
Jumyr jerdegi eń jankúıeri kóp sport túri fýtbol ekeni daý týǵyzbaıdy. Teńbil dop jarystaryn bir mezgilde mıllıondaǵan adamdar tamashalaıdy. О́z eliniń nemese tól klýbynyń namysy úshin otqa túsýden taıynbaıtyn jankúıerler bar. Fýtboldan álem chempıonattary kezinde bes qurlyqtyń nazary sol chempıonatqa aýady. Álemdik dop dodasyn kózben kórý úshin astyndaǵy kóligin satyp, muhıttyń ar jaǵyna sapar shegetin adamdar týraly da estip júrmiz. Mundaı jankúıerler qazaqta da bar. Alash jurtynyń teńbil dopqa degen mahabbaty ótken ǵasyrdyń 50-60-jyldarynda oıana bastady. Áli esimizde, ekinshi dúnıejúzilik soǵystan endi-endi esin jııa bastaǵan qazaq aýyldary kún eńkeıe bere dop qýǵan balalardyń dúbirine bólenetin. Sol dý mal óristen qaıtyp, kóz baılanǵansha bir tolastamaıtyn. Balalardyń oıynyna qyzdy-qyzdymen eresekter de aralasyp, qarapaıym aýyldar shańy aspanǵa kóterilip, arqa-jarqa bolyp jatatyn. Ár aýyldyń en taqqan óz Pelesi, óz Garrınchasy, óz Eısebıosy bar.
Alpysynshy jyldardyń basynda baıtaq dalanyń jankúıerleri Tımýr Segizbaevty kýmır qyla bastady. Onyń esimi qazaq balasy úshin Pele men Iаshınnen kem soqqan joq. Keshke ala doptyń býymen, alańǵa qaraı qustaı ushatyn myńdaǵan qara bala Tımýr dese, isher asyn jerge qoıatyn jaǵdaıǵa jetti. Boksqumar balalar Shoqyr aǵa men Ábdisalandy, kúresqumar balalar Ábilseıit pen Amangeldini, voleıbolshy balalar Oktıabr men Jánibekti, jelmen jarysqan qaradomalaqtar Ámın men Ǵusmandy jarysa jyrlasa, solardyń báriniń basy keshqurym ala dopta qosylyp, Tımýrdyń qulaǵyn shýlatatyn. «Oń tizesin qyzyl shúberekpen orap alady eken. Onyń sebebi, oń aıaǵynyń soqqysy jan shydatpaıdy desedi. Sondyqtan tóreshiler oǵan oń aıaqpen tebýge tyıym salypty», «Oń aıaǵynyń soqqysynan qaqpada turǵan maımyl sespeı qatypty», «Tımýr qaqpaǵa týra tartqanda qarsylastyń qaqpashysy qaqpany tastaı qashady eken», degen ańyzǵa bergisiz áńgimeler el ishinde jeldeı esetin. Mundaı sózderge bala túgili, úlkenderdiń ózi shúbásiz senip, Tımýrdyń dańqy el arasynda aspandap turdy. Ol kezde aýyl balasynda jóni túzý dop joq. Qozy-laqtyń terisinen domalaqtap piship, ishin sabanmen, shúberekpen nyǵyzdap toltyrǵan dop uzaqqa shydamaıdy. Kıiz doptyń da jaǵdaıy belgili. Biraq sol zamannyń aýzyn ashsa, júregi kórinetin ańqyldaq, aqkóńil, eńbekqor balalary jaqsy dop izdep, jasyǵan emes. Qolda bardy qanaǵat qylyp, Tımýr aǵalaryndaı bolamyz dep, qoldary qalt etse, jarysa dop qýdy.
