaqsy sıpattama bolatyn úsh sóz: Bos­tan­dyq, Ádildik, Yntymaqtastyq.

Sosıal-demokratııanyń klassıkalyq mysaly – Skandınav elderi. Shvesııa, Danııa, Norvegııa ádettegideı túrli ha­lyqaralyq ındeksterde eń joǵary oryn­dar­ǵa ıe – EYDU-nyń eń jaqsy ómir ın­deksi, adam damýynyń ındeksi, baqyt ın­deksi jáne t.b.

Olardyń tabysynyń qupııasy – áleý­met­tik teńsizdikti azaıtý jáne qaýip­siz ári teń qoǵam qurýdy maqsat etken áleýmetke baǵdarlanǵan ekonomıka. Mun­daı saıasattyń «Welfare state» nemese «Ál-aýqat memleketi» dep atalýy beker emes. Skandınav elderindegi kedeıshilik deńgeıi EYDU elderinde eń tómen kórsetkishke ıe jáne 1 paıyzdan aspaıdy. Tek bıýdjettiń áleýmettik shyǵystary IJО́-niń shamamen 25 paıyzdy quraıdy. Salystyrý úshin, Qazaqstanda bıýdjettiń áleýmettik shyǵystary IJО́-niń 10 paıy­zyna jeter-jetpes deńgeıde.

5,4 mln adam turatyn Norvegııa IJО́-ge shamamen 500 mıllıard dollar óndiredi. Iаǵnı árbir norvegııalyq úshin 89 myń dollar. Norvegııadaǵy barlyq tabıǵı resýrs halyq menshiginde. Norvegııa munaı ónerkásibiniń ústeme kirisi memlekettik zeınetaqy qoryna aýdarylady. Onyń aktıvteri 1,1 trln dollardan asady. Qa­zir qor álemdegi barlyq aksııanyń sha­­ma­men 1,4%-yna ıe. Oǵan 70-ten astam el­degi 9 myńnan joǵary kompanııanyń úlesi tıesili. Qarapaıym tilmen aıtsaq, Norvegııanyń árbir azamatynda munaıdan túsken tabystan quralǵan 238 myń dollar jınaq bar. Norvegııalyq model – halyqtyń menshigi men memlekettiń joǵary áleýmettik jaýapkershiligine negizdelgen. Bul «skandınavııalyq sosıalızm» dep atalady.

Qasym-Jomart Toqaev osy joldy usyndy, bul – biz baratyn jol. Jańa memlekettik-saıası jáne jańa qo­ǵamdyq-saıası qurylymnyń negizi – ha­lyq kapıtalızmi, halyq ekonomıkasy. Osylaısha, olıgarhııalyq kapıtalızmniń ornyna halyqtyq kapıtalızm keledi.

Halyqtyń jer men tabıǵı resýrs­tar­dyń ıesi ekeni týraly konstıtýsııalyq norma bar. Bul – bıyl 4 sáýirde Qazaq­stan Halyq partııasy jarııalaǵan Kons­tı­týsııaǵa engizilgen túzetý. Osy konstı­tý­sııalyq normany iske asyrý maqsa­tyn­da Prezıdenttiń bastamasymen «Ult­tyq qor – balalarǵa» atty jańa baǵdar­lama iske qosylady. Ulttyq qordyń ın­ves­tısııalyq tabysynyń 50%-y balalar­dyń arnaıy jınaqtaý shotyna aýdarylady.

Memleket basshysy kásipkerlik rýhty tejeıtin kedergiler men shekteýlerdi joıý, shaǵyn jáne orta bıznesti damytý syndy máselelerge basymdyq beredi.

Qarjy-olıgarhııalyq toptardyń ornyna túrli óndiris pen qyzmet kórsetý salalaryndaǵy shaǵyn kásiporyndardyń shoǵyry kelýi kerek. Biz iri óndiristerden bas tartpaımyz. Alaıda kózqaras ózge­­re­di. Japondyq «Toıota» konsernin bar­lyǵy biledi. Bul alyp qurastyrý zaýyty, onyń aınalasynda ondaǵan myń shaǵyn kásipker – óz bıznesiniń ıesi jumys isteıdi. Iаǵnı bul – áleýmettik jaýapkershiligi joǵary iri bıznes.

Halyqtyq kapıtalızm ıdeologııa­sy Qazaqstan Halyq partııasynyń qun­dy­lyqtaryna tolyq sáıkes keledi. Jyl basynan bastap olıgopolııalarǵa qarsy kúresti jáne zańsyz shyǵarylǵan aktıv­ter­di qaıtarýdy qosa alǵanda aýqymdy saıası jáne ekonomıkalyq transformasııa bastaldy.

Qazaqstan turaqty damýǵa jeti jyl kepildik aldy. Konstıtýsııalyq reforma júzege asyryldy. Jalpyhalyqtyq referendýmda qabyldanǵan jańa Kon­stı­tý­sııa aýqymdy qaıta qurýlardyń berik konstıtýsııalyq negizin qalady.

Sýperprezıdenttik basqarý formasynan yqpaldy Parlamenti men esep beretin Úkimeti bar prezıdenttik respýblıkaǵa kóshý bastaldy. Qasym-Jomart Toqaev atap ótkendeı, prezıdent – halyq belgili bir merzimge kelisimshart jasaıtyn jaldamaly menedjer. Osy laýazymdy atqarǵan jáne atqaratyn ár adam eń talapshyl úsh sýdıanyń aldynda jaýap beredi: halyq, tarıh jáne ar-ojdan.

