Esirtki aınalymy: qurdymǵa ketken kartelder

Transulttyq qylmystyq top quryqtaldy

Jahandaǵy ahýaldy tar­qat­pas buryn, aldymen eldegi kar­telderdiń máselesine toq­taıyq. Bul rette Ishki ister mı­nıs­tr­ligine suraý salyp, el tarı­hyndaǵy áshkere bolǵan eń iri esirtki partııalary jó­nin­de málimetke qanyqtyq. Qu­qyq qorǵaýshylar bergen aqparatqa súıensek, 2014 jyly Qa­raǵandydan Úshtóbe aýylyna bet alǵan «Lada Prıora» avtokóliginen eki júk sómkesine tıelgen salmaǵy 40 kılodan asatyn geroın tabylypty. 30 polımerlik paketke salynǵan esirtkiniń qara naryqtaǵy quny shamamen 600 myń dollarǵa baǵalanǵan deıdi polıseıler. Ustalǵan azamat 12 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrylypty.

Zańsyz esirtki aınalymy­men kú­reste halyqaralyq quqyq qorǵaý qu­rylymdarynyń áleýeti zor. Má­selen, otandyq tártip saqshylary Syrtqy ister mınıstrliginiń qoldaýy­men AQSh-tyń Esirtkige qarsy kúres basqarmasy jáne Interpol ult­tyq ortalyq basqarmasymen bir­lesip transulttyq qylmystyq toptyń áre­ketin áshkereledi. Anyqtalǵandaı, bul top el azamattaryn halyqaralyq esirtki trafıgine tartýmen aınalys­qan. 2017 jyly San-Paýlý qala­syn­­da memlekettik shekaradan ótý kezinde Qazaqstannyń eki aza­matshasy ustalyp, olardyń árqaısysynan 2 kılodan kokaın tabyldy. Artynsha izi sýymaı Qaraǵandyda 1992 jylǵy azamatsha quryqtalyp, ol joǵaryda aıtylǵan eki adamdy zergerlik bu­ıymdardy tasymaldaısyńdar dep al­daǵany málim boldy. Son­daı-aq bul oqıǵaǵa qatysy bar, halyqaralyq izdeýdegi ıor­da­nııalyq azamat ta Tbılısı áýe­jaı­ynda qolǵa túsip, tıisti jazaǵa tartyldy.

Sońǵy jyldary qylmys­tyq jolmen tabylǵan aqshany nemese ózge de múlikti zańdas­tyrýǵa qa­tysty 20-dan asa derek tir­kel­gen. Onyń ishinde 2016 jyly esirt­kiniń paıdasynan quny 15 mln 285 myń teńge bolatyn aqsha men múlikti zańdastyrýǵa nıettengen azamat zań ókilderiniń qolyna tústi. IIM ókilderi atal­ǵan aqshalaı qarajat memle­ket kirisine aýdarylǵanyn naq­tylady. Bul Qazaqstanda esirt­ki bız­­ne­sinen tárkilengen ázirge eń úlken soma.

Tártip saqshylarynyń máli­me­tinshe, búginde el aýma­ǵynda kannabıs tuqymdy (marıhýana, gashısh) esirtki túrleri  keń taralǵan. Jyl saıyn zańsyz aınalymnan ortasha eseppen 18 tonnadaı esirtki alynady eken. Sonyń 15 tonnasy marıhýa­na, 500 kılosy gashısh. Otandyq valıý­taǵa shaqqanda jalpy quny – 240 mln teńge (marıhýana kóterme baǵa­sy – 226, 5 mln teńge, gashısh 17,7 mln teńge).

