Bıznestiń bılikke bazynasy

Uıymnyń ekonomıkadaǵy qazaqstan­dyq taýar segmentine basymdyq beretini, solardyń qoǵamdyq deńgeıdegi qorǵaý­shylary bola alatyny da jıynda aıtyldy. Tez jáne ońtaıly sheshimder tabýy úshin memleket pen bıznestiń birlesken jumysyn qalaı qurý kerek degen suraqqa jaýap berýge tyrysyp, jaýap kútetinin aıtty. 

Jańadan paıda bolǵan qaýymdastyqtyń artynda ekonomıkanyń túrli sektorlarynda júrgen júz myń adam tur. Jıyn­dy uıymdastyrýshylar atap ótken­deı, mem­lekettik qyzmetkerler men zań shy­ǵarýshylardyń ekonomıkanyń naq­ty sek­toryn damytýǵa múddeli bolmaýy jáne «sheteldik óndirýshiler men ımport­taýshylardyń múddesine basymdyq berýi, keıbir oıyn erejeleriniń «kóleńkege» qaraı oıysa berýi ekonomıkalyq ulttyq qozǵalys qurýǵa túrtki bolǵan.

Jıhaz jáne aǵash óńdeý ónerkásibi qaýymdastyǵynyń prezıdenti Qanat Ibraev­tiń pikirinshe, bıliktiń sheshim qabyldaý logıkasyn túsindirý óte qıyndap ketken. Bıýdjet qarajatyna otandyq jıhaz­dardy satyp alýdy shekteý jergilikti jıhaz daıyndaıtyn sektorǵa keri áser etti. Qaýymdastyq ókili aıtyp ótkendeı, ulttyq jıhaz óndirisinde damýǵa múmkindik beretin faktorlar da, ony qoldan tejep turǵan bıýrokratııalyq sheshimder de kóp. Qazaqstanda tirkelgen kompanııalardy otandyq jıhazǵa tapsyrys berýdi mindetteý arqyly da salanyń kúretamyryna qan júgirtýge bolatyn edi.

– Biraq bizde – kerisinshe. Qurylys pen otandyq jıhaz sektory arasyndaǵy tehnologııalyq tizbek qalyptaspaǵan. Álemdik tájirıbede eki sektor bir-birine dem-bere otyryp damıtynyn esten shyǵaryp aldyq. «Jaıly mektep» memlekettik baǵdarlamasyna júzdegen mıllıard teńge bólindi. Alaıda biz, jıhaz jasaýshylar sol mektepti jabdyqtaý úderisine aralasa almaımyz. Osyndaı sheshimderdiń kesirinen sala qazirdiń ózinde 4 500-ge jýyq jumysshysynan aıy­ryldy, onyń ishinde bilikti mamandar da bar. Sheneýnikter ımporttaýshylardyń múddesin tikeleı qorǵaıtyn sııaqty, – deıdi Qanat Ibraev.

Qaýymdastyq basshysy aıtyp ótkendeı, osyndaı shekteýler bıznestiń tynysyn taryltyp tur. Oıyn erejeleri ózgerip, shekteýler de qyryq qubylyp turady. «Men jıhaz bıznesimen aınalysqan 12 jyldyń ishinde 4 ret shekteýlerge tap boldyq, bir ret bankrottyqtyń da dámin tattyq. Biz prob­lemalardy óz múmkindigimiz arqyly da sheshýge daıynbyz. Osy qozǵalysty qurý týraly sheshimdi múmkindigimiz shektelip qalǵandyqtan qabyldap otyrmyz», deıdi kásipker.

«Qaz Textile Industry» ózin ózi retteıtin jeńil ónerkásip uıymynyń tóraıymy Gúlmıra Ýahıtova ulttyq ınvestordy qorǵaý memlekettiń eń mańyzdy róli bolýy tıis ekenine toqtalyp ótti. Qazaq­stan­dyq kompanııalar memleketpen, jer qoınaýyn paıdalanýshylarmen, júıe quraýshy kásiporyndarmen uzaq merzimdi kelisimsharttar jasasyp, jeke jáne nesıelik aqshany qajetti qurylys­tar­dy salýǵa ınvestısııalaǵan mysaldar kóp. Biraq uzaq merzimge jasalǵan kelisim­sharttar sebebi túsindirilmeı, birjaqty buzylady.

