Aqyryn júrip, anyq basqan

«Aqyryn júrip, anyq bas, eńbegiń ketpes, dalaǵa» degen uly Abaıdyń sózderi ózim kóp­ten biletin belgili jýrnalıst, esseıst, aýdarmashy, ǵalym, bir sózben aıtqanda qalamger Orynbek Joldybaı týraly jaz­baq bolyp, qolyma qalam al­ǵanda, oıyma orala berdi. Tý­mysynan qarapaıym da kishi­peıil ol úndemeı, tós qaqpaı júrip-aq ıgilikti kóp jumys bi­tirip, abyroıly azamatqa aı­na­lypty. Men onyń osy bir úl­kendi aǵa, kishini ini sanap, ylǵı da ańqyldap júretin, jany jaı­sań, júregi jyly, parasat bıi­gindegi ımandylyq, azamattyq qasıet­terin joǵary baǵalaımyn.

Árbir adamnyń qoǵamda ala­tyn orny onyń eline sińirgen eńbegine oraı baǵalanady. Osy turǵydan kelgende, Oryn­bek­tiń búkil ǵumyr joly, shyǵar­mashylyǵy halqyna adal qyzmet etýge baǵyttalǵanyn aldymen aıtqan jón.

O.Joldybaıdyń shyǵarma­shy­lyq jolyn sholǵanda, onyń jýrnalıstıka salasyndaǵy eleýli eńbekteriniń qomaqty eken­digi kórinedi. Sóz ónerindegi alǵashqy qadamyn aýylda óleń jazýdan bastaǵan ol keıinnen jýrnalıstıka, poezııa, aýdarma, ádebıettaný salalarynda da qa­lam terbep, elimizge tanymal qalamgerlerdiń birine aınaldy.

Qazaqtyń kıeli jerleriniń biri Qarataýdyń baýyryndaǵy Ashysaı kenishinde ómirge kelgen Orynbek mektep qabyrǵasynda júrip-aq maqala, óleń jazady. Alǵashqy týyndylary Kentaý qalalyq, Ońtústik Qazaqstan ob­­lystyq, respýblıkalyq ba­sy­lym betterinde jaryq kó­re­di. Mektep bitirgen soń ás­ker qatarynda júrgende de bul ádetin jalǵastyryp, endi orys tilinde jazady. Onyń maqala­lary Qıyr Shyǵys áskerı ok­rýginiń «Sývorovskıı natısk» gazetinde úzbeı jarııalanyp tu­rady. Áskerden oralǵan soń bi­raz ýaqyt qara jumys istegen Orynbektiń maqala-óleńderi endi respýblıkalyq baspasóz be­tinde jıi kórindi. Sol kezde eń kóp oqylatyn «Lenınshil jas» (qazirgi «Jas alash») gazetiniń shtattan tys tilshisi boldy.

Jastaıynan jýrnalıst bo­lý­dy ómirlik maqsat qylyp, ar­man qýǵan jas talapker 1971 jyly qazaq biliminiń qara sha­ńyraǵy Qazaq memlekettik ýnı­versıtetiniń jýrnalıstıka fa­kýltetine oqýǵa tústi. Osy kez­den bastap, onyń búkil sanaly ǵumyry jýrnalıstıkamen baı­lanysty boldy. Oqý bitir­gen soń Qazaq memlekettik te­le­­ra­dıo komıtetinde aǵa re­dak­tor, «Qazaqstan kommý­nı­si» jýr­nalynda ádebı qyz­met­ker, jetekshi redaktor, Qa­zaq­stan Res­pýblıkasynyń Pre­zı­­denti men Mınıstrler Ka­bı­­netiniń ap­parattarynda aǵa referent, Qazaqstan Respýblıkasy Par­­lament Senaty Apparaty Re­dak­sııalyq-baspa bóliminiń kon­sýl­tanty, bas konsýltanty, sek­tor meńgerýshisi, bólim meń­gerýshisiniń orynbasary, t.b. qyz­metterin atqardy.

