Nur-Sultan qalasynda bi­rinshi surypty unnan pisirilgen 1 kılo nan 150 teńge, Almaty men Shymkent qalalarynda 146 teńge turatyn bolady. Osy­laı­sha nan bólkesiniń quny Nur-Sul­tan qalasynda – 82,5 teńge­den, Almaty jáne Shymkent qala­larynda – 80,3 teńgeden as­paıdy. Al qaraqumyq jarma­synyń baǵasy Almaty men elordada birdeı – 339 teńge. Sıyr eti Nur-Sultanda 2 113 teńge bolsa, Almatyda 2 169 teńgeden aspaıdy. Shekti baǵalardy Saýda jáne ıntegrasııa mınıstrliginiń saıtynan kórýge bolady.

Bul taýarlardyń shekti baǵa­syn qymbattatqandar 265 100 teńgeden 530 200 teńgege deıin aıyp­pul tóleıtini sol kezde bel­gili bolǵan. Qymbatshylyqtyń qyspaǵyna túsken qarapaıym halyq Úkimettiń nemese Ulttyq banktiń birlesken málimdemesine senerin, ıa senbesin bilmeı otyr. О́ıtkeni búgingi tańda túrli qa­ýip qylań berip tur. Táýelsiz sa­rap­­shylar jyl sońyna qaraı ınflıasııalyq úderister kúsheıýi múmkin ekenin aıtyp júr.

Bıyl tamyz-qyrkúıek aılarynda azyq-túlik ónimderi baǵa­synyń ósýi baıqalady. Statıstıka komıtetiniń málimetine súıensek, elde 9 aıda azyq-túlik 7,4%, azyq-túlik emes taýarlary 3,9%-ǵa qymbattaǵan. Elde jumyrtqa – 4,4%, qant – 1,5%, makaron ónim­deri – 1%, un, sıyr eti, shaı, muzdatylǵan balyq – 0,9%, jylqy eti – 0,8%, shujyq ónimderi – 0,7%, qoı eti, sary maı, irimshik – 0,6%, nan, kúrish 0,4%-ǵa qymbattaǵan. Te­meki ónimderi – 0,5%, alkogoldi sýsyndar 0,4%-ǵa ósken. Baǵanyń tómendeýi jemis-jıdekter men kókónisterde baıqalady.

Baǵa des bermeı tur. Úkimettiń aqtalýǵa sebep tappaı qınalǵan jeri de osy. Qazaqstanda áleýmet­tik mańyzdy ónimderdiń baǵasy jyl basynan beri 4,2%-ǵa ósti. Bul týraly Saýda jáne ınte­gra­sııa mınıstrligi ishki saýda de­partamenti dırektorynyń oryn­­­basary Erlan Eshnazarov onlaın-brıfıngte ashyp aıtty. «Mınıstrlik 19 áleýmettik mańyzdy taýarlardyń baǵasyna monıtorıng júrgizedi. Jyl basynan beri baǵalar 4,2%-ǵa ósti. Bul – 1 qazandaǵy málimetter. Biraq mamyrdan qyrkúıekke deıin baǵalar birtindep quldyraı bas­tady, al mamyrda olar 0,1%-ǵa ósti, maýsym men shildede múl­dem bolǵan joq. Tamyz aıynda baǵalar 0,3%-ǵa, qyrkúıekte 0,4%-ǵa tó­mendedi. Jalpy, tómen­deý 1,3%-dy qurady», dedi E.Esh­nazarov.

Baǵany retteý úshin mınıstrlik turaqtandyrý qorlaryn qura­dy. Qazir Qazaqstandaǵy turaq­tandyrý qorynda 25 myń tonna azyq-túliktiń rezervi qalyp­tasqany osy jıyn barysynda belgili boldy.

– Tótenshe jaǵdaı kezinde ba­ǵalar kóterildi. Bul jemis-jıdek pen kókónisterdiń baǵasy ósip jatqan mezgilge sáıkes keldi. Bir jarym aı ishinde naýryz aıynyń ortasynan sáýirdiń aıaǵyna deıin baǵalar shamamen 2%-ǵa ósti. Iаǵnı, jalpy ósimniń shamamen 90%-y eldegi tótenshe jaǵdaı kezeńine tústi. Biraq mamyr aıynan bastap baǵalar turaqtana bastady, – dep qosty vedomstvo ókili.

Qazaqstan otandyq azyqpen ózin ózi qamtýdyń 80%-dyq meje­siniń aýyly alys ekenin kórip otyrmyz. Jer tabıǵaty agrarly-ındýstrııaly el ata­ný­ǵa múmkindik berse de, ósim­dik ósirý, agroónim óndirý, mal sh­a­­rýa­shylyǵyn damytý sııaq­ty salalar áli qojyrap tur. Kók­ónisimizdi Qytaıdan, aǵar­ǵa­nymyzdy Qyrǵyzstannan jet­kizip otyrmyz. Qazirge deıin ónim­di sharýanyń qolynan tikeleı ba­zarǵa shyǵaratyn satý júıesi qa­lyptaspaǵandyqtan, aýyldaǵy aǵaıyn kúnkóristen artylǵan et-sú­tin ótkizetin jer tappaı deldal­dar­­dyń qyzmetine táýeldi bolyp otyr.

Sarapshylar osy kemshilikti joımaı, Ortalyq Azııanyń azyq-túlik haby atanamyz dep erterek aıtyp qoıǵanymyzdy aıtady. Ha­lyq kóp tutynatyn qoı men sıyr eti kúrt qymbattap ketti. Aıtalyq qoı etiniń baǵasy byltyr 16%-ǵa ósse, sıyr eti 17%-ǵa qym­battaǵan. Bul elimizdegi ınflıasııa deńgeıinen 3 ese joǵary.

