Er eńbegi – eline

Buqaralyq aqparat quraldary Berdibek Máshbekulynyń el múd­desin­degi jaǵymdy jetistikterin az jazǵan joq.

Sondaı-aq ol – ádebıet, óner, rýhanııat álemindegi kór­nek­ti tulǵalardyń shyǵar­malaryn bilý arqyly olarmen syılastyq qarym-qatynasyn da saqtap júretin parasatty azamat

Halqymyzdyń el basqarý dástú­rinde, tarıhynda ejelden el aldyna shyqqan adamǵa talap ta, tilek te eń joǵary tur­ǵydan qaralatyny qoǵam sanasynda ornyqqan. Sondyqtan da meıli, aýyl, aýdan, qala bolsyn nemese oblys, respýblıka kólemindegi bolsyn, bılik basyna kelgen adamnyń kópshilik kóńilinen shyǵýy da ońaı emes. Sol qıynǵa shydas berip, halyq qamyn qamtýǵa adal eńbek etetin adamdardy da el tanıdy, ondaıda olar bılik basyndaǵy adamǵa túsinistikpen qarap, qoldaý kórsetedi. Qandaı da bastyq, laýazymdy qyzmetker bolsa-daǵy el keıbir jaǵdaıdyń bir kúnde sheshilmeıtinin, mysaly egistik sýaratyn kanal bir kúnde ózen bolmaıtynyn nemese mek­tep bir kúnde turǵyzylmaıtynyn jaq­­sy biledi. Sol problemalardy she­­­shý joldary, qarjylandyrý kóz­deri anyqtalyp, joba-josparlar jasalyp, oryndaýshylary belgilenip, jaýap­kershilik turaqtalyp jatqany el senimin ornyqtyrady.

Qysqa qaıyryp aıtqanda, elmen birge bolý, til tabysý, olar­dyń muń-muqtajyn der kezinde sheshýge naqty qareket jasaý, adamdardyń quqyǵyn syılaý, zań aıasynda turmys quryp, sóz ben istiń birligin baılanystyryp, eńbek ete bilgen basshy halyq qoldaýyna ıe bolyp, ystyq yqylasyna keneleri de sózsiz.

Sondaı elge tanymal azamat­ta­rymyzdyń biri – Berdibek Máshbekuly Saparbaev. Ol jastaıynan óz qabiletin qatesiz baǵamdap, ómir jolyn durys tańdaı bilgen jigit. Joǵary oqý ornyna túspes buryn jastardyń basym kópshiligine tán qandaı da eńbek etýdi aýyrsynbaı, jeńil jol izdemeı jumysshy da boldy, azamattyq paryzyn oryndap, ásker qatarynda da qyzmet etti.

Bizdiń Konstıtýsııamyzǵa sáı­kes árbir adam tegin orta bilim alýǵa quqyly. Ári qaraı maman­dyq tańdaý ár adamnyń óz quqy, óz qabileti. Joǵary oqý ornyna túsip, ekonomıka mamandyǵyn ıgerdi. Bir kezderi jastardyń basym kópshiligi osy mamandyqqa qushtar boldy, soǵan umtyldy. Alaıda olardyń bári birdeı ekonomıst bola alǵan joq. Keıbiri dıplom alǵannan keıin-aq ol mamandyqpen jumys isteýge zaýqy bolmaı nemese talap turǵysynan kórine almaı basqa salalarǵa izdendi. Endi bireýler ózderi alysqa bara almady.

Bul oraıda Berdibek Máshbek­ulynyń joly boldy deýge tolyq negizi bar. Ol joǵary oqý ornyn bitirgen 24 jasynan beri Qarjy-ekonomıka mınıstrliginiń ekonomısinen bastap, aǵa ekonomıst, bas ekonomıst, qarjy-josparlaý bas­qar­masynyń bastyǵy, mınıstrdiń osy sala boıynsha orynbasary sııaqty barlyq satylardan ótip, áleý­mettik mınıstri, Úkimet keńsesi, oblys ákimi, Premerdiń orynba­sary dárejesindegi joǵary laýazymdy qyzmetteri túgeldeı eko­nomıka teorııasy men tájirı­besimen baılanysty boldy.