Orynbek qazaq jýrnalıs­tıkasynyń radıo, teledıdar, ga­zet, jýrnal sııaqty barlyq salalarynda ónimdi eńbek etip, shy­ǵarmashylyqtyń nebir qy­zy­ǵy men qıyndyqtaryn basy­nan ótkerip, shyǵarmashylyq she­berligi shyńdalyp, kósem­sóz­diń qara nary bolyp qalyp­tasty. Qazaq kósemsóziniń ozyq táji­rı­belerinen úırene otyryp, za­manmen úndes, ómirdiń ózekti máselelerin batyl kótere bil­gen Orynbektiń jýrnalıstik da­­ryny, ásirese táýelsizdik al­­­ǵannan ke­ıin jarqyraı kóri­nip, onda qazaq eliniń tynys-tir­shiliginiń ózekti tustary jan-jaqty kórinis tapty. Ege­men elimizdiń ulttyq damý joly­nyń san alýan máselelerine ar­nal­ǵan pýblısıstıkalyq ma­qalalary toptastyrylǵan «Za­mana kelbeti» (Astana, «Elorda» baspasy, 2004), «Ýaqyt lebi» (Astana, «Folıant» baspasy, 2005) kitaptary jaryq kórdi. Sońǵy jyldardaǵy qazaq jýrna­lıstıkasynyń eleýli tabysy retinde baǵalanǵan osy eńbekteri úshin O.Joldybaı 2006 jyly Qazaqstan Jýrnalıster odaǵy syılyǵynyń ıegeri atandy; «Qazaqstan Respýblıkasynyń mádenıet qaıratkeri» tós­bel­gisimen marapattaldy.

O.Joldybaıdyń qazaq ra­dıo­sy men teledıdarynda, bas­pasózinde atqarǵan qyz­meti keıin Qazaqstan Respýb­lı­ka­synyń Prezıdenti men Mı­nıstrler Kabınetiniń appa­rattarynda, Parlament Senaty Apparaty Redaksııalyq-baspa bóliminde jalǵasyp, qazaq tili­niń memlekettik til retinde qa­lyp­tasýyna aıtarlyqtaı eńbek sińirdi. Zeınetke shyqqan soń Respýblıkalyq ardagerler uıy­mynda aýdarmashy bolyp ju­­mys istedi. Osy jyldary ol «Qa­zaq­­stan: tabys tarıhy álemdik qo­ǵamdastyq kózimen» (2005) ki­­tabyn, A.M.Pankratovanyń «Qa­zaq KSR tarıhy» jaıly oı-pikirlerin, N.S.Trýbeskoıdyń «Orys mádenıetindegi turan ny­shandary týraly» ǵylymı eńbegin, Stefan Possonıdyń V.I.Lenın týraly oılaryn, Roı Medvedevtiń K.E.Voroshılov, G.M.Malenkov, M.A.Sýslov, M.I.Kalının, A.N.Kosygın jaıly maqalalaryn, K.Ý.Cher­nen­ko jaıly birneshe materıal aýdardy.

Jýrnalıstik shyǵarmashy­lyq ádebı izdenisterge ulasty. Kezinde Jambylǵa bata berip, aqyndyq jolyn ashyp bergen Qarataý óńirinen shyqqan ataqty aqyn Qulynshaq Kemelulynyń qolǵa alynbaı kele jatqan áde­bı murasyn jınap, zerttep, tórt ret shyǵarmalar jınaǵyn bastyryp shyǵardy. Bul kitaptar qazir Qulynshaq aqynnyń óleń-jyrlary men ol týraly zert­teýler neǵurlym tolyǵyraq qam­tylǵan birden-bir mańyzdy eńbekterge aınalyp otyr.

Ol uzaq jyldarǵy ǵylymı izdenisteriniń nátıjesinde asa kórnekti ǵalym, qoǵam qaı­rat­keri, eń bastysy ult jana­shy­ry R.Berdibaı jóninde «Aka­demık Rahmanqul Berdibaı zert­teýlerindegi qazaq-túr­ik ádebı baılanystary» taqy­ry­bynda kandıdattyq dıssertasııa qor­ǵa­dy. 2008 jyly «Rahmanqul Berdibaı zertteýlerindegi túrik­shildik saryndary» taqyry­byn­daǵy monografııasy jaryq kórdi.

Biraz ýaqyt ustazdyq qyzmet atqaryp, «Astana» medısına ýnıversıtetiniń «Qazaqstan ta­rıhy jáne fılosofııa» kafe­d­rasynyń dosenti retinde stý­dentterge dáris berdi.

Joǵaryda aıtyp ketkeni­miz­deı, Orynbek shyǵarmashylyq jolyn óleń jazýdan bastaǵan. Qarbalasy kóp jýrnalıstik qyz­­­mettiń qaq ortasynda júr­ge­­­nine qaramastan, óleń ja­zýyn toqtatpapty. О́leńdi sha­by­­­ty, reti kelgende jazatyn ol ar­naý óleńderge beıimdigin baı­­qa­tady. Qazaqtyń birsypyra zııa­ly azamattaryna arnaǵan óleń­de­ri­nen osyny baıqadyq.

