Erte qamdanǵannyń esesi ketpeıdi

Foto baq.kz

Sý aıdyndarynyń ústindegi muz áli sol qalpy. О́zender de ázir­ge miz baǵatyn emes. О́ńir soń­ǵy jyldary kóktemgi sý tas­qynynan qanshama beınet shekti. Sondyqtan da tıisti meke­meler qaýipti kezeńge qareket ja­sap, tas-túıin daıyndalýǵa kúsh salýda. Aldymen ótken jyl­dardaǵy sý tasqynynyń zar­daptary eskerilgen. Bıyl da qar­dyń qalyńdyǵy, topyraqtyń qatý tereńdigi esepke alynyp, qyzyl sý osy tustan jaıylady-aý, aǵyn sý osy mańda kepteliske ushy­raıdy-aý degen boljamdar ek­shelýde. Bar jaıdy tarazy ba­syna tarta kele, Selınograd, Arshaly, Atbasar, Sandyqtaý, Astrahan, Shortandy aýdandary qaýip-qaterdiń sheńberinde degen uıǵarym jasalyp otyr. Mine, sondyqtan osy aımaqtardaǵy kóktemgi sý tasqynynyń aldyn alý jumystary shıraı túsýde.

Oblysta sý tasqynynan zardap shegýi múmkin 128 eldi meken anyqtaldy. Negizgi kúsh osy baǵytqa jumyldyrylýda. Bir jaqsysy, óńirde jol boıyn qardan arshyp, eldi mekenderdi tazartýǵa barynsha mán berilip otyr. Qarjylandyrý kólemi de ótken jylmen salystyrǵanda, 36 paıyzǵa kóbeıipti. Máselen, 2022 jyly 859 mıllıon teńge qarastyrylsa, bıylǵy jyly 1 mıllıard 341 mıllıon teńge baǵyttalǵan. Oblystyq bıýdjetten 63,3 mıllıon teńge qarajat bólinip, sý tasqyny qaýpi bar ózen arnalaryndaǵy muzdy jaryp, aǵyn sýdyń keptelisin boldyrmaý úshin qam-qareket jasalýda. Bul maqsatqa aýdandyq bıýdjetterden de 12 mıllıon teńge qarjy bólinip otyr.

Tótenshe jaǵdaılar depar­tamenti óńirdegi qalyptasqan ahýaldy muqııat qadaǵalaýda. Ol úshin qaýip-qateri mol óńir sana­tyndaǵy aýdandarda ǵaryshtyq monıtorıng júrgizilýde. Eldi me­ken turǵyndarymen de qaýip­sizdikti qalaı saqtaý kerektigi týraly jıyndar ótkizilýde. Ke­shegi kúnnen bastap «Kókshe-Býr», «BVR-tehnoservıs» serik­testikteri 20 myń sharshy metr al­qaptaǵy muzdy jaryp, 15 ózen­niń ańǵaryn tazalaýda.

Kóktem kelisimen keıbir el­di mekenderdi sý basyp qala­tyny bolady. Onyń negizgi se­bebi, qys boıǵy jaýǵan qar­dyń kúrt erýinde. Bul kezde sýa­ǵar­lar qatyp, saı-sala jibı qoı­maǵandyqtan, joǵarydan lyq­syp kelgen qyzyl sý etektegi el­diń esin shyǵaratyny bar. Osyn­daı jaǵdaı bolmaýy úshin 869 myń tekshe metr qar shy­ǵaryldy. О́tken jylǵy sáıkes mer­zimmen salystyrǵanda 40 pa­ıyzǵa kóp. Kóktemgi synaq – qashanda qaýipti. Osy oraıda, erte qamdanǵannyń esesin ketpeıtinin eskergen departament qajetti tehnıkasyn saılap, 17 myń tonna ınertti materıal daıyndap, tas-túıin otyr.

