Birinshi kezekte – jolaýshylar múddesi

Indýstrııa jáne ınfraqurylymdyq damý mınıstri Marat Qarabaev 2022 jyly otandyq áýe kompanııalary tasymaldaǵan jolaýshylar sany 17%-ǵa ósip, 11 mln adamdy quraǵanyn habarlady. Oń úrdis bıyl da jalǵasyn taýyp jatyr. Sonymen birge, áýe tranzıti de qarqyndy damyp keledi. Máselen, 2022 jyly 410 myń reıs­ke qyzmet kórsetildi, bul 2021 jylmen salystyrǵanda 90%-ǵa joǵary.

Búginde respýblıkada aptasyna 56 baǵyt boıynsha 700-den astam ishki reıs oryndalady, 103 baǵyt boıynsha 27 elge halyqaralyq áýe tasymal­dary qamtamasyz etiledi. Bıyl taǵy 9 baǵyt qosylmaq: Doha, Kýala-Lýmpýr, Ankara, Karachı, Lahor, Jıdda, Maskat, Praga jáne Tel-Avıv. 2025 jylǵa deıin Mýmbaı, Gonkong, Vena, Tokıo, Sın­gapýr, Nıý-Iork jáne basqa da qa­lalar­ǵa áýe reısterin ashý josparlanyp otyr. Qazaqstanda ushý qaýipsizdiginiń halyq­aralyq standarttaryna sáıkestik deń­geıi 82%-dy quraıdy. Bul – TMD el­deri arasyndaǵy eń joǵary kórsetkish. Res­pýb­lıka Eýropalyq Odaqtyń Danııa, Pol­sha sııaqty elderimen bir deńgeıde tur.

2023 jyly Shymkent, Almaty, Qyzylorda jáne Qostanaı áýejaılaryn jańǵyrtý jumystary josparlanǵan. Sondaı-aq Memleket basshysynyń tap­syr­masyna sáıkes Pavlodar áýejaıy­­­nyń ushý-qoný jolaǵyn, Balqash áýe­­jaıynyń perronyn qaıta jańartý máselesi pysyqtalyp jatyr.

Salany odan ári damytý josparynda ushý qaýipsizdigi standarttaryna sáıkestik deńgeıin 90%-ǵa deıin arttyrý, áýejaılardyń barlyq termınaldaryn re­kons­trýksııalaý, Shymkent jáne Al­maty áýejaılarynda jańa termınaldar qurylysyn aıaqtaý qamtylǵan.

Táýelsizdik jyldarynda barlyǵy 22 áýejaıdyń ushý-qoný jolaǵy rekons­trýksııalandy jáne salyndy, sondaı-aq 16 áýejaıda jolaýshylar termınaldary salynyp, qaıta jańartyldy.

О́tken jyly 5 joba iske asyryldy, atap aıtqanda Oral jáne Qosta­naı áýejaılaryndaǵy termınaldar, О́skemen, Úsharal jáne Úrjar áýejaı­larynyń ushý-qoný jolaqtary rekons­t­rýk­sııalandy. Bıyl Almaty, Shymkent, Qyzylorda jáne Qostanaı qalalarynda 4 joba júzege asyrylýda.

Memleket basshysynyń tapsyrmasyna sáıkes Pavlodar qalasy áýejaıynyń ushý-qoný jolaǵyn, Balqash qalasy áýe­jaıynyń perronyn jáne rýldeý jolaǵyn rekonstrýksııalaý máselesi pysyqtalýda.

Sondaı-aq otyrysta Qazaqstannyń avıasııalyq ákimshiliginiń bas dırektory Katalın Radý men avıasııa naryǵynyń iri qatysýshylarynyń jetekshileri: «Air Astana» kompanııasy­nyń prezıdenti Pıter Foster jáne «SCAT» áýekompanııasynyń prezı­denti Vladımır Denısov baıandama jasady.

Jıyndy qorytyndylaǵan Premer-mınıstr pandemııadan keıin elimizdiń azamattyq avıasııasy damýdyń jańa kezeńine ótip, jolaýshylar sany artyp, burynǵy reıster qalpyna kele basta­ǵanyn, jańa baǵyttar ashylyp jatqanyn aıtty.

Halyqaralyq baǵyttardy keńeıtý basqa eldermen saýda-ekonomıkalyq, ınvestısııalyq, týrıstik jáne mádenı ynty­maqtastyqty odan ári damytýǵa yqpal etedi. Bul rette Úkimet basshysy avıasııa salasyndaǵy kúrmeýi sheshil­megen birqatar problemany atap ótti.

«Elimizdiń keıbir áýejaılarynda ushý-qoný jolaqtaryna jóndeý júrgizý kerek. Traptar men janarmaı quıý mashınalary sııaqty arnaıy tehnıkalardyń kóbi eskirgen. Áýejaılardyń aınala­syn­daǵy jerler turǵyn úı qurylysyna nemese bıznes nysandaryna berilip, retsiz paıdalanylyp jatyr. Iаǵnı halyqaralyq standarttar saqtalmaıdy. Bul ushý qaýipsizdigine áser etedi», dedi Álıhan Smaıylov.