Sıntetıkalyq esirtkige suranys artyp barady

Qýantarlyǵy, sońǵy kez­deri qazaq jerinde esirtkige baılanys­ty qylmystar azaıyp keledi. Muny tıisti vedomstvo ókilderi de rastap otyr. Sarapshylar, buǵan aýǵan tra­fıgi baǵytynyń ózgerýi áser etkenin aıtady. Degenmen bir jaman­­dyqty ekinshisi almas­tyratyny qyn­jyl­tady. BUU-nyń esebine sáıkes, 2016-2017 jyl­dar­da Aýǵan jerindegi apıyn al­qap­tarynda egistik kólemi eki­ ese qysqarǵan. Alaıda, onyń ornyn psıhobelsendi sın­tetıkalyq ónimder bas­ty. Bul – dúnıe­júzilik úrdis. Onymen kúresti BUU basty problema retinde belgilep otyr. Osy rette atalǵan dert­ti aýyzdyqtaýda zań­na­ma­lyq tetikti jetildirýge den qoıyldy. Bıylǵy shil­de aıynan bastap byltyr jel­toqsanda elimizde qa­byl­danǵan zań kú­shine enbek. Atalǵan reforma psı­hobelsendi zat­­tarǵa tosqaýyl qoıý­ǵa, is-qımyl máselelerinde qu­zyr­­­ly organdardyń quzy­retin keńeıtýge jáne esirtki aı­na­­­ly­­myndaǵy memlekettik baqylaý júıesin jetildirýge serpin bere­di.  Al onyń qan­shalyqty ná­tı­­jeli bolatynyn ýaqyt tó­reshi kórseter.

Qosh, sonymen jyl basynan beri esirtki  qylmysy boıyn­sha 3089 quqyq buzý­shylyq anyq­talyp, onyń 984-de qylmystyq jáne 708 derek­te esirtki zattaryn ót­­­ki­zýge qatysty belgiler anyq­talǵan. Uzyn-sany 3 tonna 409 kılo esirtki tárkilendi. Mundaǵy geroınniń salmaǵy – 11, 144 kılo. Tutastaı 4 uıym­­das­qan qylmystyq top­­tyń áre­ketine tosqaýyl qoıyldy. Kósh­­basshylary jáne múshe­leri 8 qylmystyq is­ke sáı­kes zań aldynda jaýap ber­di. Budan basqa 73 esirt­ki­ kon­trabandasynyń beti ashyl­dy. Densaýlyq saqtaý mınıstr­liginiń málimetine qa­raǵanda, zııandy ónimge táýeldi qa­zaq­standyqtardyń sany 8, 3%-ǵa azaıyp, 22 788 (24870) adamdy quraǵan. Naqtylap aıtsaq, káme­letke tolmaǵandar – 129, áıel adamdar 1716.

Esirtki bıznesiniń oshaqtary qaıda?

Bul ındýstrııada tasy­maldyń túrli amaldary jolǵa qoıylǵan. Ásirese onyń eki tarmaǵy – aýǵan geroıni jáne latynamerıkalyq kokaın trafıgi keń tanymal. Al­ǵash­qysyn jetkizýdiń birne­she joldary bar. Onyń ishin­de «Balqan marshrýty», ıaǵ­nı Aýǵan­stan – Iran – Pákistan – Túrkııa – Balqan túbegi – Oń­tústik Eýropa – Ortalyq Eýropa – Nıder­land eli arqyly ótetin dáliz basymdyqqa ıe. Ishki ister mınıstrliginiń habarlaýynsha, transulttyq qylmystyq toptar «Soltústik marshrýty» nemese «Jibek joly» baǵytyn da myqtap qolǵa alypty. Sol boıynsha esirtki zattary Aýǵanstan, Tájik­stan, Qyrǵyzstan, О́z­bek­stan, Qazaqstan, Reseı, Ýkraı­na, Belarýs jáne Bal­tyq jaǵa­laýynan asyp, tike­leı Eýropaǵa tasymalda­nady. Bul joldyń artyqshyly­ǵyn qyl­myskerler – TMD mem­leketteri arasyndaǵy ke­den­dik kedergiler men sheka­ra­lyq shekteýdiń joqty­ǵy­nan kórip otyr. Al latyn­ame­rıkalyq kokaın trafıgi – «soltústikamerıkalyq mar­shrýt» (Ońtústik Amerıka – Mek­sıka – AQSh), sondaı-aq «Afrıka marshrýtymen» (Ońtústik Amerıka – Meksıka – Atlantıka – Af­rıka – Eýro­pa – Baltyq ja­ǵalaýy – Reseı)  júzege asy­rylyp keledi. Onyń qanat jaıýyna Medelın kar­teli yqpal etkeni belgili. Dál osy qylmystyq uıymnyń ataq­ty kósemi Pablo Eskobar, «ko­kaın baǵytynyń» negizin salǵanyn aıta ketý kerek. Forbes jýrnalynyń baǵa­laýyn­­sha, Eskobar álemdegi ko­kaınnyń 80%-yn ýysynda ustap otyrǵan eken. Sodan bolsa kerek, qylmys áleminde ony «Kokaın patshasy» dep atap ketken. Keıbir derek kóz­deri boıynsha kolýmbııalyq qylmyskerdiń jeke qarjylaı qory 30 mlrd dollarǵa deıin jetken. Kolýmbııa memleketi qazir de álemdegi kokaınnyń iri óndirýshisi bolyp sanalady. BUU Esirtki jáne qylmys jónindegi basqarmasynyń aq­para­tyna sensek, 2016 jyly onyń óndirisi sharyqtaý shegine jetip – 1, 4 10 tonnaǵa ósken. Halyqaralyq uıym Azııa men Afrıka birtindep kokaınnyń zańsyz aınalymy men tutyný ortalyǵyna aınalyp bara jatqanyn málimdedi.