Al Tımýr aýyl jankúıerleri ańyz qylǵandaı oń aıaǵynyń soqqysy adam óltiretin fýtbolshy emes edi. Ras, oń aıaǵynyń soqqysy aýyr, qarsy qaqpanyń sańylaýyn 30-40 metrden dál kózdeıtin mergendigi bar, Odaqtyń sol kezdegi maıtalman mamandary biraýyzdan moıyndaǵan ataqty fýtbolshy. Qazaq fýtbolshylarynan shyqqan tuńǵysh KSRO sport sheberi. Ol kezde sport masteriniń kúmis jetony aýyldy bylaı qoıǵanda, Almatydaǵy talaı myqtynyń túsine kiretin. Tımýrdyń kópshilikke keńinen tanylýyna onyń 1960 jyly mamyr aıynda Mınskide jergilikti «Belarýs» komandasyna qarsy oıyny sebep boldy. On toǵyzǵa endi ǵana tolǵan Segizbaev Keńes Odaǵy chempıonatynda kósh basyna shyqqan komandanyń qaqpasyna birinen biri ótetin eki gol engizip, aıdy aspanǵa bir-aq shyǵardy. Buǵan deıin «Qaırattyń» sapynda oınaǵan qazaq jigitteri boldy. Biraq olardyń birde-bireýi Tımýrdyń deńgeıine kóterile alǵan joq. Osy oıynnan keıin Segizbaev «Qaırattyń» quramyna birjola bekidi. Segizbaev jasyl alańdaǵy aıshyqty qımylymen mıllıondaǵan jastar úlgi tutatyn tulǵaǵa aınaldy. Ol tek jastardyń ǵana emes, tutas bir respýblıkanyń maqtanyshy boldy. Tımýrdyń jolyn qýǵan myńdaǵan balalar fýtbol úıirmelerine jazyldy. Segizbaev sol tustaǵy «qazaqtan fýtbolshy shyqpaıdy» degen ımperııalyq pıǵyldaǵy teris túsinikti tas-talqan qylǵan birinshi qazaq fýtbolshysy. Tımýrdyń tamasha oıynynmen qanattanǵan Quralbek Ordabaev, Seıilda Baıshaqov syndy Odaq moıyndaǵan teńbil dop sheberleri 70-jyldardyń basynda «Qaırattyń» sapynan berik oryn tepti.
Endi Tımýrdyń esimin asqar shyńǵa kótergen taǵy bir erligi týraly sóz qozǵasaq. 1964 jyly 26 tamyzda Almatynyń «Qaıraty» KSRO chempıonatynyń kezekti týrynda Máskeýde jergilikti «Spartakpen» jasyl alańǵa shyqty. «Spartaktyń» aryndap turǵan shaǵy. Máskeýde ǵana emes, Keńes Odaǵynyń túkpir-túkpirinde «Spartaktyń» tileýlesteri mıllıondap sanalady. Qalyń jankúıer máskeýlik fýtbolshylardyń Almatydan kelgen ortańqol komandany ońaı utatynyna bek senimdi. Biraq Segizbaev bastaǵan «Qaırat» oıynnyń alǵashqy mınýttarynan Odaq astanasyna beldi bekem býyp kelgenderin ańǵartty. Osy básekede Tımýr Segizbaev «Spartaktyń» qaqpasyna eki dop saldy. «Qaırat» bolsa, óz qaqpasyna dop jibergen joq. Sóıtip, Tımýrdyń komandasy Máskeýdiń tórinde ataqty «Spartakty» jerge qaratty. Sol tarıhı oıyn aıaqtalǵan soń «Spartaktyń» negizin óz qolymen qalaǵan, sovet fýtbolynyń metri Nıkolaı Starostın «Qaırattyń» kıim aýystyratyn bólmesine arnaıy kelip, Tımýr Segizbaevtyń qolyn qysady. Myqtyny myqty ǵana shyn kóńilden moıyndaıdy degen sóz osyndaıda aıtylsa kerek.
Erteńine Keńes Odaǵynyń Máskeýden shyǵatyn ortalyq gazetteri Tımýrdyń «Spartakty» san soqtyrǵan eki goly týraly súısine ári jarysa jazdy. Mıllıondaǵan taralymy bar, bedeli zor «Izvestııa» gazeti «Tımýr ı ego komanda» degen taqyryppen kólemdi reportaj jarııalady. Jer júzindegi eń úlken memlekettiń mıllıondaǵan jankúıerleri men mamandary qazaq sańlaǵynyń sheberligine tań-tamasha qalysty. Sebebi, Máskeýde «Spartaktyń» qaqpasyna jaýapsyz eki dop soǵý ol kezde múmkin emesteı kórinetin. Al bárinen qymbaty: Tımýrdyń bul erligi sol tustaǵy qazaq jurtynyń rýhyn kóterip, mártebesin asyrǵany daý týǵyzbaıtyn shyndyq. Myńdaǵan baýyrlarymyz Segizbaevtyń dúmpýimen sport shyńyn kózdep, namysyn qamshylaǵany anyq.
