Aǵzaǵa zııan transmaı mólsherin qalaı azaıtamyz?

Budan buryn «Egemen Qazaq­stan» gazetinde «Transmaı nesimen qaýipti?» deıtin taqyryp­ty qozǵa­ǵan edik. Buǵan BAQ-ta margarın men spredterdegi gıd­ro­genezdelgen maılardyń bolýy­na qatysty qoldanystaǵy tehreg­lamentti jeńildetý men olardyń ónimdegi mólsherin qazirgi 2%-dan 20%-ǵa deıin jetkizýdi usynǵan aqparattar sebep bolǵan edi.

Endeshe taıaý kúnderi elordada ótken «Tamaq ónim­derindegi transmaılar men qaldyq veterına­r­lyq preparattardy ulttyq já­ne halyqaralyq norma­laý» atty dóńgelek ústelde kóterilgen má­se­­le­lerge oralyp kóreıik. Bul ta­qyryp kúrdeli de tosyn sııaq­­ty kóringenimen, ol eshkim­di aınalyp ótpeıdi. О́ıtkeni densaý­lyǵymyz úshin asa qaýipti transmaılardy tutyný máselesi qashan­da ózekti.

Joǵaryda atap ótkendeı, keıbir ónerkásiptik qaýymdastyqtar óz múddelerin tyqpalap, azyq-tú­lik óndirýshilerine Qazaqstanda qol­danylatyn, EAEO-nyń tehnı­kalyq reglamentinde belgilengen óz ónimderindegi ónerkásiptik transmaılardyń úlesi 2%-dan aspaýy kerek degen erejeni buzyp, 20%-ǵa deıin paıdalanýǵa ruqsat berý ıdeıasyn usynyp otyr­. Alaı­da qoǵamdyq den­saý­lyq saqtaý salasyndaǵy sarap­shylar arzan ónerkásiptik trans­­maılar ese­binen ónimderiniń ózin­dik qu­nyn tómen­detýge múddeli jekelegen óndirýshilerdiń kommer­sııa­lyq pıǵyly ult densaýlyǵyna qatys­ty múddeler­den joǵary bol­­­­maý­ǵa tıis ekenin alǵa tartyp otyr.

Azyq-túlik, bilim berý jáne tárbıe nysandaryn sanıtarlyq-gıgıenalyq baqylaý men qadaǵalaý basqarmasy tóraǵasynyń orynbasary Gúlsharat Qojatovanyń aıtýynsha, DDU talaptaryna sáı­kes, búkil álem ónimderdegi trans­­maılardyń ruqsat etil­gen mól­sherin barynsha azaıtýǵa ty­ry­syp jatyr, al birqatar damy­ǵan elde buǵan tolyq tyıym salynǵan.

Dóńgelek ústel barysynda sarapshylar trans­maı­lardy, ıaǵnı óndiristik jolmen alynǵan transı­zomerlerdi nemese gıdro­genezdelgen maılardy paıdalaný – qan tamyrlarynyń bitelýi, ınfarkt, ınsýlt, júrek­tiń ji­ti ıshemııasy syndy basqa da qaýip­ti keselderdi týyndatyp, aterosklerotıkalyq túıin­shek­­­­ter kesirinen júrek-qan ta­myr­­lary aýrýlary men ólim-jitim­di birneshe esege arttyraty­nyn naqty mysaldarmen dáıektedi. Máselen, transmaı qyshqyl­dary mólsherin kóbeıtý bedeýlikke bas­taıtyny aıtyldy: turmys qurǵan 18 myńdaı áıelge júrgizilgen zertteýler transmaıdy tutynýdyń árbir 2%-ǵa artýy bedeýlik qaýpin 73%-ǵa órshitetinin kórsetti.