Bir jylda 26 myń tonna et pen et ónimderin eksporttasaq, esesine 252 myń tonnasyn syrt­tan tasyǵanbyz. Qańtarda Qazaqstan­daǵy ınflıasııa kórset­kishi 5,6%-dy quraǵanymen, azyq-túlik baǵa­sy orta eseppen 9,2%-ǵa qym­­bat­tap, et pen et ónimderi – 13%, qus etiniń baǵasy 14,7%-ǵa ósken.

Et ónerkásibi – elimizdiń agro­ónerkásiptik kesheniniń basym baǵytynyń biri. 2017-2021 jyl­darǵa arnalǵan AО́K-ti damytý baǵdarlamasynda et óndirisine erekshe nazar aýdarylǵan. Atalǵan sa­lany damytýǵa jyl saıyn 116 mlrd teńge bólinedi, onyń ishinde: asyl tuqymdy mal basyn kóbeıtýge – 60 mlrd teńge, mal sharýashylyǵy ónimderin óndirýge – 56 mlrd teńge.

Bul rette et ónimderi óndiri­siniń artyp kele jatqanyn aıta ketken jón. 2020 jyldyń qańtar aıynda ǵana 21,2 mlrd teńgeniń ónimi qaıta óńdelgen. Al 2019 jyldyń qańtar-jeltoqsan aılarynda Qazaqstanda jalpy quny 269 mlrd teńgeniń et ónimderi óndirilgen. Naqty ósim 8,1%-dy quraǵan.

Degenmen bul salada shı­ki­zat tapshylyǵy qatty seziledi. Aýyl sharýashylyǵy mınıs­trliginiń aqparatyna súıensek, qaıta óń­deýmen aınalysatyn kásip­oryn­dardyń óndiristik qýaty tek 30-40% paıdalanylady. Shıkizat tapshylyǵyna et eksporty sebep.

Ekonomıst Toqtar Esirkepov­tiń túsindirýinshe, Úkimet eks­portqa et shyǵarýdan buryn, al­dymen ishki naryqty etpen qamtamasyz etýge nazar aýdarýy tıis. Azyq-túlik taýarlarynyń standarttary boıynsha Keńes óki­meti kezinde ǵalymdar anyqtaǵan norma adam basyna shaqqanda jylyna 82 kılogramm eken. Al 2000 jyldardyń basynda bizdiń úkimet 82 kılogramdy 41-ge túsirgen. Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymynyń málime­tinshe, qazaqtardyń et ónimderin tutyný kórsetkishi budan da tómen kórinedi. Olardyń esebinshe, 2017 jyly jan basyna shaqqanda árbir qazaqstandyq orta eseppen 36,5 kılo etten tutynǵan eken. Sonyń ózinde bul álemdegi orta deńgeıden áldeqaıda joǵary. Biraq jyl saıynǵy tómendep kele jatqan kórsetkish jaqsylyqtyń nyshany emes. Máselen, bıyl jyl bas­tala salysymen Qazaqstan qa­­lalarynda et baǵasy taǵy qymbattady.

Ulttyq tutynýshylar lıga­sy­nyń tóraıymy Svetlana Ro­manovskaıa pandemııanyń ór­ship jatqan shaǵynda 19 túrli áleýmettik mańyzy bar azyq-túlik­tiń tek 9 túriniń ǵana baǵasy sharyqtamaı, qoldan yryqtan­dyryp turǵanyn aıtady. Biraq soǵan qaramastan sút, sút ónim­deriniń quny aspandap ketti. Al shekara asyp keletin ónimderdiń quny 70%-ǵa sharyqtaǵan.

Sarapshylar apta basynan beri ınflıasııany aýyzdyqtaý úshin tek Ulttyq bank pen Úki­met­tiń birlesken áreketi az­dyq etetinin ashyq aıtyp otyr. In­flıasııamen kúres jónindegi komıssııa da máseleni sheshe almaıdy. Azyq-túlik tapshylyǵy men qymbatshylyqty memlekettik baǵdarlama arqyly sheshe almaımyz. Buǵan memlekettiń áleýeti jumyldyrylýy tıis. Pandemııa men daǵdarys qos ókpeden qysqan qazirgi zamanda halyqty kedeı­shi­liktiń qamytymen jalǵyz qal­dyryp qoıýǵa bolmaıdy. Utqyr sheshim kerek.

Qarjyger Beısenbek Zııabekov ınflıasııany birer komıssııa nemese jumys tobynyń kúshimen aýyzdyqtaı alar bolsa, Qazaqstan áldeqashan Eýroodaq elderindegi ınflıasııalyq standartqa jaqyn­daıtynyn aıtady. Biraq is júzin­de olaı bolmaı otyrǵanyn aıt­qan ekonomıst osy kóktemde Úkimet­tiń azyq-túlik qoımalaryn kóptep salý týraly ıdeıasynan úmit­tengenin aıtady. Eger bul ıdeıa júzege asar bolsa, halyq aýyl sha­rýa­shylyǵy ónimderin óndirip, baý-baqsha ósirýge múmkindik alar edi. B.Zııabekovtiń túsindirýinshe, baǵany turaqtandyratyn faktor – Úkimettiń sheshimi emes, azyq-túlik qory. Qara kúz aıaqtalmaı jatyp, baǵa qymbattasa, erteńgi qysta qandaı bolaryn oılaýdyń ózi qorqynyshty.

ALMATY