Balalar qaýipsizdigi beınebaqylaýmen shektele me?

Sýretti túsirgen Erlan OMAR, «EQ»

Tabıǵı apattar bylaı tursyn, sýǵa batyp ketken, órtengen úıde qalǵan, kólik apatyna, álimjettikke ushyraǵan, ata-anasynyń qolynan zardap shekken balalar qorǵansyzdyqtan osyndaı kúıge túsip otyr-aý degen oıǵa qalasyń.

Qazirgi kezde sarapshylar jaǵdaıdyń bylaısha ýshyǵyp ketýin, qatań baqylaý­dyń joqtyǵymen túsindiredi. Jaqynda Pet­ropavldaǵy №4 mektepte oryn alǵan tótenshe jaǵdaı joǵary synyp oqýshy­synyń mektepke balta men py­shaq ákelip, synyptastaryna shabýyl jasaǵanyn mekteptegi baqylaýdyń joq­tyǵy, álde tárbıeniń osaldyǵy deımiz be?

Jyl basyndaǵy derekterge súıensek, elimizde kámeletke tolmaǵandarǵa qatys­ty 200-den astam qylmystyq quqyq buzýshylyq tirkelip, salystyrmaly kezeńge qaraǵanda 32 paıyzǵa artyq ekenin kórsetip otyr.

Al ótken jylǵy málimetterge súıen­sek, bir ǵana Túrkistan oblysynda 50-den astam bala jazata­ıym oqıǵaǵa tap bolǵan. Bul biz mysalǵa alyp otyrǵan bir ǵana óńirdegi jaǵdaı. Mundaı keleńsiz oqıǵalar elimizdiń barlyq aımaǵynda derlik oryn alyp otyrǵanyn aqparat kózderi rastaıdy.

Ishki ister mınıstrliginiń deregine sáıkes, qazirgi kezde elimizdegi 7 myń­nan astam mektep beınebaqylaýmen jab­dyq­talyp, aýmaqtyq polısııa depar­tament­teriniń jedel basqarý ortalyq­tary­men baılanysqan. Iаǵnı balalardyń qaýipsiz­digin qamtamasyz etý maqsatynda bilim berý nysandary ornalasqan jerlerge pat­rýl qyzmetteri barynsha jaqyn orna­las­qan.

Bul baǵytta Oqý-aǵartý mınıstrligi tarapynan da tıisti sharalar qolǵa alynyp, jyl basynan beri elimiz óńirle­rindegi mektepter qaýipsizdigi, býllıngtiń aldyn alý boıynsha jańa erejelermen jumys isteý jáne aqparattyq-túsindirý jumystary kúsheıtilgeni belgili.

Alaıda el úkimeti respýblıkada oryn alyp otyrǵan balalar ómirine qa­tys­ty keleńsiz jaǵdaılardyń kóbeıýi baqylaý jumystarynyń jetis­peýshi­ligin kórsetedi degen toqtamǵa kelip, bala taǵdyryna beıjaı qaraýdan týyn­dap otyrǵan másele­lerge oraı tıisti sharalardy qolǵa aldy. Demek, oqýshy­lardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý mem­lekettiń asa mańyzdy mindetteriniń biri ári ata-ana mekteptegi balasynyń jaǵ­daıy men qaýipsizdigi úshin alańda­maýy qajet.

Búginde atqarylǵan is-sharalarǵa qa­ra­mastan, óńirlerde problemalar áli de jetki­likti. Beınebaqylaý orna­tyl­ǵan mektepterdiń arasynda kame­ra­lary standarttar men tehnıka­lyq talap­tarǵa sáıkes kelmeı­tin mektep­ter de bar. Elimizdegi 1 100-ge jýyq oqý uıasy polısııanyń jedel bas­qa­rý orta­lyqtaryna qosyl­maǵan. Baqy­­laý reji­mi qatań saqtal­maıdy. Túrkis­tan jáne Soltústik Qazaq­stan oblystaryn­daǵy mektepterde lısenzııa­lanǵan kúzet qyzmetterimen kelisimder jasalmaǵan. Kúzetke kóbinese arnaıy daıarlyqtan ótpegen adamdar tartylǵan. Osy máse­le­lerdiń barlyǵyn dereý sheshý kerek. О́ıtkeni bul – balalarymyzdyń qaýipsizdigi.