Ásirese burynǵy keńes oda­ǵy­nyń ekonomıkalyq júıesi daǵ­darysqa ushyrap, jańa er­kin ekonomıkalyq júıege kóshý barysyndaǵy ótpeli kezeń­niń qıyndyqtary men qaı­shy­lyqtary jaǵdaıynda Tuń­ǵysh Pre­zıdent Nursultan Na­zarbaevtyń bas­tamasymen buryn-sońdy bolmaǵan reformalar ótkizý – elimiz úshin úlken synaq bolǵany da belgili. Sol synaq kezeńinde Berdibek Máshbekuly res­pýblıka turmysynyń eń se­zimtal qurylymdarynyń oı­daǵydaı jumys istep, halyqqa qyzmet etýine atsalys­ty. Osy salalardy basqara júrip, ekonomıka salasynan doktorlyq dıssertasııa da qorǵady, talaı saraptamalyq eńbek jazdy. Jeke basynyń bilimin kóterip, tolyqtyryp, el-jurt muqtajy men suranysynyń sheshimderin tabýda nátıjeli eńbek ete aldy.

Qarapaıym halyq keıbir jaǵ­daıda bılik adamdaryna ashyq senim kórsetpeıdi, ishteı narazylyǵyn bildirmeı, tiksinip turady. О́ıtkeni ósip alǵan keıbir bıliktegiler tez arada óziniń qaıdan shyqqanyn umytyp, jáı adamdarmen mansap turǵysynan «joǵarydan» sóılesedi. Qys­qasy – sóılese almaıdy. Berdi­bektiń eń myqty jeri de, kóp sheneýnikten artyqshylyǵy da kez kelgen áleýmettik toppen olar­dyń «óz tilinde» sóılesedi. О́zin-ózi baqylaý tetigi óte sezimtal. Aıtqanyn, bergen ýádesiniń oryndalýyn qatań qadaǵalaıdy. Qoǵam, kópshilik basshy adamdardyń aıtqan sózin, bergen ýádesin umytpaıdy. Kúnderdiń kúninde, qajet bolǵan jaǵdaıda, el aldynda, kezekti bir kezdesý, jıynda berilgen ýáde, sheshimniń oryndalǵanyn nemese oryndalmaǵanyn, ıakı umytylǵanyn da aıtyp, ne aby­roıǵa abyroı qosady nemese bar abyroıdy kópshilik aldynda tómendetedi, Bekeń osyndaı halyq synaǵyn esten shyǵarmaı, olarǵa bar jaýapkershiligimen ári tııanaq­tylyǵymen jaýap berýdi qaltqysyz mindeti sanaıdy. Mundaı ishki erejesi tártip deńgeıinde qatań saqtalady. El senimi osyndaıda nyǵaıa túseri de anyq. Senim deńgeıi, kóńil kúıi árıne, halyqtyń turmys-tirshiligimen tyǵyz baılanysty.

Berdibek Máshbekuly táýelsiz mem­leketimizdiń sońǵy 30 jyldan astam dáýirinde Premer-mınıstrdiń orynbasary, Úki­met keńsesi bastyǵy, mınıstr, Keden komıteti tóraǵasy qyzmet­terin aıtpaǵannyń ózinde jıyrma jylǵa jýyq Qyzylorda, Ońtústik Qazaqstan, Shyǵys Qazaqstan, Aqtóbe, Jambyl oblystarynyń ákimi qyzmetterin atqarypty. Áńgime tek joǵary laýazymdarda emes, adamnyń sol memlekettik jaýapty oryndarda zor abyroımen eńbek etýinde. Ol týraly qoǵamdyq pikir saraptalyp, ákimder jumysyna reıtıngtik baǵa beretin ártúrli ınstıtýttardyń, bu­qaralyq aqparat quraldarynyń ár jyldar qorytyndysy boıynsha daýys berý arqyly jınaqtap jarııalaǵan kórsetkishteri de kýá. Kóp jyldar ákim Saparbaev úzdik toptyń qatarynda atalyp júrdi. Bekeń respýblıka Prezıdenti qaı orynǵa qoısa da, sonda tabysty eńbek ete aldy. Adal, ádil, bilikti basshyǵa jaqsy sóz erdi. Keıbir mansap ıelerin qyzmet kóteredi. Al Berdibek Máshbekuly óziniń eńbekqorlyǵymen, memleket isine adaldyǵymen mınıstr, ákim degen laýazymdardyń be­delin kóterdi. Jas ákimderge, ásirese aýdan, qala dárejesindegi qyzmetkerlerge jaq­sy úlgi bola bildi. Qaı óńirge, qaı sala­ǵa barsa da Saparbaevtyń ózine tán jumysynyń izi, nátıjesi bar. Olar mek­tep, aýrýhana sııaqty áleýmettik nysan­dar bolsyn nemese sporttyq, óner keshenderi, jol qurylysy, kásip­oryn­dar, jańa jumys oryndary bolsyn el-jurttyń turmys jaǵdaıyn jaqsar­týǵa qosylǵan qoǵamdyq, eldik qor, qazyna.

