– Bizdiń zerthanany qysqasha - HLA zerthanasy dep ataıdy. Aǵylshyn tilinen aýdarǵanda adamnyń leıkosıtarlyq antıgenderin (Human Leucocyte Antigens) zertteý degen maǵynany bildiredi. Eń basty mindetimizdiń biri – donor men resıpıenttiń ımmýnologııalyq sáıkestigin anyqtaý. Bul pasıenttiń transplanttalǵan organdy qabyldaýyna ári qaraıǵy sapaly ómir súrýine múmkindik beredi. Sonymen qatar qan quıýdy meılinshe kóp qajet etetin onkoaýrýlar úshin bizdiń zertteýlerdiń ómirlik máni bar. О́ıtkeni olarǵa kóp qan quıylýy qajet, al quıylǵan saıyn ony ımmýndyq turǵyda qabyldaı almaıtyn kúıge jetedi. Sondyqtan zerthananyń trombosıtterdiń gendik jaǵynan sáıkestigin tabýda mańyzy orasan zor, sebebi sáıkestiktiń anyqtalýy pasıentke qan quıýǵa jol ashady. Árıne bul úshin zerthanada barlyq qan tapsyrýshy donorlardyń ımmýnologııalyq leıkosıtarlyq antıgenderin anyqtap, arnaıy bazaǵa jınaqtadyq, – deıdi Aıda. Ol áý basta ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń molekýlıarlyq bıologııa fakýltetin támamdaǵan eken. Biraq armany medısınaǵa jetelep alyp kelip, qan álemin zertteýdiń bilimdi de izdenimpaz, maıtalman mamanyna aınaldyrǵan.
Zerthana meńgerýshisiniń áńgimesine den qoıǵanda nazardaǵy mańyzdy qyzmetiniń biri – organ almastyrýdy qajet etetin pasıentterdiń tizimin, regıstrin júrgizý ekenin bildik. Eger týysqandary arasynan donor tabylmaǵan kúnde muqtaj kisiler óziniń ımmýnologııalyq leıkosıtarlyq antıgenderin jáne qan plazmasyndaǵy antıdenelerdi anyqtaý úshin qan tapsyryp, bul málimetter tıesili bazaǵa engizilip, kez kelgen ýaqytta aqparaty daıyn turýy tıis. Al máıittik donor tabyla qalsa, kún demeı, tún demeı, mereke, ıá basqa demeı zerthanadan arnaıy brıgada jumysqa shyǵady. Máıittik donordyń geni taǵy da naqty anyqtalyp, qaı naýqastyń genine sáıkestigi saraptalady. Sodan soń, pasıentke donor tabyldy degen shaqyrtý jiberilip, resıpıent pen donordyń qanynyń úılesimdiligin anyqtaıtyn test jasalady. Mıkroskop arqyly qaraǵanda ekeýiniń qandary úılesip, jasýshalar tiri qalyp jatsa, onda úılesimdiliktiń barlyǵy, organǵa muqtaj adamnyń erteńgi kúnge úmitiniń oıanýy degen sóz. Eger reaksııa nátıjesinde jasýshalar ólip qalyp jatsa, transplantasııa jasaýǵa bolmaıdy degen tujyrym jasalady. Bul – organdar almastyrýdaǵy asa mańyzdy test eken.
Aıdanyń bizdi eliktire otyryp aıtqany Sanjar Asfendııarov atyndaǵy Qazaq ulttyq medısınalyq ýnıversıtetimen birlese atqaryp júrgen ǵylymı jobasy boldy. Ol – elimizdegi barlyq naýqastar arasynda eń jıi taralatyn antıgendi anyqtaý jumysy. Osy arqyly dıagnostıkalyq reagent daıyndalyp, naýqastarǵa dıagnoz qoıýda qandaı da bir qıyndyq týǵan jaǵdaıda reagentter arqyly anyqtap berý múmkindigi týady. Máselen, pasıentte qandaı aýrýǵa alyp keletin genderdiń barlyǵy naqtylanyp, qandaı derttiń túrine shaldyǵý yqtımaldyǵy týrasynda kartına jasalady. Al munyń dıagnostıkadaǵy mańyzy óte zor, deıdi Aıda.
Zerthana transplantasııadan keıin aǵzaǵa organnyń kirigip ketýine, qabyldanýyna da monıtorıng júrgizedi. Ol ásirese jalpy jurtshylyq uǵymynda «aqqan» atalatyn leıkoz, qan obyrynda qoldanylady. Súıek kemigi almastyrylǵan soń genetıkalyq saraptama jasalady, sol kezde pasıenttiń qanynda donordyń geni kóbirek bolsa jáne birte-birte 100 paıyz donor qanyna almassa – súıinshi, aýrýdyń jazylǵany. Bul jerdegi qyzǵylyqty jaıt – eger organ aýystyrýda eń birinshi qan tobynyń sáıkestigi mańyzdy bolsa, súıek kemigin, diń jasýshalaryn almastyrýda donor men resıpıenttiń qan toptary ártúrli bolsa da, leıkosıtarlyq genderdiń úılesimi 100 paıyz birdeı shyǵýy tıis. Eń qyzyǵy, joǵarydaǵydaı donorlyq diń jasýshalarynyń transplantasııasynda aǵza súıek kemigi maıyn qabyldasa, pasıent qanynyń toby túgeldeı ózgerip, donordyń qanynyń tobyn alady eken. Shynynda da adam tańǵalarlyq qubylys emes pe, buryn I qan tobyndaǵy adam transplantasııadan keıin qan tobynyń II ıá III, IV tobyn ıelenip kete barady. Diń jasýshalarynyń transplantasııasynan soń qan toby ózgerip jatsa, aǵzanyń aıyqqany, pasıenttiń úlken qýanyshy eken.
Qazirgi ýaqytta jylyna elimiz boıynsha 300-deı transplantasııa júrgizilse, sonyń 120-ǵa jýyǵy onkogemotologııalyq naýqastarǵa jasalady. Bulardyń barlyǵynyń ımmýnologııalyq sáıkestigi bizdiń zerthanada atqarylady, degen Aıda Ashelıa zerthanasynda tek qazaqqa tán genderdiń de anyqtalǵanyn aıtqan, olardyń sany búginde tórteý, ekeýiniń sertıfıkaty alynyp, sońǵy ekeýiniń qujattary Eýropalyq ortalyqqa bekitilýge jiberilipti.
Anar TО́LEÝHANQYZY,
«Egemen Qazaqstan»