Amerıkalyq patrýldik qy­z­met tarıhyndaǵy esirtki­niń eń iri partııasy 2000-jyl­dardyń basynda tir­keldi. Jaǵa­laý qyzmeti Kalı­fornııada ba­lyq­shylardyń kemesinen 13 ton­na kokaındi qolǵa túsirgen. Onyń quny 500 mln dollarǵa baǵalanypty.

Ekonomıkalyq daǵdarys jáne esirtki aqshasy

Maqalany ázirleý barysynda mynadaı derekke tap boldyq. Dú­nıejúzilik qoǵam­dastyq bar kúshin esirtk­imen kúreske jumyl­dyrǵanda, ekin­­shi jaǵynan osy qyl­mystan túsken qarajat ekono­mıkalyq daǵ­­darysty retteýge de jum­salǵan kez­deri bolypty. Iá, bir-biri­ne qarama-qaı­shy fak­tor­ bolǵanymen, shyndyǵy osy. Bul jaıynda BUU Bas hat­shy­sy­nyń burynǵy orynbasary, Esirtki jáne qylmys jónindegi bas­qar­manyń eks-dırektory Antonıo Marıa Kosta brı­tandyq «The Observer»­ basylymyna bergen suh­batynda jaıyp saldy. «Sol kezeńde bankter bir-biri­ne qaryz berýge qulyqsyz edi. Bul qarjy júıesiniń jumysyn tura­latty. Kóp jaǵdaıda esirtki saý­da­synan tús­ken aqsha osy jaǵ­daıdan shy­ǵýǵa septesetin jal­­ǵyz ın­ves­tısııalyq qural boldy. 2008 jyldyń ekinshi jar­tyjyldyǵynda qarjy júıe­siniń negizgi problemasy – bankterdiń ótimdiligi edi», deıdi Kosta. Ol jahandyq ekonomıka sol tusta qylmys áleminiń 300 mlrd dollardan asatyn somasyn jutyp alǵanyn naqtylady.

Qazaqstan zańsyz esirt­ki aınalymy baǵytynda­ǵy halyqaralyq yntymaqtas­tyqty nyǵaıtýǵa múddeli. Osy­ǵan baılanysty­ Shanhaı ynty­maqtastyq uıymy, Ujym­dyq qaýip­sizdik týraly shart uıymy sekildi bir­qatar dúnıejúzilik organdarmen ke­shendi jumystardy atqarýǵa nıetti. Bıyl elde «Tor» opera­sııasyn ótkizý jó­nindegi halyq­aralyq úıles­tirý shtabyn qarsy alý kózdelgen. Mundaǵy maqsat – ShYU-ǵa kiretin memleketter aýmaǵynda psıhobelsendi zat­tardyń taralýyn jáne osy jol­daǵy ınternet-tehnologııalar men elektrondy tólem júıelerin qol­danýdyń aldyn alý.

Jaqsylyq MURATQALI,

«Egemen Qazaqstan»