«Qazirgi ýaqytta Eýrazııalyq ekonomıkalyq komıssııa sheń­berinde azyq-túlik ónimderindegi trans­maılardyń ruqsat etilgen mólsherin odan ári qysqartý jóninde qyzý talqylaý júrip jatyr. 2%-ǵa deıin berilgen ruqsat 2024 jylǵa deıin belgilense, ony taǵy da tómendetý josparlanyp otyr. Biraq mundaı talap tamaq ónimderin óndirýshilerdiń qaltasyn qaǵatyny anyq. Sony­men qatar baǵa men ózindik qunǵa qatysty barlyq ekonomıkalyq aspektini túsine otyryp, Qazaq­stan halqynyń transmaı qysh­qyldaryn tutynýdy múmkin­diginshe shekteýdi basty nazar­da ustaý kerek. Ǵyly­mı zert­teý­lerdiń kópshiligi tamaq ónimderin­degi transmaı qyshqyl­dary talaı aýrýdyń paıda bolýyna sebepshi ekenin kórsetti. Osyǵan baılanys­ty 2018 jyly EAEO tehnıkalyq reglamenti boıynsha ónimdegi transmaı qyshqyldarynyń mól­sheri 2% deńgeıinde bolsyn degen norma qabyldandy. Biz bul shekti odan ári tómendetýdiń balamasy joq dep esepteımiz», deıdi G.Qojatova.

Densaýlyq saqtaý mınıstr­li­giniń mamany, medısına ǵylym­darynyń kandıdaty Janar To­lysbaeva DDU derekterine sáıkes, álemde jyl saıyn 540 myńǵa jýyq ólim-jitim ónerkásip­tik jolmen alynatyn maılardy tutyný saldarynan bolatynyn mysal­­ǵa keltire otyryp: «Transmaılardy shamadan tys tu­tyný kez kelgen keseldiń sebepterinen bola­tyn qaıǵyly oqıǵalardy 34%-ǵa, sonyń ishinde júrek­tiń ıshe­mııalyq aýrýynan bolatyn ólim-jitimdi 28%-ǵa arttyrady. Bizge belgilisi, elimizde júrek jáne qan tamyrlary aýrýlary ólim-jitim quryly­mynda birinshi orynda tur. Memleket júrek­tiń ıshe­mııalyq aýrýy men júrek-qan tamyrlary aýrýla­ryna operasııalar júrgizý úshin kvotamen jyl saıyn mıllıardtaǵan teńge bóledi. Sondyqtan transmaı­lardyń Qazaqstandaǵy jalpy syrqattylyq pen ólim-jitim áserine kózdi jumyp qaraýǵa bolmaıdy», deıdi.

Sarapshynyń aıtýynsha, Eý­ropanyń jetekshi medısı­na­lyq ortalyqtary men ýnıversı­tetteriniń zertteýleri ónerkásiptik maılardy tutynýdyń keri saldary retinde 90-jyldardyń ózinde «nashar» holesterın (tómen ty­ǵyz­dyqtaǵy lıpoproteıdterdiń jo­ǵary ındeksi men joǵary ty­ǵyz­dyqtaǵy lıpoproteıdter ındek­siniń bir mezgilde tómendeýi) deń­geıi­niń joǵarylaǵanyn anyq­ta­ǵan. Iаǵnı transmaılardy azdap tutynǵan kúnniń ózinde maı almasý men qannyń lıpıdti profıliniń buzylýyn qozdyratyny dálelden­gen, demek olar júrek-qan tamyr júıesine teris áser etip, ınfarkt, tromboembolııa men basqa da patologııalar qaýpin órshitedi.

Keıin 2000 jyldary transmaı qyshqyldarynyń jasýshalar men aǵzalardyń qyzmetine qalaı áser etetinine qatysty zert­teýler júrgiziledi. Trans­maı­­lardyń juqpaly emes aýrýlar­dyń sheshýshi faktory – ınsý­lınge sezimtaldyqpen jáne metabo­lıkalyq sındrommen baılanysty, aǵzanyń kardıo-metabolıkalyq qyzmetine aıtarlyqtaı teris áser etetini dáleldengen. Qysqasy, trans­maı qyshqyldaryn az mól­sherde bolsa da aýqat retinde paı­da­laný júrektiń ıshemııalyq aýrýyn kádimgideı asqyndyrady.