Bıliktiń ókildi tarmaǵy kúsheıtildi, tejeý men tepe-teńdik júıesi nyǵaı­tyl­dy. Májilis pen oblystyq máslıhattar depýtattaryn saılaýdyń aralas majo­rı­tarlyq-proporsıonaldy modeli, aýdan­dyq jáne qalalyq máslıhattar depýtattaryn saılaýdyń tolyq majorıtarlyq júıesi engizildi.

Konstıtýsııalyq sot quryldy, Adam quqyqtary jónindegi ýákil mártebesi konstıtýsııalyq deńgeıde bekitildi, ólim jazasyna túbegeıli tyıym salyndy.

Konstıtýsııalyq reformadan keıin jańa strategııaǵa sáıkes negizgi memle­ket­tik ınstıtýttardy jyldam jáne keshendi túrde qaıta qurý qajet boldy. Son­dyq­­­tan prezıdenttik saılaý mer­ziminen buryn ótkizildi.

Bizdiń partııa kezekten tys prezı­denttik saılaýda basqa partııalardan buryn Qasym-Jomart Toqaevtyń kandıdatýrasyn qoldady. Qazaqstan Halyq partııasynyń bastamasyna «Amanat» jáne «Aq jol» partııalary ún qatty. Osylaısha, Qasym-Jomart Toqaevty qoldaıtyn Halyq koalısııasy quryldy.

Álem tarıhynda tuńǵysh ret barlyq par­lamenttik partııalar halyqtyq kandı­dat­tyń biryńǵaı koalısııasyna birikti. Partııalar, azamattyq qoǵamdastyq, qarapaıym adamdar is basyndaǵy prezıdent Qasym-Jomart Toqaevqa senim mandatyn berdi.

Saılaý aldyndaǵy úgit aıasynda Halyq koalısııasy músheleri 14 óńirde bolyp, halyqpen 100-den astam kezdesý ótkizdi. Qazaqstandyqtar Q.Toqaevqa senedi jáne onyń bastamalaryna jan-jaqty qoldaý kórsetedi. Jalpy, Q.Toqaevty qoldaýdaǵy Halyq koalısııasynyń rólin baǵalaý qıyn. Bir aıda orasan zor is atqaryldy, koalısııa saılaýǵa kóptegen saılaýshyny tartty. El azamattarymen bolǵan barlyq kezdesýde Qasym-Jomart Toqaevtyń baǵdarlamasyn myqty saıası jáne rýhanı-emosıonaldy qoldaý aıqyn sezildi.

Halyqaralyq geosaıası kúrdeli jaǵ­daı­da bizdiń elge memlekettik basqarý tá­jirıbesi mol jáne halyqaralyq saıa­satta bedeli zor adam kerek. Q.Toqaev – burynǵy Odaqtyń eń bedeldi joǵary oqý oryndarynyń biri – MMHQI túlegi, tájirıbeli saıasatker, dıplomat, bas­qa­rý­shy jáne minsiz bedeli bar mem­lekettik qyzmetker.

Saılaý nátıjesinde saılaýshylar eldi damytý úshin usynylǵan baǵdar­lamaǵa úlken úmit artyp otyrǵanyn kórsetti. Baǵdarlamanyń jekelegen basta­­ma­­larynyń biri – 2 jastan 6 jasqa deıingi balalardy mektepke deıingi bilim­men 100 paıyz qamtý jáne 1,5 mln jańa oqýshy ornyn ashý. Sondaı-aq balalarǵa arnal­ǵan tegin sport seksııalary men shyǵar­mashylyq úıirmelerin ashý da kún tártibi­nen túspeıdi. Bala kútimi boıynsha áleýmet­tik tólemderdi 1 jastan 1,5 jasqa deıin ul­ǵaıtý, shákirtaqynyń 2 ese ósýi, 700 jańa medısınalyq nysan ashý da mańyzdy. Sonymen qatar baǵdarlamada 111 mln sharshy metr turǵyn úı turǵyzý men 3,3 mln azamatqa jańa jumys ornyn ashý mindeti de qarastyrylǵan. Jas kásipker­lerge jylyna 2,5% jeńildikpen nesıe berý, aýyl sharýashylyǵy kooperasııasyn damytýǵa 1 trln teńge bólý, Ulttyq qor aktıvterin 100 mlrd dollarǵa deıin ulǵaıtý, eldi mekendi 100% sýmen qamtý, 22 myń shaqyrym avtojol salý jáne rekonstrýksııalaýǵa da basymdyq beriledi.

Prezıdentte joǵaryda kórsetil­gen­derdi júzege asyrý boıynsha úlken jaýapkershilik bar. Qyzmetke kirise salysymen Memleket basshysy arnaıy Jarlyqqa qol qoıyp, onda saılaý aldyndaǵy baǵdarlamany iske asyrý jónindegi naqty sharalardy bekitti.

Osyǵan oraı biz Halyqtyq koalısııany saqtaýdy usyndyq. Bizdiń mindetimiz – Prezıdenttiń strategııalyq baǵyty men reformalaryna odan ári qoldaý kórsetý, óıtkeni ol – Halyq koalısııasynyń kandıdaty. Sonymen qatar biz Prezıdenttiń saılaýaldy baǵdarlamasynyń orynda­­­lýyn baqylaımyz. Tek osylaı ǵana ádi­let­ti Qazaqstanǵa qaraı ilgerileý jo­lyn­­daǵy birligimizdiń kúshin saq­taı­myz.

Ermuhamet ERTISBAEV,

Qazaqstan Halyq
partııasynyń tóraǵasy