O.Joldybaıdyń shyǵarma­shy­lyǵy­nyń basty qasıeti onyń ult­­jandylyǵy der edik. Oryn­bektiń qalamynan shyqqan kez kelgen týyndysyn oqysańyz, odan ultjandylyqtyń ısi ańqyp turady. «Elimiz – táýel­siz, tilimiz she?», «Zııalysy jal­taq eldiń – aýyzbirligi ala», «Ana tilin ardaqtaǵan», «Má­denıet uıytqysy – selo ın­tel­lıgensııasy», «Ulttyq murat bıiginen», «Dalany asqaqtatý úshin taýlardy alasartý kerek pe?», «Qyzyǵym da, rahatym da, qasiretim de – qazaq...» sekildi ma­qalalary men «Memlekettik til qosalqy sıpatta ǵana júzege asýda» (Á.Kekilbaevpen suhbat), «Til mártebesin kóterer tetikter iske aspaı tur» (Á.Báıgeldimen suhbat), «Ult jáne Mádenıet» (A.Seıdimbekpen suhbat), t. b. suh­battarynda qazaq tili men áde­bıetiniń, mádenıetiniń ózekti, zárý máselelerin batyl kótere bildi.

2009 jyly 3 qyrkúıek kúni qa­zaq radıosynan sóılegen só­zinde ol: «...táýelsizdik jyldarynda rý­hanı salada da jetistikter mol boldy. Ásirese «Mádenı mura» aıasynda qyrýar ister tyn­­dyrylýda. Tarıhymyz oı ele­ginen qaıta ótkizilýde. Munyń bá­ri jaqsy, árıne. Biraq jetpeı jatqan, kóńil tolmaıtyn bir nárse bar. Ol – til máselesi. Bárin jańǵyrtyp jatyrmyz. Biraq til­di uqsata almaı otyrmyz. Mem­­lekettik tildi, ıaǵnı qazaq ti­lin damytýǵa qoǵamda barlyq jaǵ­daı jasalynǵan. Biraq jına­lys bitkenniń bári orys tilinde óte­di» – depti.

О́mir «aldyńǵy tolqyn aǵalar men keıingi tolqyn inilerden» turady. Osy jerde aıtpaı ketýge bolmaıtyn bir nárse – 1977 jy­ly jýrnalıstıkany bitirgen O.Joldybaıdyń kýrstastary degende, shetinen «sen tur, men ataıyn» myqty Ulyqbek Es­dáýletov, Qýandyq Túmenbaı, Nurtileý Imanǵalı, Qonysbaı Ábil, Serikqalı Báımenshe, Myl­tyqbaı Erimbetov, Oraz Qaý­ǵabaı, Marat Ábdihalyq, Jeńis Bahadyr, Ábdimútál Álibekov, Ádilbek Jaqyp, Tilekqabyl Bo­ranǵalıuly syndy qazaq jýr­nalıstıkasynda ózindik orny bar tegeýrindi tolqyn kózge túsedi. Osyndaı kileń jaısańdardyń aqsaqaly bolyp kele jatqan Orynbektiń kýrstastary ara­synda myqty bolmasqa amaly da joq sııaqty.

Qazaqstan Jazýshylar oda­ǵynyń jáne Jýrnalıster oda­ǵynyń múshesi, «Qazaqstannyń qurmetti jýrnalısi», Qazaqstan Respýblıkasynyń Mádenıet qaı­ratkeri, Qazaqstan Jýrnalıster odaǵy syılyǵynyń ıegeri, Ken­­taý qalasynyń qurmetti aza­­maty «Zamana kelbeti», «Ýaqyt lebi», «О́tken jyldar órnegi», «Jan syrym», «Ǵıbratty ǵumyr», «Jol­das bolsań, jaqsymen...» ki­tap­­tarynyń avtory, eń bastysy ultyn súıgen, ultyna adal qyz­met etken azamat Orynbek Joldybaıdyń biz baıqaǵan sı­paty osyndaı.

Adal eńbegimen sóz óneriniń aýyr júgin qara narsha kó­terisken Orynbek bul kúnderi qa­zaq jýrnalıstıkasynyń bir báı­teregine aınalypty. Ol qa­zir naǵyz shyǵarmashylyq ba­bynda. Ulyn uıaǵa, qyzyn qııaǵa qondyryp, nemerelerin súıip, baqytty ǵumyr keship otyr...

Dandaı YSQAQULY,

S.Demırel atyndaǵy ýnıversıtet rektorynyń keńesshisi, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor