Infografıkany jasaǵan Almas MANAP, «EQ»
Bıylǵy oqý jyly jańalyǵy kóp kezeń retinde tarıhta qalǵany ras. Áýeli jyldaǵy dástúr buzylyp, mekteptegi oqý alǵash ret 31 mamyrǵa deıin sozylyp, sońǵy qońyraý 1 maýsymda soǵyldy. Osy bir jańashyldyq qoǵamda qyzý talqylanǵanyn da eske sala keteıik. Qalaı desek te, otandyq bilim salasy atalǵan jańashyldyq arqyly jańa kezeńge qadam basqandaı áser qaldyrdy. Mundaı qadamnyń ne úshin jasalǵanyn Oqý-aǵartý mınıstrliginiń baspasóz hatshysy Mereke Amangeldiqyzy túsindirip berdi.
– Osydan úsh jyl buryn pandemııaǵa baılanysty ómirimizde úlken ózgeris bolǵany belgili. Májbúrli qashyqtan oqytý kezeńi bilimniń sapasy men kólemine, balalardyń emosıonaldyq jaǵdaıyna aıtarlyqtaı keri áser etti. Muny halyqaralyq zertteýler de dáleldep otyr. Bilim salasyndaǵy olqylyqtardyń ornyn toltyrý, bilim júıesin kúsheıtý úshin oqýshylardyń múddesin qorǵaı otyryp, salaǵa túzetý engizý qajettiligi týyndady. 2021-2022 oqý jylyndaǵy osyndaı sheshimderdiń biri oqý jylyn 36 aptaǵa deıin uzartý boldy. Bul sheshim birden qabyldanbady. Ol úsh jyl boıy zerdelendi. 2022 jyldyń tamyz aıynda bilim berýdiń memlekettik jalpyǵa mindetti standarty, oqý baǵdarlamasy men úlgilik oqý josparlary bekitildi. Mınıstrlik, Orta bilim berý komıteti, ádistemelik kabınetter túsindirý jumystaryn júrgizip, nusqaýlyq ádistemelik hattar joldady. Budan buryn da habarlanǵandaı, oqýshylardyń ata-analarynan da bes kúndik oqý aptasyna kóshirý týraly ótinishter túsken bolatyn. Tıisinshe usynys sarapshylar qaýymdastyǵymen kelisile otyryp, barlyq senbilik sabaqtar qalǵan bes kúnge aýystyryldy, oqý baǵdarlamalaryna ózgerister engizildi. Osylaısha, mektepterde oqý jylyn 31 mamyrǵa deıin uzartý oqýshylardyń kúndelikti oqý júktemesin azaıtty. Aıta keterligi, oqý jylynyń uzaqtyǵyn sozǵanymyzben, salystyrmaly túrde bizdiń elde demalys kezeńi eń uzaq bolyp qalyp otyr. Jaz mezgilindegi demalystyń uzaqtyǵy 13 aptadan asady, al aldyńǵy qatarly elderde jazǵy demalys kezeńi 7-9 aptadan da az, – deıdi Mereke Amangeldiqyzy.
Sondaı-aq ol Oqý-aǵartý mınıstrligi turaqty negizde áleýmettik jelige monıtorıng júrgizetinin, vedomstvoǵa oqý jylynyń aıaqtalý merzimin qaıta qaraý týraly ótinishter túsip jatqanyn aıtty. «Osyny eskere otyryp, osy oqý jyly kezeńinde sarapshylardan quralǵan komıssııa saraptama júrgizgenin, onyń qorytyndysyn shyǵarý tolyq oqý sıklin, ıaǵnı 36 aptany aıaqtaýdy talap etetinin atap ótkim keledi. Jańashyldyqtardy engizýge baılanysty bilim sapasy baǵalanyp, oqýshylardyń bilim nátıjeleri salystyrylady. Komıssııa bul máseleni tolyqqandy zerdeleý ústinde. Túbegeıli sheshimdi sarapshylar qaýymdastyǵy ǵana qabyldaı alady jáne ol birinshi kezekte balalarymyzdyń múddesin kózdeıtin bolady», dep naqtylady mınıstrlik ókili.
Sonymen bıylǵy oqý jylyn respýblıka boıynsha 3 mln 700 myńnan astam oqýshy aıaqtady. 172 myń túlek 11-synypty támamdady. Onyń 6 myń 800-i – «Altyn belgi» úmitkeri. Al 9-synypty 288 myńnan astam túlek aıaqtady. 1-10 synyptar aralyǵyndaǵy balalardyń 85,3 paıyzy jazǵy demalyspen jáne saýyqtyrýmen qamtylatyn bolady. Bul degenimiz – 2 mln 800 myń bala. Onyń ishinde jekelegen sanattaǵy otbasylardyń 500 myń balasy bar.