Buqaralyq aqparat quraldary Berdibek Máshbekulynyń el múd­desin­degi jaǵymdy jetistikterin az jazǵan joq.

Sondaı-aq ol – ádebıet, óner, rýhanııat álemindegi kór­nek­ti tulǵalardyń shyǵar­malaryn bilý arqyly olarmen syılastyq qarym-qatynasyn da saqtap júretin parasatty azamat.

Kóp nársege, ásirese bılik ókilderine synı kózben qarap, olardyń keıbir ańǵarmaı qalǵan syńarjaq tirlikterin der kezinde túırep alatyn halyq aqyny Farıza Ońǵarsynova «Syr-suhbat» kitabynda bylaı dep jazypty: «...Ber-
­dibek Saparbaev myrzany Bilim mı­nıstrliginde qarjy bólimin, keıin Mınıstrler kabınetiniń qarjy salasyn basqarǵan kezinen jaqsy bilemin: qazaq mektepteriniń, balalarǵa arnalǵan basylymdardyń kúr­deli máselelerin sheshýde ultqa janashyr, uıaty, meıirimi ketpegen azamat ekenin kórgenbiz. Kreslonyń bıikteýine kóterilse boldy, kókirekterine nan pisip shyǵa keletin basshylardan emes, qaı salada, qaı óńirde istese de kún-tún demeı eldiń mereıin ósirem dep damyl kórmeıtin azamatty rý men júzge jiliktep kiná artýǵa tyrysý negizsiz jáne elge abyroı bermeıtin jaı...

...Saparbaev О́skemenge b­aryp, qalanyń joldary men jolórnekterin saldyra basta­ǵanda, qalanyń orys-qazaǵy oǵan «Bardıýrbek» dep at qoıypty degendi estıtinbiz.

Bul kúnde qala turǵyndary da, oblys aýdandarynyń eńbek­kerleri de oblys basshysyna bir shaqyrym jerden bas kıimderin alyp sálem beredi.

Mine, el-jurtqa juǵymdy, qara basynyń qamynan halyqtyń múddesin bıik qoıatyn basshy osyndaı bolady!» (Ońǵarsynova F. Syr-suhbat. Almaty: Atamura, 2013. – 90-96-b.).

Berdibektiń resmı ómirbaıa­nymen tanysqan jan «nendeı keremet joly bolǵysh adam» dep oılap qalýy da múmkin. Shy­nynda da, kez kelgen, ásirese jas memlekettik qyzmetkerler qyzyǵatyndaı eńbek joly kórinip tur. Árıne, ondaı úlken senim árkimniń basyna qona beretin baqyt qusy emes. Bári de ólsheýsiz eńbekpen, bilikpen, bilimmen keletini de haq. Onyń atqarǵan qyzmetteri, sol qyz­metke bekitilýi de jaıdan-jaı emes, belgili bir jaýapty kezeńdermen baılanysty. Kezinde burynǵy Semeı men Shyǵys Qazaqstan oblystarynyń qosylýy da saıası-áleýmettik májbúrlikten týyndap, sondaı ótkir jaǵdaılardy jarastyryp, ártúrli áleýmettik toptardy teńestirip, jalpy ortaq múddege jumyldyra bilý de osy bizdiń Bekeńniń qolynan kelgen.

Jambyl oblysynyń Qor­daı aýdanynda bolǵan daǵda­rys tusynda da Qazaqstan Res­pýb­lıkasynyń Prezıdenti Qa­sym-Jomart Kemeluly Toqaev adamdar arasyndaǵy ýshyǵyp turǵan kelispeýshiliktiń aptyǵyn sabyrǵa, sabasyna túsirip, tirshilikke júgindiredi dep Berdibek Máshbekulyn vıse-premer qyzmetinen shuǵyl túrde Jambyl oblysynyń ákimi etip taǵaıyndaǵan. Bul der kezinde qabyldanǵan utqyr sheshim boldy. Jáne mundaı sheshimniń mańyzdylyǵyn el de túsinip, qysqa merzimde qoǵamdyq kelisim ornyqtyryldy.