Agrarlyq saladaǵy otandyq maman­dardyń biri Kırıll Pavlov sheneýnikterdiń aýyl sharýashylyǵy salasynda qıyndyq­tar týdyrýy múmkin oǵash sheshimderi týraly aıtty. Buǵan qazaqstandyq pııazdy eksporttaýǵa tyıym salý jaqsy mysal bola alady. Sarapshynyń paıymdaýynsha, mundaı sheshimder júıesin ózgertpeıinshe, is alǵa baspaıdy. Agroónerkásiptik keshen – tabıǵı táýekelderden basqa, erejeler men retteý tetikteriniń turaqtylyǵy joq, ınvestısııalyq táýekelderi joǵary sala. Sarapshy aıtyp ótkendeı, bizdiń elde agrarlyq ombýdsmen jetispeıdi. Fermerler men sheneýnikter arasyndaǵy daý-damaıdan tutynýshy zardap shegedi. Sarapshynyń paıymynsha, pııazdy eksporttaýdy shekteý týraly sheshim ishki naryqtyń múddesin qorǵaýǵa baǵyttalǵany anyq. Qazaqstandyqtar 1 jylda 340 myń tonna pııaz tutynady. Bir ǵana Jambyl ob­ly­sy ótken jyly 1 mln tonna pııaz jınady.

– Statıstıka derekterindegi málimet­terdiń júıesizdigi aýyl sharýashylyǵynyń tynysyn taryltatyn sheshim qabyldaýǵa májbúr etip otyr. Bir jylǵa degen qajet­tilik 340 myń tonna ekenin aıttym. Al onyń ústinde qalǵan 660 myń tonna pııaz­dy qaıda jiberý kerektigin bilmeımin. Biraq erte kóktemde pııazdyń kılosyn 500 teńgeden satyp alatynymyz shyndyq. Úkimet bul tusta pııaz eksportyn shekteý arqyly fermerlerdi tabysynan qaǵyp otyr, – deıdi Kırıll Pavlov.

Kásipker aıtyp ótkendeı, memleket pen bıznes bir-birinsiz ómir súrip, jumys isteı almaıtyn eki qurylym. Memlekettik deńgeıdegi sheshimderdi, memlekettik baǵ­dar­lamalardy eki qurylymnyń kúsh-jigerin biriktirý arqyly sheshýge bolady.

Qorǵanys-ónerkásip kesheni kásiporyn­dary qaýymdastyǵynyń tóraǵasy Aıbek Barysovtyń aıtýynsha, qazaqstandyq bıznesmender sheneýnikterdiń nemquraıdy­lyǵyna shydamaǵandyqtan osyndaı sheshim qabyldady. Qozǵalysty bılikpen aradaǵy altyn kópirge aınalady dep úmittenip otyr. Jekeshelendirý naýqany jańa menshik ıelerin qalyptastyrdy, sheneýnikter de, kásipkerler de jańasha ómir súrýdi úırendi.

– Biz, bıznesmender saıasatqa aralas­qy­myz kelmeıdi. Depýtattar men sheneý­nikter qazaqstandyq kásipkerler men óndirýshi­lerdiń damýyna kedergi jasaı berse, onda bizde basqa amal qalmaıdy. О́ıtkeni tuıyqtalǵan túıindi tarqatatyn ózge jol kórip turǵan joqpyz, – deıdi A.Barysov.

Is-sharaǵa qatysýshylar qazir ekonomıka­da bolyp jatqan belgili bir ózgerister men úderisterge bıznes qaýymdastyǵynyń reaksııasyn tyńdaý erekshe mańyzdy degen ortaq pikirge keldi. Bıznestiń aqylǵa qonymdy usynystaryn qoldaý, qajetsiz kedergiler jasamaı, ashyq bıznes júıesin qurý mańyzdy. Osy turǵydan alǵanda, qosymsha táýekelder týdyrmaıtyndaı jáne bıznes ortanyń nasharlaýyna qaýip tóndirmeıtindeı ártúrli retteýshi bas­tamalardy muqııat baǵalaý mańyzdy. Osylaı­sha, sarapshylyq jáne ǵylymı qoǵam­dastyq­tyń pikirleri jáne memlekettik deńgeıde qabyldanǵan sheshimderdiń negi­zinde jatqan teńdestirilgen táýekelge negizdelgen kózqaras ártúrli aımaqtardaǵy tektonıkalyq ózgerister kezeńinen sátti ótýdiń jáne damýdyń oń úrdisine enýdiń kilti bolady.

Jıynda bıznesti qoldaý tetikterin jetildirý, olardyń halyqaralyq deńgeıde básekege qabilettiligin arttyrý máseleleri talqylanyp, memlekettik satyp alý kezinde zańdy buzǵandarǵa jazany kúsheıtý máselesi de sóz boldy.

ALMATY