Qaýiptiń tóner tusy gıdro­tehnıkalyq qurylystardyń ábden eskirýinde bolyp tur. Basqasy basqa, bul jaıdy tereń tal­dap, shara qoldanbasqa bolmaıtyndaı. Máselen, óńirde 90 gıdrotehnıkalyq qurylys bar. Onyń 17-si respýblıkalyq men­shikte, 66-sy kommýnaldyq qyz­met ıeliginde, jeteýi jeke­men­shiktiki. Osy arada ashyna aıtar bir jaıt, gıdrotehnıkalyq qury­lystardyń tabany kúrek­teı otyz jyldan beri úzdik­siz paıdalanylyp kele jatqan­dyǵy. Mamandardyń aıtýyna qa­raǵanda, tozyǵy jetpis paıyzdan astam. Tekserý nátıjeleri kezinde 3 gıdrotehnıkalyq qurylystyń ábden apattyq jaǵdaıǵa jet­kendigi anyqtalyp otyr. Naqty aıtatyn bolsaq, Bulandy aýda­nyndaǵy Ivankovskaıa, Shor­tandy aýdanyndaǵy Negizgi, Býrabaı aýdanyndaǵy Vedenov­skaıa bógetteri. Sondaı-aq 18 qu­­rylystyń jaǵdaıy qanaǵat­tan­ǵysyz. Bul bógetter Arshaly, Astrahan, Bulandy, Býrabaı, Esil, Jaqsy jáne Qorǵaljyn, Ereımentaý aýdandarynda.

Shortandy aýdanynyń Damsa, Prıgorodnoe, Saryqamys, Qor­ǵal­jyn aýdanynyń Bor­lysaı-1, Borlysaı-2, Qyzylsaı, Ereı­mentaý aýdanynyń Báımen bógetteriniń de jaǵdaıy múshkil. Tolqyn uryp tozdyrǵan, seń so­ǵyp silikpesin shyǵarǵan bul bógetter erteń qar sýyna ly­qyldap tolǵan kezde tótep bere me, joq pa, ol jaǵy belgisiz. Bó­getterdiń tóndiretin qaýpi de az emes. Sál ǵana taratyp aıta ketelik, máselen, Bulandy aýda­nyndaǵy kommýnaldyq men­shiktegi Ivankovskaıa bógetiniń syıymdylyǵy 15 mıllıon tek­she metr. Tozyǵy jetken bógetten 4,5 shaqyrym jerde Ivankovka aýyly ornalasqan. Al ol aýylda qazirgi kúni 214 adam turady. Sondyqtan da qaýip qaıdan deýge bolmaıdy.

Gıdrotehnıkalyq qury­lys­­tardy teksergen kezde ir­ge­le­riniń qoparylyp, sý shaı­ǵan­dyǵy, betonnyń jala­ńash­tanyp, búıirdegi topyraqtyń tómen syr­ǵýy baıqalady. Osyn­daı tozýdan keıin tus-tusta tereń oıyqtar paıda bolǵan. Ýaqyt toz­dyrǵan qurylystardy tap-tuınaqtaı etip jóndemese bolmaıtyndaı. Joǵaryda Ivan­kovskaıa bógetiniń qanshama halyqqa qaýip tóndiretini týraly aıttyq. Shyntýaıtynda mundaı qaýiptiń kóp ekendigin jasyrýǵa bolmas. Máselen, Býrabaı aýda­nyndaǵy kommýnaldyq men­shiktegi Vedenovskaıa bógetiniń syıymdylyǵy – 10 mıllıon tekshe metr. Saı-salany qýalaı aqqan kóktemgi qar sýy bógetti lyqyldata toltyrady. Mine, sol kezde erneýinen asqaly turǵan topan sý tóńirekke kádimgideı qaýip tóndiredi. Vedenovka aýyly atalǵan bógetten nebári 3 shaqyrym jerde. Aýyl tur­ǵyndarynyń sany – 1 176 adam.

Mine, osyndaı qaýip-qaterdiń bar ekendigin aıta otyryp, qyzyl sýdyń qaharynan aman-esen qu­tylý úshin bul taraptaǵy bar ju­mysqa muqııat bolý kerektigin taǵy da eske salǵymyz keledi.   

Aqmola oblysy