Qazirgi kezde bilim berý uıymdaryn dabyl knopkalarymen jáne beınebaqylaý júıelerimen jabdyqtaýǵa, olardy polısııa bólimshelerine qosýǵa, lısen­zııalanǵan kúzetpen qamtamasyz etýge qoıylatyn talaptar kúsheıtilip jatyr. Úkimet otyrysynda bıylǵy jyl­dyń 1 sáýirine deıin mektepterdi tıisti qaýipsizdik júıelerimen jabdyq­taý jumystaryn aıaqtaý qajettigi aıtyl­ǵa­nyn bilemiz. Bul polısııanyń jedel basqarý ortalyqtaryna shyǵatyn beınebaqylaýǵa, mamandandyrylǵan kúzetpen jáne dabyl batyrmalarymen qamtamasyz etýmen baılanysty. Osy oraıda Oqý-aǵartý mınıstrligi múddeli memlekettik organdarmen birlesip úki­metke Balalardy qorǵaý jónindegi keshendi jospardyń pysyqtalǵan jobasyn engizip, ýákiletti organdardyń vedomstvoaralyq ózara is-qımyl algo­rıt­min jetildirý jónindegi sharalardy qamtýy tıis. Sondaı-aq Ishki ister, Tóten­she jaǵdaılar mınıstrlikteri de bilim berý uıymdarynda qaýipsizdik ta­lap­tarynyń qatań saqtalýyna sapaly monıtorıng júrgizýi kerek.

Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha bilim berý nysandaryndaǵy qaýipsizdik jaǵdaıyna 2019 jyldan beri toqsan saıyn monıtorıng júr­gi­zilip keledi. Osy oraıda Oqý-aǵar­tý mınıstrligi bıylǵy jyldyń 20 aqpa­nynan 20 naý­ryzyna deıin elimizdiń barlyq oqý oryndarynyń keshendi qaýip­sizdik júıesi­men qamtamasyz eti­lýin qadaǵalady. Derek­terge súıensek, Almaty, Jetisý, Ulytaý, Abaı, Qosta­naı jáne Túrkistan oblystarynda qaýip­sizdik júıeleri talapqa saı kelmeıdi. Mınıstr Ǵanı Beısembaev elimizde 6,5 mln-nan astam bala bar ekenin eskertip, osy oraıda bala quqyqtary jónindegi ýákildermen áriptestik ornatyp, tyǵyz jumys isteý, birlesken jobalardy júzege asyrý mańyzdylyǵyn atap ótken bolatyn. Balalardyń quqyǵyn qorǵaý isinde ata-analardyń jaýapkershiligin arttyrý maqsatynda «Ákeler keńesi» jáne «Analar keńesiniń» jumysyn jandandyrý máselesi de ýaqyt kúttirmeıdi.

Oqý-aǵartý mınıstrligi Balalardyń quqyqtaryn qorǵaý komıteti aqparatyna súıensek, jýyrda osy maqsattaǵy ju­mys­­tardy jetildirý maqsatynda orta bilim berý uıymdaryna arnalǵan mektep­i­shilik esepke alýdy júrgizý boıyn­sha ádis­temelik usynymdar ázirlenip, beki­til­di. Ol erekshe nazar aýdarýdy jáne bilim berý uıymdarynyń kómegin qajet etetin balalardy qamtıdy. Komı­tet tóraǵasynyń orynbasary Iýlııa Ovechkı­nanyń aıtýynsha, mektepishilik esep erekshe pedagogıkalyq nazardy, keshendi qoldaýdy qajet etetin kámeletke tol­maǵandardy ýaqytynda anyq­taýǵa kómektesedi. Qazirgi kezde barlyq mektepte mektepishilik esep júrgizý qolǵa alynǵan. Oǵan sáıkes mektepishilik esepte turǵan árbir balaǵa qosymsha sabaqtar uıymdastyryp, balanyń shyǵarmashylyq, sporttyq áleýetin ashýdy, áleýmettik jáne psı­ho­logııalyq-pedagogıkalyq qoldaý kórse­týdi qamtı­tyn jan-jaqty kómek kórsetiletin bolady. Oqýshyǵa jeke áleýmettik jáne psıho­logııalyq-pedago­gıkalyq kómek kórse­t­ýdi maqsat etetin shara quqyq buzý­shy­lyqtyń aldyn alýǵa da yqpal etedi.