Onyń aıtýynsha, Úkimette avıakerosın óndirisin ulǵaıtý máselesi bir­neshe ret talqylanǵan, sebebi otandyq janarmaıdyń jetkilikti qory Qazaqstan arqyly tranzıtpen ótetin halyqaralyq áýe kompanııalaryn tartýdyń negizgi faktorlarynyń biri.

Sondaı-aq Premer-mınıstr otan­dyq kompanııalarǵa qatysty jolaýshylar tarapynan oryndy syn-eskertý­ler aıty­latynyn da jetkizdi. Máse­len, reıs­terdiń keshigýi nemese múl­dem oryndal­maı qalýyna baılanysty shaǵymdar kóp.

«Osy jyldyń qańtar-aqpan aılarynda «Fly Arystan» kompanııasy Qostanaı áýejaıynan Astana men Almatyǵa ushýǵa tıis reısterdiń jartysyna jýyǵyn oryndaǵan joq. 25 aqpanda dál osy áýe kompanııasynyń jolaýshylary «Astana-Shymkent» reısiniń 10 saǵatqa keshigýine baılanysty janjal shyǵardy. Aqyr aıaǵynda, ol reıs múldem oryndalmaı qaldy. О́kinishke qaraı, kompanııalarda jolaýshylarmen tikeleı dıalog ornatý mádenıeti tómen. Reısterdiń keshigý sebepterin ýaqytyly túsindirmeıdi. Laıyqty servıs usynylmaıdy», dedi Úkimet basshysy.

Onyń aıtýynsha, osydan baryp baǵa saıasatynda da kóptegen suraq týyndaıdy. Mysaly, Astanadan Almatyǵa deıin loýkostermen 1,5 saǵattyq ushý Eýropa, AQSh nemese Qytaı elderindegi osyndaı marshrýttarmen salystyrǵanda 2 ese qymbat bolýy múmkin. Osyǵan baılanysty Básekelestikti qorǵaý jáne damytý agenttigi qazirgi baǵa saıasaty jolaýshylardyń múddesine emes, áýe kompanııalarynyń tabysyn arttyrý úshin jumys istep otyr dep sanaıdy.

«Búginde janarmaı shyǵyndaryn óteýge jumsalatyn otyn alymy logıka boıynsha avıaotyn baǵasynyń ózgerýine baılanysty bolýǵa tıis. Alaıda ol bılet baǵasynda ózgerissiz, bir deńgeıde qalyp otyr. Sondyqtan baǵa saıasatyn qaıta qarap, avıatasymal servısi men qyzmet kórsetý sapasyn jaqsartý úshin únemi jumys isteý kerek. Jolaýshylardyń múddesi birinshi orynda turýy tıis», dedi Premer-mınıstr.

Álıhan Smaıylov ýákiletti memle­ket­tik organdarǵa áýejaı ınfra­qury­lymyn jańǵyrtý jónindegi jol kartalaryn ázirleýdi, áýejaılardyń mańyndaǵy zańsyz berilgen jer ýchas­kelerin alyp qoıý jumystaryn júr­gizýdi, sondaı-aq avıakerosın óndirisin ulǵaıtý máselesin pysyqtaýdy tapsyrdy.

Úkimet basshysy sózin qorytyndylaı kele, halyqaralyq jolaýshylar jáne júk áýe kompanııalaryn tartý úshin ynta­lan­dyrý sharalaryn ázirleý, dına­mı­­kalyq baǵa belgileýdi qoldaný máse­lesin pysyqtaý qajet ekenin, bul joǵary suranysty tek kiris kózine aınaldyrý múmkindigin shekteý úshin kerekti­gin aıtyp ótti. Sondaı-aq «Áýe keńis­tigin paıdalaný týraly» zańnan otyn aly­myn qoldanýdy alyp tastaýdy jedel­detý qajettigin málimdedi.

Úkimet otyrysynda adamnyń ımmýn tapshylyǵy vırýsyna (AITV) qatys­ty qazirgi ahýal qaralyp, tıisti medı­sınalyq kómek kórsetý sharalary talqy­landy. Osy másele jóninde baıandama jasaǵan Densaýlyq saqtaý mınıstri Ajar Ǵınııattyń aıtýyn­sha, AITV tek Qazaqstanda ǵana emes, búkil álemde ózekti bolyp otyr. Máselen, sońǵy 10 jylda respýblıkada syrqattanýshylyq 2 ese ósti, bul rette JITS-ten ólim-jitim kórsetkishi 1,7 ese tómendedi.

«2022 jyldyń qorytyndysy bo­ıyn­sha elde AITV-men ómir súretin 30 558  adam turady. 2022 jyly 3 877 jańa jaǵdaı tirkeldi (100 myń tur­ǵyn­ǵa shaqqandaǵy kórsetkish 20,3 qurady), bul rette erkekter áıelderge qaraǵanda 2 ese kóp anyqtaldy. Dertke shaldyqqandardyń 82%-y 18-49 jas aralyǵyndaǵy eńbekke qabiletti adamdar. Bul rette jynystyq jolmen berilý basym bolyp, 75%-dy qurap otyr, sodan keıin ıneksııalyq jolmen berilý – 20%-dy quraıdy», dedi mınıstr atalǵan másele jóninde.