«Transmaılar endotolıantty fýnksııanyń buzy­lýy saldarynan qabyný úderisterine yqpal etedi. Endotelıı – qan tamyrlardyń ishki jaǵynan qaptaıtyn jasýshalar jáne olar transızomerlerdiń áserinen joıylady. Sondaı-aq transmaılar qan uıy­ǵyshtyǵyn shaqyryp, jasýshalardyń ınsýlınge sezimtaldyǵyn tómendetedi de, osydan kelip ja­sýsha membra­na­laryndaǵy orny tolmas qa­­nyq­paǵan maı qyshqyldarynyń («jaqsy», paı­da­ly holesterın) ornyn basyp, zat almasý qyz­me­­tin buzady. Jasýshalardyń da ót­kizgishtik qasıeti tómendep, zar­dap shegedi. Birtindep basty kúreta­myrlar zaqym­danyp, júrektiń ıshemııalyq aýrýy paıda bola­dy. Sondyqtan dárigerler transmaı qyshqyl­dary­na qatysty bas­ty másele – olardy azyq-tú­lik ónimderinde paıdalaný qan tamyrlarynyń tolyǵy­men bitelip qalýyna ákeletindigin aıtýmen keledi. Qazirgi tańda koronarlyq arterııalaryn shýnttaý úshin kvo­ta­men operasııa jasatqan ár­kim­niń-aq tanys-týystary bar. Bul transmaı qyshqyldary bar ónim­dermen tamaqtanýdyń naqty saldary», deıdi J.Tolysbaeva.

Osy oraıda dóńgelek ústelde álemniń damyǵan elderi tamaq óner­kásibinde transmaılardy qol­­daný­dy azaıtýdy nemese to­ly­ǵymen shekteýdi jal­ǵas­ty­ryp jatqanyna basa mán beril­di. Bul úderis medısınanyń osy sanat­taǵy ónimderdiń adam den­saý­lyǵyna keltiretin zııany ora­san ekenin dálel­deıtin tujyrym­darynan keıin oryn alyp otyr.

Sóz kezegi «Standarttaý jáne metrologııa ınstıtýty» RMK Teh­nıkalyq retteý jónindegi úıles­tirý ortalyǵy basshysynyń orynbasary Aleksandr Razzarenovke tıgen kezde ol EAEO aıasynda qa­zir osyǵan uqsas jumystar júrgi­zilip jatqanyn málimdedi.

«Quramynda transmaıy bar barlyq ónim biryńǵaı kórsetkishke birtindep normalaý arqyly transmaı ónimdegi jalpy maıdyń 2%-ynan aspaýǵa tıis degen ólshemge keltirildi. Bizdiń óndi­rýshilerdiń osy reglamentke ótpeli daıyndyq kezeńi aıtarlyqtaı uzaq – 2011-2018 jyldar aralyǵynda boldy. Bul norma 2018 jyldan bas­tap qoldanylyp keledi. Biz bes jyl boıy turaqty shamasy 2% bolatyn quqyqtyq alańda ómir súrip kele jatqanymyzben, munymen shektelip qalmaımyz. Qazirgi tańda eýropalyq norma­larǵa sáıkes túzetilgen norma­tıvti qamtıtyn tehreglamentke ózgerister engizý týraly joba ázirlený ústinde. Eger qazir ruq­sat etilgen mólsherleme ónim­degi jalpy maıdyń 2%-y dep bel­gilese, onda ónimniń maı fazasynda túrlendirilgen jáne túrlendirilmegen ósimdik maıla­rynyń mólsherinen 2% deńgeıinde ruqsatnamany engizý usynylady. Munyń basqa balamasy joq, osy máselege qatysty EAEO-ǵa múshe elderdiń ustanymy birdeı», deıdi Standarttaý jáne metrologııa ınstıtýtynyń ókili.

ALMATY