Kollajdy jasaǵan Almas MANAP, «EQ»
Edelman kompanııasy – álem elderindegi senim máselesin basty nazarǵa alyp «Edelman senim barometri» ataýymen jyl saıyn zertteý nátıjesin jarııalaıdy. «Polıarlanǵan álemde baǵyt tabý» dep atalǵan 2023 jylǵy esepke AQSh, Kanada, Qytaı, Fransııa, Germanııa sekildi 28 memleketten 32 myń respondent qatysqan. Zertteýde Qazaqstan jáne basqa da Ortalyq Azııa elderi qamtylmaǵan.
Esepte qoǵamdaǵy polıarlanýǵa áser etýshi faktor retinde ózara senimniń tómendigi, áleýmettik ınfraqurylymnyń álsizdigi jáne ádiletsizdik kórsetilgen. Respondentterdiń pikirinshe, polıarızasııanyń artýyna biregeıliktiń (identity) joqtyǵy jáne júıeli túrdegi ádiletsizdik kóp áser etedi.
Zertteý nátıjesi boıynsha memleketterdegi áleýmettik qurylym álsiregen. Respondentterdiń 62 paıyzy buryn memleketti biriktirgen áleýmettik qurylymnyń qazir tym álsiz bolǵanyn málimdese, 65 paıyzy ádep pen ózara qurmettiń tómendegenin aıtady.
Respondentter pikirinshe, qoǵamdaǵy kelispeýshilik sheshilmeı, polıarızasııanyń kúsheıýinen týýy yqtımal problemalar kóbeıedi. Mysaly, dıskrımınasııanyń kúsheıýi, ekonomıkalyq ósimniń tómendeýi, kóshedegi qylmystyń jıileýi, áleýmettik problemalardyń sheshilmeýi, qarjynyń jetispeýi.
Zertteý nátıjesi kórsetkendeı Úkimetti senimdi aqparattyń qaınar kózi (39%) emes, jalǵan aqparat taratýshy (46%) retinde qabyldaıtyndar kóp. Al bıznesti shynaıy aqparat taratýshy (48%) retinde respondentterdiń jartysyna jýyǵy qabyldaıdy. О́tken jyldarmen salystyrǵanda Úkimettik emes uıymdar men medıaǵa da senim 1 paıyzǵa azaıǵan.
Zertteýge qatysqan memleketterdiń 17-sinde úkimettik emes uıymdarǵa senimi tómendep, altaýynda artqan;
14 memlekette Úkimetke senim azaıyp, 11-inde kóbeıgen; 16-synda BAQ-qa senim kemip, alty elde ósken, jańalyq kózderine senim az ǵana artqan.
(Dıagrammada ártúrli toptarǵa qatysty senim deńgeıi kórsetilgen, %)
Memlekettegi pikir bólinisi men birigýge áser etetin faktorlar týraly respondentterdiń jaýaby kelesideı jiktelgen: jaýap bergenderdiń 62 paıyzy baı jáne yqpaldy adamdar «memleketti bóledi», al 20 paıyzy «memleketti biriktiredi» dep aıtqan. Sondaı-aq ózge memleketterdiń yqpaly (61%-y «bóledi» degen, 22%-y «biriktiredi»), bıznes kóshbasshylary (32%-y «bóledi», 41%-y «biriktiredi»), ÚEU jetekshileri (29%-y «bóledi», 46%-y «biriktiredi»), muǵalimder (20%-y «bóledi», 64%-y «biriktiredi») degen jaýap qaıtarǵan.
Zertteý nátıjesinen álemdegi senim deńgeıi ár memlekette jáne aımaqtarda árqıly ekenin ańǵarýǵa bolady. Senim deńgeıin nyǵaıtýda qoǵamdyq ıgilikterdi teń bólý, ortaq kommýnıkasııanyń ornaýy, shynaıy aqparattyń taralýy mańyzdy. Demek azamattardyń senimin kúsheıtý úshin memlekettegi barlyq ınstıtýttar atsalysýy kerek.
Súıindik QABYL,
«Qazaqstan qoǵamdyq damý
ınstıtýty» KeAQ sarapshysy
