О́nerdiń órine talpynǵan

– Dáýrenbek, jýyqta Ámire atyndaǵy baıqaýdyń bas júl­desin jeńip aldyń. Qutty bolsyn!..

– Ǵasyr buryn qazaǵymyzdyń oryndaýshylyq ónerin Parıj tórinde búkil álemge áıgilegen Ámi­re atamyzdyń atyndaǵy bul konkýrs shyn máninde men úshin ónerdiń jańa satysyna kóterilýdiń baspaldaǵy boldy. 2020 jyly bul saıys qashyqtan (onlaın) ótkende júldeger atanǵanym da bar. Biraq bul joly bas júldege qol so­zý­ǵa be­ki­nip bardym. Sóıtip, bir maq­­satym oryn­­­dal­­ǵandaı boldy. Jalpy, konkýrsqa bar­ǵan­da repertýarym to­lyǵyp qalady. Ár án­shiniń ábden ıin qan­dy­­ryp, tigisin jatqyzyp aıtatyn án­­­deri bolady ǵoı. Baıqaýda halyq áni «Ismet», Aqan seriniń «Qulager», Ýáıis Shońdybaevtyń «Perýaıym», Ramazan Elýbaevtyń «Jas qazaq» án­derin oryndap, qazylar alqasynyń joǵary baǵasyn aldym. Qatysqan 44 ánshiniń arasynda ózim ónerlerin erek­she baǵalaıtyn aǵalarym da boldy. Bizdi áýeli Qurmanǵazy atyn­daǵy Qazaq ulttyq konservatorııasynda tyń­dalymnan ótkizgen-tuǵyn. Ol jerde asa bir tolǵanys, tebirenisti kúı kesh­tim, ózge aımaqtardaǵy talanttarmen bir qatarda án salý óner jolynda endi tanyla bastaǵan men úshin bul bir ósý, ashylý kezeńi syndy.

– О́ner jolyna túsýińe ne áser etti?

– Iá, qanymyzda ánshilik óner bar. Ájemniń aıtýy boıynsha uly atam Rahan dombyra shertip, án salypty. Aýyl­dyń alty aýyzyna kelgende atam men ájem kóptiń aldyn bermeıtini bar. Alǵash 7 jasymda ustazym Qýandyq Syzdyqulynyń daıyndaýymen kóptiń aldynda Jaıaý Musanyń «Aq sısasyn» oryndadym. Negizi kezinde meniń ájemniń inisi, kompozıtor Meıram Er­mekbaev degen ataqty jerlesimiz bolǵan. Sol kisiniń sharapaty da tıgen bolar dep oılaımyn. Keıin dombyra úırenip, 9-synyptan soń oblys ortalyǵyndaǵy mýzykalyq kolledjge qadam bastym. Munda Erbol Aıtbaev, Amangeldi Qo­janov, Medǵat Manapov syndy tanymal ánshilerdiń aldynan dáris alyp, arada tórt jyl ótkende Almatydaǵy Qurmanǵazy atyndaǵy konservatorııaǵa jol tarttym. Erkin Shúkimannyń synybyna qabyldanyp, shyńdaldym. Mine, Pavlodardaǵy Isa Baızaqov atyndaǵy fılarmonııada eńbek etip júrgenime 2 jyldan asty. Qazir men úshin ónerim tasqyndap turǵan kezeń bastalǵandaı.

– Qazirgi kezde repertýaryńda biraz dúnıe bar sııaqty...

– Repertýarym sonshalyqty baı dep aıtý qıyn. Men endi ǵana úlken óner báıgesine qosyla bastaǵan janmyn. Jasym 26-ǵa keldi. Kezinde konservatorııada bilim alǵanda ár jyl saıyn kemi 25 ándi meńgerip, kýrs sońynda emtıhan tapsyratynbyz. Qazirgi ómirimde ondaı talap bolmasa da, ár kez men úshin tyń ánderge qumartyp turamyn. Qazir Abaıdyń «Esińde bar ma jas kúniń...», «О́zgege kóńilim toıarsyń», «Segizaıaq», «Kózimniń qarasy» ánderin mádenı is-sharalarda jıi shyrqap júrmin. Kez kelgen ándi oryndaýdyń óz qıyndyǵy bar. Men úshin ázirshe alynbaı turǵan tóbe – «Shama» áni. Jarylǵapberdi arqyly bizge jetken qazaqtyń ushan-teńiz mýzy­­­kalyq folklorynyń ishindegi shoq­­­tyǵy bıik týyndy. «Shamany» oryn­­daý úshin daıyndyq kerek. Keı­de ándi erkimnen tys kúbirlep aıtyp, ózimdi daıyndap júrgendeımin. Jal­py, qazaq dalasyndaǵy án oryndaý mek­tebiniń ózi 5 túrge: Arqa, Batys, Syr, Jetisý jáne Altaı-Tarbaǵataı bolyp bó­linetini belgili. Men kóbine Ma­nar­bek Erjanovtyń án salý mánerin qoldanamyn. Júsipbek Elebekov, Qalı Baıjanovtyń oryndaýshylyq mektebi múlde bólek. Al «Shamany» jerine jet­kizip oryndaǵan Qalı Baıjanov. Son­dyqtan bul mánerge boı uryp, meń­gerýge talpynyp jatyrmyn. «Shamamen» deń­geıles ánder kóp. Mysal úshin Bir­jan saldyń «Aıtbaıy». Qurylymy ja­ǵynan Arqa dalasy ánderiniń dıapozony keń­deý bolyp keledi.