Osy básekeden keıin Odaq chempıonatynda aldyńǵy sapta júrgen Máskeýdiń SSKA-sy men «Torpedosynyń» basshylary Segizbaevty óz qatarlarynan kórgisi kelip, oǵan qolqa saldy. Biraq Tımýr «Qaıratty» qımady. Máskeýdiń namysyn jyrtqannan góri qalyń qazaqtyń múddesin joǵary qoıdy. Áıtse de, qazaq fýtbolshysyna Máskeýdiń beldi komandalarynyń sóz salyp, ózderine shaqyrýy endi-endi qanat jaıyp kele jatqan qazaq fýtboly úshin zor abyroı edi. Osy derektiń ózi Segizbaevtyń sol tusta keńes fýtbolyndaǵy jaryq juldyzdardyń biri bolǵanyn dáleldeıdi. Al sol kezeńdegi Keńes fýtbolynyń deńgeıi joǵary boldy desek, qatelespeımiz. Keńes quramasy 1960 jyly Eýropa chempıony atansa, 1966 jylǵy VIII álem chempıonatynda tórtinshi oryndy jeńip aldy.
«Spartakty» jeńgen oıynnan soń Tımýr Segizbaev «Qaırat» komandasynyń kapıtany bolyp saılandy. Al almatylyq komandanyń tileýlesteriniń qatary kún sanap óse tústi. «Qaırattyń» Almatydaǵy oıyndaryna respýblıkanyń túkpir-túkpirinen keletin kórermenderdiń kóbeıgeni sonshalyq, oıyn bıletteri birneshe kún buryn satylyp ketetin. Báseke bolatyn kúni Almatydaǵy Ortalyq stadıonnyń aldy qumyrsqanyń ıleýindeı qaınap jatatyn. Oıynǵa bılet izdegen adamda esep bolmaıtyn. Match baǵdarlamasy da tez satylyp ketýshi edi. Mine, Tımýr bastaǵan Almatynyń «Qaıratynyń» el aldyndaǵy bedeli osyndaı bolatyn. Sport jankúıerleriniń arasynda «Qaırattyń» sol jyldardaǵy nátıjelerin, Segizbaevtyń neshe jyl dop oınaǵanyn, qarsy qaqpaǵa qansha dop soqqanyn jańylmaı aıtatyn statıster áli de bar. Sebebi, Tımýr men onyń komandasy naǵyz halyqtyq komanda dárejesine kóterile bildi. Myńdaǵan jankúıer «Qaırat» oınaıtyn kúndi dál bir aıtýly mereke tárizdi asyǵa kútýshi edi. Eger Qazaqstannyń qazirgi ulttyq quramasynda Tımýr Segizbaevtyń deńgeıinde eki-úsh oıynshy bolsa, stadıonǵa jınalatyn tileýlester qatary búgingiden áldeqaıda kóp bolar edi.
Qadirli aǵaıyn, endi Tımýr Sanjarulynyń ata-anasy, ataqty fýtbolshynyń balalyq shaǵy týraly az-kem áńgime qozǵasaq. Ákesi Sanjar zań salasy boıynsha Máskeýde uzaq jyl jaýapty qyzmetter atqaryp, odan keıin Qyrǵyz KSR-i Joǵarǵy Sotynyń tóraǵasy boldy. Keıin Almatyǵa aýysyp, Qazaq KSR Mınıstrler Keńesinde qyzmet istedi. Tımýrdyń anasy Jibek on tórt qursaq kótergen eken. Tımýr balalarynyń úlkeni. Fýtbolshy aǵamyz Semeı qalasynda dúnıege kelipti. Býyny qatpaǵan qara bala shańǵy tebedi, júzedi, basketbol, hokkeı oınap kóredi. Biraq eshqaısysyna turaqtamaı, aqyry teńbil doptyń sońyna túsedi.
Tımýr Sanjaruly bala kezinde Almatydaǵy 28 panfılovshylar parkindegi alańda armansyz dop qýǵan eken. Odan soń Gorkıı parkindegi «Spartak» stadıonynda ornalasqan sport mektebinde bilikti bapker Georgıı Kozelkodan dáris alady. Ákesi Sanjar ulynyń sportty tańdaǵanyn jaqtyra qoımaıdy. Áıtse de, eńbekqor bozbala «Qaırattyń» sapynda oınaı bastaǵanda, áke kóńili jibip, batasyn beredi.
Tımýr Segizbaev «Qaıratta» on jyl oınap, 1970 jyldyń mamyr aıynda eski jaraqattary maza bermegen soń oıynshylyq kásibin doǵardy. Birneshe jyl «Qaırattyń» kapıtany bolǵan Segizbaev tól komandasynyń sapynda 168 ret alańǵa shyqqan eken.
