Adal eńbek abyroı bıigine kóteredi

Bul mamandyqtyń ıeleri jalaqysynyń az ekenin de sırek sóz etedi. О́ıtkeni olardyń otbasynyń músheleri azǵantaı aılyqqa ǵana qarap otyrmaı, qus, mal ustaýǵa beıim. Son­daı bilikti mal dárigeriniń biri – Rahmet Tólemisov edi.

Rahmet Tólemisov 1958 jyly Almatyda Qazaq zootehnıka ınstıtýtyn bitirip, kúngeı oblystaǵy Túrkistan aýdanynyń ujymsharlarynda mal dárigeri qyzmetin atqardy. 1963 jyly Ońtústik Qazaqstan ólkesi uıymdastyrylyp, jas mamandardy ortalyqqa tartqan. Solardyń qatarynda Rahmet aǵa oblystyq veterınarlyq zerthana basshysynyń qyzmetin atqardy. Uqypty, jaýapkershiligi zor, mádenıetti, óz isiniń mamany jyly sózben-aq ujymdy bir kisideı uıymdastyra bildi. Tıptik zerthananyń salynýyna muryndyq boldy, tórt túlikke ekpe salý naýqanyna jiti nazar bóldi.

Odaq kezinde juqpaly aýrý shyqqan jerge Máskeýden, Lenıngradtan, Almatydan ata­ǵy álemge málim professorlar kele­tin edi. Negizgi maqsaty oryndalǵan soń, ob­lystyq mal dárigerlerine sol ǵalym­­dar­dyń qatysýymen semınarlar uıym­das­tyry­la­tyn.

Ujymyn órge súıregen basshy

R.Tólemisov jumystan qoly qalt etkende bar ýaqytyn ǵylymǵa arnady. 1974 jyl­dyń aqpan aıynda dıssertasııa qorǵap, veterınarııa ǵylymdarynyń kandıdaty atandy. Sol jyldyń naýryzynda obkom­nyń nusqaýymen Et kombınatynyń dırektory bolyp taǵaıyndaldy. «Men maldy emdeımin, tehnolog emespin» degen qarsylyǵyna qaramastan, basshylar ony osy qyzmetke laıyq dep tapty.

– Rahmet aǵa biz sııaqty órimdeı jastar­dy qolymyzdan jetektep júrip úıretip, jumysymyzǵa jetekshilik jasady. Qa­zirgi tańda aǵamyzdyń jolyn jal­ǵap, oblystyq Veterınarlyq zertha­nanyń basshysy qyzmetin atqaryp kelemin. Qazir maldárigerlikti Sanıtarlyq-epıde­mıo­logııalyq stansanyń qyzmetimen shatastyratyndar kóp. Osy ekeýiniń aıyrmashylyǵyn atap ótkim kelip otyr. Mal dárigerleri azyq-túliktiń qazanǵa túskenge deıingi kezeńin qarastyrady. Ettiń tazalyǵyn, juqpaly aýrýlardan amandyǵyn qamtamasyz ete­di. Munda mal dárigeriniń ishki ıntýısııasy da ról atqarady. Máselen, ettiń ana­lız­deri jaqsy, alaıda baýyr organynda aýytqýlar bolýy yqtımal. Al Sanıtarlyq-epı­demıologııalyq stansa aýqattyń qazanǵa túskennen keıingi tazalyq sharalaryna jaýap beredi, – deıdi Shymkent qalasyndaǵy oblys­tyq veterınarlyq zerthananyń basshysy Asqar Qaltaev. Qazirgi tańda mekeme ataýy Aýyl sharýashylyǵy mınıstr­ligi Veterınarııalyq baqylaý jáne kada­ǵa­laý komıtetiniń «Respýblıkalyq veterı­narııalyq zerthana» RMK Ońtústik Qazaq­stan óńirlik fılıaly dep atalady.

1973-1988 jyldar aralyǵynda qazirgi Túr­kistan oblysyndaǵy et kombınatynda bas tehnolog qyzmetin atqarǵan jandardyń biri Ǵaırat Qyrǵyzbaev:

– 1974 jyldyń naýryz aıynda kom­bınattyń dırektory bolyp Rahmet Tólemis­uly keldi. Taǵaıyndala sala birden jumysqa bel sheship kiristi. Sol jyldyń kókteminde bizdiń bir qyzmetkerimiz toı jasady. Árıne, toıda Rahmet Tólemisuly da boldy. Kóptegen halyqtardyń salt-dástúrimen tanys, bilimi jan-jaqty, kóp saladan habardar ıntellektýal Rahmet Tólemisuly ózbektiń halyq áni «Dılhırojǵa» bılegen sátte jurt onyń ónerine, qarapaıymdylyǵyna tań­ǵaldy, – deıdi. Onyń aıtýynsha, Rahmet Tólemisuly jumys barysynda qara­ma­ǵyndaǵy adamdarǵa eshqashan daýys kóter­gen emes. Barlyq adamdarmen sanasatyn, olardyń oı-pikirine qulaq túretin. Sol qasıeti úshin qyzmetkerler ony qurmettedi, tap­syrmalaryn barynsha buljytpaı oryndaýǵa tyrysty.