Vırýs juqtyrǵan adamdarǵa medısı­nalyq kómekti medısınalyq-sanıtarlyq alǵashqy kómek deńgeıinen bastap jáne AITV ınfeksııasynyń profılaktıkasy boıynsha 20 ortalyq kórsetedi. Sonymen qatar tıisti qyzmetterdiń qoljetimdiligin arttyrý boıynsha júıeli is-sharalar júrgizilýde: testileý men emdeýdiń ınnovasııalyq ádisteri kózdelgen, tegin medısınalyq kómektiń kepildik berilgen kólemi aıasynda dárilik preparattardyń tizimi 12-den 16-ǵa deıin keńeıtildi, DDU usynymdaryna sáıkes 12 profılaktıkalyq baǵdar­lama engizildi, aqparattyq-bilim berý jumysy keńeıtilýde.

Densaýlyq saqtaý mınıstriniń aıtýynsha, Qazaqstanda AITV ınfeksııa­sy turaqty satyda – 0,3%, bul oraıda álemdik ortasha kórsetkish – 0,7%. Búginde AITV-ǵa qarsy is-qımyldyń 2023-2026 jyldarǵa arnalǵan jol kar­tasy bekitildi, ol aýrýdyń aldyn alý, dıagnostıkalaý jáne emdeý, sala­lyq úkimettik emes uıymdardy damytý, kadrlyq áleýetti arttyrý jáne taǵy basqalar jónindegi is-sharalardy qamtıdy.

Máseleni qorytyndylaǵan Úkimet basshysy Álıhan Smaıylov adamnyń ımmýn tapshylyǵy vırýsy jahandyq densaýlyq saqtaý júıesiniń asa mańyzdy problemalarynyń biri ekenin atap ótti. Osy oraıda álem elderinde bul vırýstyń taralý qarqyny áli azaımaı otyr.

«Qaýipti indetti juqtyrǵandardyń qatary Qazaqstanda da artyp keledi. Iаǵnı sońǵy 10 jylda 2 esege jýyq ósken. О́tken jyly ınfeksııa juqtyrýdyń 4 myńnan astam jańa jaǵdaıy anyqtaldy. Qazir bizdiń elimizde osy ınfeksııamen aýyratyn 30 myńnan astam adam turady. Olardyń jartysynan kóbi – eńbekke qabiletti jastaǵy adamdar», dedi Álıhan Smaıylov.

Úkimet basshysy ázirge ǵalymdar bul vırýsty jeńýge dármensiz ekenin aıtyp ótti. Ol búkil adamzat balasyna tóngen asa qaýipti dertke aınalyp otyr.

«Vırýstyń aldyn alý sharalaryn qoldaný, aýqymdy túsindirý jumystaryn júrgizý óte mańyzdy. Naý­qastardy halyqaralyq standarttarǵa sáıkes sapaly emdeýmen qamtamasyz etý qajet. Sonymen qatar vırýsty tasymaldaýshylardyń barlyǵy qatań medısınalyq baqylaýda bolýy kerek», dedi Premer-mınıstr.

Álıhan Smaıylovtyń aıtýynsha, ótken jyly elimizde ımmýn tapshylyǵy vırýsymen aýyratyn naýqastarǵa arnalǵan áleýmettik jobalarǵa nebári 7 úkimettik emes uıym tartyldy.

«Bul óte az. Vırýs juqtyrǵan jáne táýekel toptaryndaǵy adamdarmen jumys isteýge úkimettik emes uıymdar­dy tartý úshin áleýmettik granttar men tapsyrystar sanyn keńeıtý kerek. Aýrýdyń belgileri jáne juqtyrý joldary týraly adamdarǵa keńinen aqparat berý qajet. Sońǵy ýaqytta mundaı jumys, ókinishke oraı, nasharlap ketti. Adamdardyń kópshiligi saqtyq sharalaryna salǵyrt qaraýda», dedi Úkimet basshysy.

Úkimet basshysynyń sózinshe, qaýipti vırýspen ómir súretin adamdarǵa qoǵamnyń kózqarasyn jaqsartý qajet. Osy oraıda Densaýlyq saqtaý, Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrlikteri ákimdiktermen birlesip, aqparattyq materıaldar, rolıkter áleýmettik jeliler arqyly halyq arasynda túsindirý jumystaryn kúsheıtýi qajet.

«Sanıtarlyq-epıdemıologııalyq qyzmetter tarapynan halyqqa medısı­nalyq qyzmetterdi, sol sııaqty juqtyrý qaýpi bar basqa da em-sharalar kórsetý kezinde ınfeksııalyq qaýipsizdikke qatań baqylaý jasalýy qajet», dep túıindedi sózin Álıhan Smaıylov.