Dástúrli ánge qııanat jasamaýdy bala shaǵymnan ózime sert etkenmin. Kez kelgen konkýrsqa, mádenı is-sharaǵa barar aldynda ózime talap qoıyp, daıyndalmaımyn. Jańa án bolsa, bir-eki ret qana oryndap kóremin, sonymen shektelemin. Sahnada kómeıimnen tógilip júre beredi. Qazirgi armanym – úlken sahnalarda án aıtý, sonyń ishinde Astanadaǵy úlken saraılarda óner kórsetý.

– Búgingi tyńdarman aýdıtorııasyna qatysty ne aıtasyń?

– Tyńdarmannyń talǵam máselesine kelgende birjaqty pikir aıtý qıyn. Teledıdardan, gazet-jýrnal betteri arqyly dástúrli án oryndaýshylyq óneri az nasıhattalyp júrgen joq. О́zim turaqty túrde kóretin baǵdarlamalar men oqıtyn aıdarlar bar. Bir qyzyq aıtaıyn, Kere­kýde sońǵy 2-3 jylda toılarda dástúrli ánge suranys aıtarlyqtaı ósti. Toıdyń basyn dástúrli ánmen ashý úrdisi paıda boldy. Soǵan qaraǵanda ulttyq dúnıe­mizge sýsaǵan urpaq ósip keledi. Meniń zamandastarymnyń, aralasatyn dos-jaran­darymnyń arasynda dástúrli ándi av­tokóliginde oınatyp júretinder óte kóp.

– Keshegi ótken Aqan seri, Jaıaý Mu­salar óz zamanynda ýnıversıtet bitir­­meı-aq ánshiligimen qazaq dalasyna tanyldy. Búgingi dástúrli ánshi­ler sol ulylardyń jolyn laıyqty jal­ǵastyryp kele jatyr dep oılaısyń ba?

– О́ner adamyna sheberlikti qaı tur­ǵydan asqaqtatsa da tusaý joq. Áttegen-aıy, kóbin turmystyń taýqymeti qajy­typ júrgenin baıqaımyn...

Qazir qazaq án óneriniń aıdynynda keshegi ótken sal-serilerge tatıtyn aǵa-apalarymyz jeterlik. Olardyń kóbi sanany turmys bılegenderdiń kúıin keship júrgen syndy. Olarǵa qoldaý kerek. Kezinde halyq ánshilerdiń kem-ketigin ózderi túzep, baǵyt berip otyrǵan desedi. Halyqtyń talǵamyna eńbek etý de ata-babalarymyzdyń aınymas serti bolsa kerek. Al búginde bizge mundaı jaýapkershilik artatyn, talǵamy bıik tyńdaýshy sırek.

Kereký óńirinde sońǵy ýaqytta dás­túrli án oryndaýshylardyń baıqaý­lary men festıvaldary úzilip qalǵanyn aıtqym keledi. Estaı Berkimbaıuly atyn­daǵy konkýrs sońǵy ýaqytta ótpeı júr. Osylaısha, biz ózimizdiń áıgili jer­lesterimizdiń esimin nasıhattaýda uıatqa qalyp júrgendeımiz. Ertis-Baıan óńirinde dúnıege kelgen Jaıaý Musanyń, Jarylǵapberdiniń, Isa Baızaqovtyń, Imanjúsiptiń atyndaǵy respýblıkalyq án baıqaýlary nege joq? Án-jyr kesh­teri sırek ótedi. Osyny aldaǵy ýa­qytta kóńildiń bıiginde ustaıtyn óńir basshylary men óner janashyrlary tabylar degen úmittemin.

– Áńgimeńe rahmet.

Áńgimelesken

Murat QAPANULY,

«Egemen Qazaqstan»