Balalardyń durys tamaqtanbaýy kóp qıyndyqqa ushyratady

Elordada sáýirdiń 24-26-sy ara­­ly­ǵynda Qazaqstan, О́zbek­s­tan, Tájik­stan, Túrikmenstan, Qyr­­ǵyzstan, Armenııa, Grý­zııa jáne Ázerbaıjan Par­la­menti depýtattarynyń, den­saýlyq saqtaý, aýyl sharýa­shy­lyǵy, qarjy, bilim berý mınıstrlikteriniń ókilderi qa­tys­qan sımpozıýmda balalarǵa arnalǵan durys tamaqtaný júıesin qamtamasyz etý jáne ony basqarýdy jaqsartý ja­ıyn­­daǵy ózara is-sharalar tal­qy­landy.

«Búginde Ortalyq Azııada balalar semizdiginiń taralýy álemde ekinshi orynda (10, 7%), sonymen qatar 2000-2017 jyldar aralyǵynda artyq salmaǵy bar bes jasqa deıingi balalardyń sany 1,6 mıllıonnan 3,2 mıllıonǵa deıin eki ese ósken. Bul – kóp qozǵalmaýdan, durys tamaqtanbaýdan, durys uıyqtamaýdan bolady. Munyń saldary jetkinshekterdiń ózderin tómen baǵalap, oqý úlgeriminiń nashar­laýyna jáne eresek ke­zin­degi de ómir súrý, tamaq­taný saltyna áserin tıgizip, den­­saýlyqtaryna orasan zor qıyndyq ákeledi», deıdi densaýlyq saqtaý jáne du­rys tamaqtaný boıynsha aımaq­tyq maman Amırhosseın Iаr­par­­var. Iаrparvar myrza óz sózinde jedel tamaqtanatyn fast­fýdtarǵa balalardy erte bastan úıir qylýdyń zııan­dy­ǵy­na basa mán berdi. О́ıtkeni sol dámdi olar eseıgende de izdep, densaýlyqtaryn qur­ta­dy, al jalpy júrgizilgen zertteýler qyzdardan góri er bala­lardyń jemis-jıdek, kókónis taǵamdaryn az jeıtinin kórsetedi. Sondyqtan bul rette de mamandar nazar aýdaratyn másele jetkilikti. Sondaı-aq Naýryz merekesinde dastar­qan­ǵa qoıylatyn ult­tyq ta­ǵam­­darǵa toqtalǵan Amır­hos­­seın Iаrparvardyń aıtýynsha, shyǵys halyqtary ejelden taǵam túrleriniń adam aǵzasyna áserin jetik bilgen, fosfor, kalıı, magnıı, t.b. mıkroelementterge, aqýyzǵa baı ónimderdi keńinen paıdalanǵan. Sondyqtan ulttyq taǵam­dar­dyń genetıkalyq turǵydan jaqyndyǵyn ári qajettilikke tolyq jaýap beretinin umyt­pa­ǵan jón.

Sımpozıýmda Kavkaz ben Ortalyq Azııa memleketteri úshin ortaq bolyp otyrǵan durys tamaqtanbaý máselesi jaıynda ortaǵa shyǵyp, oılarymen jáne derekterimen bólisken mamandar búginde onyń balalar men jasóspirimderdiń semizdigimen qatar, boılarynyń óspeı qalýyna da tıgizetin keri áserine qynjyldy. Máselen, aımaqta jetkinshekterdiń 10 paıyzynyń boılary óz jastaryna sáıkes kelmeıdi. Oǵan qosa 2000 jyldan beri semizdiktiń beleń alýy 80 paıyz­ǵa kóte­ril­gen. Jańa ósip kele jatqan jas býynnyń aǵzasyna qa­jet­ti barlyq dárýmender men mıkro­element­terdi tolyq ala almaýy, olardyń keıde ashpa-jalap ómir súrýi, negizinen kómir­sý­larmen qorektenýi semiz­dik pen boılarynyń óspeı qalýyna ǵana emes, kognıtıvti damýyna (tutastaı oılaý júıesiniń damymaı qalýyna), ınfeksııalyq aýrýlarǵa jıi shaldyǵýyna, múgedektikke ushyrap, tipti ómirden kókteı julynyp, erte ozýyna alyp kelip jatyr, dep dabyl qaǵady mamandar. Máselen, Qazaqstandaǵy IýNISEF ókili Iýrıı Oksamıtnyı: «Búginde bala­lardyń tamaqtanýy olar­dyń aǵzasy qajet etetin mól­sherge de, aýqattanýdyń mer­zim­deriniń saqtalýyna da, taǵam­nyń sapaly bolýyna da sáıkes kelmeýde. Al onyń salqyny eń basty kapıtal – adamǵa, onyń densaýlyǵyna keri áser etpeı turmaıdy», dedi.

Qatysýshylar ulttyń bola­shaǵy úshin azyq-túlik júıe­siniń qalyptasýyna arala­sý­shy barlyq sektordyń ja­ýap­­kershiligin sóz etti. О́nim óndirýshiler men azyq-tú­likti tasymaldaýshylar bala­lar­dyń aǵzasyna qajetti taǵam­dar­dyń sapasy men quramyna jete mán bermeıdi. Sol sebepten de ósiretin, satýǵa shyǵaratyn ónimderiniń ult densaýlyǵyna ákeletin zııa­nyn oılamaıdy. Olardy taýa­ry­nyń ótýine múddelilik je­ńip, qajetti qorektik mól­sher­di kórsetpeıtin, tehno­lo­­gııa­lyq óńdeýden ótken sapa­syz ónimderdi qoljetimdi baǵamen halyqqa satady. Al bári eskerilgen, paıdasy mol azyq-túliktiń baǵasy qymbat, ony eldiń báriniń qaltasy kó­termeıdi. Sondyqtan bul rette memlekettik turǵyda azyq-túlik saıasaty, arnaıy baǵdarlama qajet, ult den­saý­­lyǵy, bolashaǵy úshin naq­ty qadam­dar jasalýy tıis, dedi dárigerler. Túptep kelgen­de, bir elde ǵana emes, aımaq­ta­ǵy azyq-túlik jáne tamaq­taný júıesin basqarý balalar men jas­óspirimderdiń salamat­ty, durys tamaqtanýyn qamtamasyz etip, keleshektiń jarqyn bolýyna jol salady, bul ár memlekettiń basty baǵ­da­rynyń biri bolýy qajet deıdi sımpozıýmǵa qatysýshylar.

Atalǵan sharany BUU-nyń Azyq-túlik jáne aýyl­ sha­rýashylyǵy uıymy men azyq-túlik baǵdarlamasynyń qol­daýy­men elimizdiń Qoǵamdyq densaýlyq saqtaý ulttyq ortalyǵy, BUU Balalar qory (IýNISEF) uıymdastyrǵanyn aıta ketelik.