Sol jyly ol KSRO chempıonatynyń «B» klasyndaǵy Qyzylordanyń «Avtomobılıst» komandasynyń tizginin ustaıdy. Birinshi aınalymnan soń 21 komandanyń ishinde 14-15 orynda kele jatqan Syr boıy fýtbolshylary ekinshi aınalymda eren qımylǵa basady. Aqyry, ne kerek, Segizbaev baptaǵan qyzylordalyq ujym maýsym qorytyndysynda altynshy oryndy jeńip alady. Bul degenińiz tálimgerlik qyzmetke jańa kirisken jas maman úshin jaqsy nátıje edi.
Tımýr Segizbaev 1971 jyly Qaraǵandynyń «Shahter» komandasynyń bas bapkeri bolyp taǵaıyndalady. KSRO chempıonatynyń birinshi tobynda oınaıtyn qaraǵandylyq fýtbolshylar Segizbaevtyń basshylyǵymen 22 komanda synǵa túsken alaman báıgede toǵyzynshy orynǵa ıe bolady. Chempıonat barysynda Tımýrdyń komandasy Dnepropetrovskiniń «Dnepr», Kýıbyshevtiń «Krylıa Sovetov» sekildi azýly qarsylastardan, sonymen qatar, Túrkimenstan, Tájikstan, Qyrǵyzstan, Moldova, Latvııa, Lıtva respýblıkalarynyń betke ustar komandalarynan basym túsedi. Sóıtip, tamasha oıynshy retinde Keńes Odaǵyn moıyndatqan Tımýr Sanjaruly bapkerlik biligimen de kópke tanyla bastaıdy.
1976 jyly Segizbaev óziniń uzaq jylǵy úzeńgiles dosy Stanıslav Kamınskıımen tize qosyp, «Qaıratty» Keńes Odaǵy chempıonatynyń birinshi tobynan joǵary topqa alyp shyǵady. Oıynshy kezinde Zenkın, Glebov, Keller, Sevıdov, Kotlıarov syndy ustazdarynyń leksııalaryn jazyp alyp, taldaýǵa daǵdylanǵan Tımýr Sanjaruly «Qaıratty» baptaı júrip, kádimgideı ysylady. Endigi jerde bapker Segizbaevpen nebir bilikti jattyqtyrýshylar amalsyz sanasatyn boldy. Tımýr Segizbaev Túrkimenstannyń astanasy Ashhabadqa eki ret arnaıy baryp, sol eldiń túlegi Qurban Berdyevty «Qaırattyń» sapyna qosty. Iаǵnı, Berdyevtaı tamasha fýtbolshynyń Keńes Odaǵyna keńinen tanylýyna Segizbaev tikeleı úles qosty. Ataqty fýtbolshy Vladımır Nıkıtenkony da «Qaıratqa» alyp kelgen Tımýr Segizbaev bolatyn.
Tabıǵatynan zııaly, shyǵarmashylyq izdeniske jete mán beretin Tımýr Sanjaruly baptaǵan Almatynyń «Qaırat» komandasy 1986 jyly KSRO chempıonatynyń qorytyndysynda 7-orynǵa taban tiredi. Osy maýsymda «Qaırat» Keńes Odaǵynyń nebir myqty komandalarynan basym tústi. Almatylyq fýtbolshylar 1960 jyldan beri KSRO chempıonatynyń joǵary tobynda 8-orynnan bıik kóterilip kórmep edi. Segizbaevtyń bul jetistigi qazaq mamandarynyń fýtbol salasynda da nesibesi mol ekenin ańǵartsa kerek.
Áńgimeni túıindeı kele, qazirgi tańda qazaq fýtbolyna Tımýr Segizbaevtaı aqyldy da qaıratty oıynshynyń, dál osy kisideı bilimdi ári alǵyr bapkerdiń jetispeı turǵanyn aıtqymyz keledi. Tımýr Sanjaruly qazaq fýtbolynyń baǵyna týǵan tulǵa. Teńbil dop shyńyna alǵash qulash sermegen sańlaǵymyz Segizbaev ekenin jas urpaq bile júrsin degen oımen osy maqalany hatqa túsirdik.
Temirhan Dosmuhambetov, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń keńesshisi, QR Ulttyq Olımpıada Komıtetiniń prezıdenti.