– Et kombınatynda eń aýyr jumys ıesi – qasapshy. Birde ashana bastyǵy Mahmut Alıev mekeme ǵımaratynyń 5-qabatynan qasapshylar úshin ashana fılıalyn ashýdy usyndy. Ondaǵy oıy qasapshylardyń az da bolsa tynyǵýyna múmkindik jasaý edi. Rahmet Tólemisuly bul usynysty qýana maquldady,– deıdi Ǵ.Qyrǵyzbaev.

Jyl saıyn respýblıka boıynsha et kombınattary arasynda sosıalıstik olımpıadalar kezinde R.Tólemisuly basqaratyn ujym júldeli oryndarǵa ıe bolyp, túrli madaqtamalar, orden men medaldar aldy.

– Jarysqa qatysatyn qyzmetkerlerdiń daıyndyǵy úshin bizde voleıbol, basketbol alańy boldy, sol jerde túski úzilis ke­zinde sport nusqaýshysy Ábdimájıt Kerim­baevtyń arqasynda túrli sport oıyn­dary uıymdastyrylatyn dástúr boldy. Rahmet Tólemisuly ony árqashan qoldady, onyń «Sport pen eńbek qatar júrýi kerek» degen ustanymy bolatyn. Jumysqa yntalandyrý úshin qyzmetkerlerge arnalǵan sút jáne et ónimderi satylatyn dúkender ashyldy. Rahmet Tólemisuly ádil, ádepti, óz isiniń bilikti mamany bolsa da, ózi eshqashan marapatqa qumartqan emes. Ol birinshi kezekte ujym músheleriniń marapattalýyn oılaıtyn, – dep eske alady Ǵ.Qyrǵyzbaev.

Salanyń qyr-syryn biletin maman

Tyl jáne eńbek ardageri, Túrkistan qalasynyń qurmetti azamaty, «Eren eń­be­gi úshin» medaliniń ıegeri R.Tólemisuly Túrkistan aýdany Saýran aýyl keńesine qa­rasty 1 mamyr kolhozynda 1936 jyly dúnıege kelgen. 1953 jyly Shornaq aýy­ly­nyń mektebin bitirgennen keıin, sóz basynda aıtyp ótkenimizdeı, Almatydaǵy Qazaq zootehnıka ınstıtýtyna túsip, vete­rınar mamandyǵyn alyp shyqty. Ins­tıtýttan keıin Túrkistan aýdanynda jáne Kentaý qalasynda 5 jyl mal dárigeri qyz­metin atqardy. Kentaýda jańa tıptik maldárigerlik emdeý ornynyń salynýyna muryndyq boldy.

Bilikti maman, sheber uıymdastyrýshy re­tinde joǵary baǵalanǵan ol 1963 jyly Shymkent qalasyndaǵy oblystyq Vete­rı­nar­lyq zerthananyń dırektory qyzmetine aýys­tyryldy. Onyń basshylyǵy tusynda 11 jyldyń ishinde jańa tıpti zerthana jáne qyz­metkerlerge 8 páterli úı salyndy. 7 aýdan­da veterınarlyq zerthana salýdy uıym­dastyryp, tolyq jabdyqtaýyna tikeleı jetek­shilik etti. 14 jyldyń ishinde 3 aýdanda et kom­bınaty ashyldy, Mashatta balalar demalatyn 320 oryndyq lager salyndy. Jas ma­man­darǵa arnalǵan jańa jataqhana iske qosyldy.

R.Tólemisuly 1988 jyly naýryz aıynda óz ótinishimen mal sharýashylyǵyna oralyp, oblystyq basqarmanyń veterı­nar­lyq bóliminiń bas ınspektory maman­dy­ǵyna taǵaıyndaldy. Bul qyzmette júrip úkimettiń, jekemenshiktiń malyna jaýap­ker­shilikpen, janashyrlyqpen qarady. Máselen, Germanııadan asyl tuqymdy sıyr ákelgende taýly-tasty aýdandarda mal­dardyń tuıaqtary jaraqattanbasyn dep kıiz­ben oraǵany bar. Sondaı-aq qorajaılarǵa Germanııanyń aýa raıyna uqsas mıkroklımat jasatty. Oblysta alǵash ret qoralarǵa jeldetkishter ornatyldy. Dalada temperatýra +35 - +43 gradýsqa deıin kóteril­gende, jeldetkishi bar qoralardaǵy temperatýra +13 - +15 gradýs bolatyn. Sonyń nátı­jesinde Germanııadan ákelingen 2500 bas ne­mistiń qara ala tuqymdy sıyrlary kúngeı­diń klımatyn jersinip, ýaqyt óte kele sany da artty. Iri qara malǵa jáne qoı-eshkige ýaq­tyly ekpe salý jáne der kezinde emdetý shara­laryn jolǵa qoıyp, Ońtústik Qazaqstan obly­synda mal sharýashylyǵynyń damýyna súbeli úles qosqanyn búginde jergilikti jurt jaqsy biledi. 

Asqar Qaltaev,

Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi Veterınarııalyq baqylaý jáne qadaǵalaý komıteti «Respýblıkalyq veterınarııalyq zerthana» RMK Ońtústik Qazaqstan óńirlik fılıaly Vetlaboratorııa bastyǵy