Qańtar qasiretiniń zardabyn da Bekeń elmen birge kóterdi. Árıne, qınalady, qynjylady. Onyń eski dosy, áriptesi, ózi de Aqtóbe obly­sy­nyń ákimi, senator bolǵan belgi­li memleket qaıratkeri Eleýsin Saǵyn­dyqov «Shynnyń júzi» atty ǵumyr­baıandyq essesinde: «... Táýelsiz Qa­zaq­stan tarıhyndaǵy eń tanymal saıasat­kerlerdiń biri Berdibek Máshbek­uly ylǵı aldyńǵy shepte júredi... ...Qo­ǵam­nyń «qyzýy» kóterilse – basady, tótenshe jaǵdaı týa qalsa – sheshimin tabady...», deıdi. (Saǵyndyqov E. Shynnyń júzi. Astana, 2022. – 388-b.).

Tabıǵatynan, óziniń adam­gershilik paryzyn tek qyzmetpen baılanystyrmaıdy. Azamat re­tinde óziniń jeke basynda qan­shama aýyrtpalyq bolsa da onysyn syrtqa kórsetpeı kúı­zeletinin oǵan janashyr tilektes adamdar túsinedi.

Aıtpaı ketýge bolmaıtyn taǵy bir qasıeti – qanshama laýazymdy qyzmetterde júrse de ómir jolynda tapqan dostarynan, jaqyndarynan qol úzbegendigi.

О́tken ǵasyrdyń 90-jyldary memlekettik táýelsizdigimizdi jarııa etýmen birge buryn biz­diń quzyrymyzda bolmaǵan jańa qyzmet baǵyttary, jańa salalardyń irgetasyn tez arada qalap, turǵyzyp, halyqaralyq talap­tarǵa saı qarym-qatynas ornatý kezek kúttirmes mindetter boldy. Solardyń eń aldyńǵy qatarynda, árıne, syrtqy ister mınıstrligi men keden qyzmeti, qorǵanys, qaýipsizdik prob­lemalary turdy. Bul shuǵyl uıym­dastyrý jumystaryn talap etti. Keden qyzmetiniń quqyqtyq negizin, ol salada qyzmet isteıtin mamandardyń jumysyn jolǵa qoıý kerek. Eń bastysy – bizde áli keden mamandary joq edi. Kórshiles eldermen shekaramyzdy anyqtap, keden beketterin ol jerlerde ótý jelileriniń jumysyn qamtamasyz etý bir kúnde nemese bir aıda bite qoıatyn jumys emes. Alǵashqy jyldar keden qyzmetkerlerin daıyndaý, oqytý, olardy jabdyqtaý taǵy basqa tolyp jatqan máselelerdi sheshý qajettigi týyndady.

Bekeń ózinen burynǵy keden komıte­tin basqarǵan N.Tilemisov, Ǵ.Qasymov, M.Núkenovter tolyq aıaqtaı almaǵan jaqsy isterdi jalǵastyryp, salanyń bedelin, sapasyn kóterip, jańa beles­terge kóterdi.

Kásibı jýrnalıst, keden qyzmetkeri Beken Nurahmetov «Taý basyn bult bassa da kir shal­maıdy» atty maqala­synda Ber­dibek Saparbaevtyń Keden komıtetiniń tóraǵasy tusyndaǵy atqarǵan qyrýar sharýasynyń keıbirine toqtalyp: «... Berdibek Máshbekulynyń kelýimen qatar kópten asyǵa kútken jáne ha­lyq­aralyq konvensııalar men basqa da qujattardyń normalary eskerilgen Keden kodeksi Parlamentte úlken talqylaýdan ótip baryp qabyl­dan­dy. Sonymen qatar Kodekste Qazaq­stan Res­pýblıkasynyń negizgi saýda seriktestikteri memleketteriniń (EýrAZEK, TMD, ED jáne t.b.) Keden zańnamalarynyń tájirıbesine negizdelgen erejeler kórinis tapty... ...Ol keden komıtetin úsh jarym jylǵa jýyq basqaryp, kóp eńbek sińirdi. Qazaqstan kedeniniń jumys prosesterin halyqaralyq standarttarǵa saı etip kóterdi, búkil álemge tanyta bildi», – dep jazypty (Nurahmetov B. Meniń taǵdyrymdaǵy adamdar. Almaty: Arna, 2013. – 68-b).

Bekeń endi resmı qyzmetterin abyroımen támamdap, Prezıdent jarlyǵymen ákimdik qyzmetin tapsyryp, zeınetke shyqty. Iá, ol da eńbekqor zamandastary qatarynda eline degen adal eńbeginiń jemisin, jaq­sylyǵyn kórýge tolyq quqy­ly. Jetpis degen mereıli jasyna oraı ultymyzdyń «Jaqsy­nyń jaqsylyǵyn aıt» degen ustanymyn aq tilegimizge qosqan­dy jón kórdik.

Qýanysh SULTANOV,

Qazaqstannyń eńbek sińirgen qaıratkeri