M.Gandı atyndaǵy №92 mamandan­­dyrylǵan lıseı dırektory Gúljan Saýyt­qyzy qazirgi kezde bala­nyń qaýip­siz­digi ata-anaǵa da, mektepke de salmaq ekenin aıtty. Ata-ana balasyn mektepke ákelgennen keıin, al muǵalim bala mektepten shyqqannan keıin oqýshynyń qaýipsizdigine alańdaıdy. Qalada jol júrý erejesi, qylmystyq jaǵdaılardyń saq­talmaýy sııaqty kóptegen faktor búgin­­de bala qaýipsizdigine beı-jaı qa­ra­­­maý­dy talap etedi. Qazirgi kezde el úkimeti, tıisti mınıstrlik tarapynan balalar qaýipsizdigine baǵyttalǵan shara­lar kúsheıtilip jatyr. Degenmen, jaýapkershilik ata-ana men mektep mamandarynyna túsetini anyq. О́ıtkeni balanyń negizgi pánderge qatysty saba­ǵynan keıingi bos ýaqytyn paıda­ly, tıimdi ótkizýinde osy eki tarap­tyń júktemesi kóp. Osy oraıda bala­ǵa qolaıly psıhologııalyq ahýal qalyp­tastyryp otyrǵan mektep jáne otbasy jaǵdaıynan tys qorshaǵan ortanyń qaýipsizdigi mańyzdy. Bala mektep jaǵ­daıynda túrli úıirmeler, fakýltatıv sabaqtar, oqýshylar arasynan qurylǵan klýbtarǵa qatysýy arqyly bilimge qy­zy­ǵýshylyǵyn arttyryp, kásiptik baǵ­daryn tańdaýǵa múmkindik alady desek, óz aýlasynda emin-erkin sport oıyn­darymen shuǵyldanyp, taza aýada erkin serýendeýin qoǵam tarapynan qamta­masyz etilýi tıis.

– Qazirgi kezde ata-analardyń basym kópshiligi úshin jumys pen mektep arasynda júrgizýge týra keledi. Balany mektepke aparyp, alyp ketýdiń ózi jumys isteıtinder úshin edáýir salmaq. Eger mektep ishindegi úıirmeler, qosymsha sabaqtar júıeli jolǵa qoıylsa, sonymen qatar mektep kólikteri qala, aýdan demeı júrip tursa, balalar qoǵamdyq kólikterdegi qolaısyzdyqtarǵa urynbaı úıine alańsyz jetýine múmkindik týǵan bolar edi, – dedi bizben áńgimesinde Gúlbaqyt Qıǵashbaeva esimdi ata-ana.

Onyń aıtýynsha, qazirgi kezde ata-analardyń kóńili balasynyń úıge aman-esen jetýine alań. О́ıtkeni qorshaǵan orta bala qaýipsizdiginiń kepili bola almaıdy. Al bala qaýipsizdigi qoljetimdi zamanaýı mektepter, áleýmettik turaq­ty­lyq ári jaıly orta sııaqty bir-biri­men tyǵyz baılanysty jaǵdaılardy qamtıdy.

Qazirgi kezde Prezıdenttiń tapsyr­masyna sáıkes, balalardy qorǵaý jó­nin­degi keshendi jospardyń jobasy ázirlenip, balalar qaýipsizdigin kú­sheı­tý sharalaryna baılanysty norma­tıv­tik, uıymdastyrý jumystary iske asyrylyp jatyr. Osy oraıda sarapshy­lar mektepterdegi beınebaqylaý júıe­siniń kúsheıýi qaýipsizdikti jetildirý tetikteriniń biri ǵana ekenin eske sala otyryp, ata-ana, muǵalim, jekelegen aza­mat­tardyń jaýapkershiligi kóshe tártibi, qoǵamdyq oryndardaǵy mádenıettilikti saqtaý elimizdiń bolashaǵy – balalardyń ıgiligi jolynda adamı bolmystyń deń­geıinde jalǵasyn tabýyn qaperge alsaq deıdi.

ALMATY