Balalar demalysyn uıymdastyrý úshin 218 qala syrtyndaǵy jáne 10 200 mektep janyndaǵy, profıldik, shatyrly lagerler jumys isteıtin bolady. Sonymen qatar «Etnoaýyl», «Jazdyq joldama» jobalary iske asyrylady. Jetekshi ýnıversıtetter janyndaǵy jazǵy jáne olımpıadalyq rezerv mektepteri jumys isteıdi. Jazǵy demalysta 1 mln 400 myń bala úshin qosymsha bilim berý mekemelerindegi seksııalar men úıirmeler ashylady. Ǵylymı-tehnıkalyq, mýzykalyq, kórkemdik, ekologııalyq, týrıstik jáne basqa da baǵyttardaǵy 11 myń úıirme balalardy qabyldaıdy. Sondaı-aq balalar «Jasyl el» baǵdarlamasy sheńberinde kógaldandyrýmen shuǵyldanady, elimizdiń kıeli jerlerine saıahattap, sporttyq jattyqtyrý jıyndarynda shynyǵady, tildik kýrstarǵa qatysa alady.
1-10 synyp oqýshylary demalysqa shyqtyq dep qýanyp jatsa, 11-synyp túlekteri úshin jaýapty kezeń bastaldy. Olar joǵary oqý oryndarynyń grantyna ıe bolý úshin ulttyq biryńǵaı testileýden ótedi. Buǵan deıin jazǵanymyzdaı, bıyl túlekter 5 márte test tapsyra alady. Alaıda sonyń ishindegi eń mańyzdysy – negizgi UBT. О́ıtkeni dál osy synaqtyń nátıjesinde bilim granttary úlestiriledi. Negizgi UBT osy jyldyń 18 mamyrynda bastalǵanyn bilemiz. Ol 5 shildege deıin jalǵasady. Bıyl 166 myń talapker negizgi ulttyq biryńǵaı testileýge ótinish bergen. Olar bul synaqty eki márte tapsyra alady. Sóıtip, eń úzdik nátıjemen grant konkýrsyna qatysa alady. Negizgi UBT-ǵa qatysýshylardyń 75 paıyzy synaqty qazaq tilinde, 25 paıyzy orys tilinde, 243-i aǵylshyn tilinde tapsyrýǵa ótinish bildirgen.
– Testileý formatynda ózgeris joq. Pánder sany ózgerissiz qaldy, ıaǵnı úsh mindetti jáne eki beıindik pán, barlyǵy 120 test tapsyrmasy. Eń joǵary upaı – 140. Testileýdiń jalpy ýaqyty – 4 saǵat (240 mınýt). Sonymen qatar erekshe qajettilikteri bar balalarǵa qosymsha 40 mınýt beriledi. UBT tapsyrmalarynyń qurylymynda ózgerister bar. Test tapsyrmalarynda dıstraktorlar sanyn (jaýap nusqalary) qysqartý týraly sheshim qabyldady. Bir durys jaýaby bar test tapsyrmalarynda nusqalar sany 5-ten 4-ke deıin, bir nemese birneshe durys jaýaby bar test tapsyrmalarynda (úsh durys jaýaptan kóp emes) nusqalar sany 8-den 6-ǵa deıin azaıdy. 2022-2023 oqý jylynan bastap «Informatıka» páni UBT beıindik pánder kombınasııasynyń tizimine engizildi. Osyǵan baılanysty «Informatıka muǵalimderin daıarlaý», «Aqparattyq tehnologııalar», «Aqparattyq qaýipsizdik» bilim berý baǵdarlamalarynyń toptaryna túsýshiler «Matematıka-Informatıka» kombınasııasy boıynsha UBT tapsyrady, – dedi Ǵylym jáne joǵary bilim vıse-mınıstri Qýanysh Erǵalıev.
Eske sala keteıik, Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaevtyń tapsyrmasy boıynsha bıylǵy barlyq granttyń 60 paıyzy ınjenerlik-tehnıkalyq mamandyqtarǵa bólingen. Joǵary jáne joǵary oqý ornynan keıingi bilim berýdiń barlyq deńgeıine oqýǵa bólingen bilim granttarynyń jalpy sany 88 myńdy quraıdy. Onyń ishinde bakalavrıatta oqý úshin 73 myń grant, magıstratýraǵa – 13 myń, doktorantýraǵa – 1 890 grant bólinip otyr.
