Jabyq keńistiktegi órtti sóndiredi

Taıaýda bas shahardaǵy dámha­na­lardyń birinde gaz ballony jarylyp, ókinishke qaraı bir adam qaza tapty. 20-dan astam adam túrli dárejedegi ja­raqatpen aýrýhanaǵa jetkizildi. Qyn­jyltatyny sol, qys tússe mundaı keleń­siz oqıǵa jıilep, bul jaǵymsyz úrdis­ke aınalýǵa jaqyn qaldy. Soǵan qaraǵanda qaıǵyly oqıǵalardan tıisti organdar da, bylaıǵy jurt ta sabaq almaǵan syńaıly.

Jasyratyny joq, ádette elimizde osyn­daı oqıǵalardyń aldyn alý jumys­ta­­ry tek tú­sindirý, sondaı-aq aıyppul sa­­lyp, eskertý sharalarymen shek­teledi.

 Alaıda odan jaǵymsyz statıstıka artpasa, kemigen emes. Shyndap kelgende atalǵan ahýaldy retke keltirý úshin keshendi jumys qolǵa alynýy qajet deıdi azamattyq qorǵanys sala­synyń mamandary. Kókeıkesti máse­leni sheshýdiń tetikteri joq emes, bar.

Onyń naqty keısin ónertapqyshtar usynyp-aq keledi, dese de kórer kóz, estir qulaq bolmaǵan soń entý­zıas­tardyń eńbekteri elenbeı, shań basyp jatady. Máselen, joǵaryda aı­tylǵan oqıǵadan bir apta buryn redak­sııamyzǵa Taraz qalasynyń tur­ǵyny Ma­rat Aıýbaev kelip, órt són­di­rýge arnalǵan jańalyǵy jaı­­­­ly áńgimelep bergen edi. Jam­­­byl­dyq aza­mattyń qoly­nan shyqqan týyn­dynyń ar­tyqshylyǵy – turǵyn úıdi órt­ten qorǵaýǵa, arnaıy qyzmet­ter­ge qa­raǵanda tilsiz jaýdy jyldam aýyz­dyqtaýǵa, sonymen bir­ge myń­daǵan adamnyń ómirin saq­tap qalýǵa múmkindik beredi.

«Qazir órt sóndirý kezinde kó­binese sý, sondaı-aq untaq já­ne kó­bik tárizdi zattar paıdalanylyp ke­le­di. Álbette olardyń barlyǵy ja­ramdy, alaıda ınert­ti gazǵa qara­ǵanda tıimdiligi tó­men. Tájirıbe kór­­setkendeı, ınert­ti gaz jalyndy álde­qaıda jyl­dam sóndiredi. Onyń dás­túr­li qorǵanys materıaldary­nan taǵy bir artyqshylyǵy – jab­dyqtardyń totyǵyp, jeke múliktiń búlinýin boldyrmaıdy. Sebebi kóp jaǵdaıda mate­rıaldyq shyǵynǵa órt emes, ony sóndirýde qoldanylatyn joǵarydaǵy dástúrli qorǵanys materıaldary alyp keledi. Al gaz, atap aıtqanda, aýadaǵy hladon adamnyń densaýlyǵyna zııan tıgizbeıdi», dedi M.Aıýbaev.

О́nertapqyshtyń aıtýyn­sha, órt­ke baılanysty tótenshe jaǵdaı kó­binese ǵımarattardyń ishinde, naqty aıtqanda dúken­der, konteınerler, qoımalar, jabyq bazarlar, pavılondar men basqa da bıznes nysandar ja­bylǵanda oryn alady. On­syz da mundaı sátte ár mınýt sa­naýly bola­tyndyqtan órt són­­dirýshilerge eń al­dymen esik qulyptaryn buzýmen aı­na­lysýǵa týra keledi.

Sol sebepti tarazdyq zeınet­ker ja­byq keńistiktegi órtti ınertti gazben sóndiretin avto­matty júıeni oılap tapty. Ol ballondardaǵy ınertti gaz­dy ǵımaratqa taratatyn qu­byrlar jelisinen turady. Gaz re­dýktormen retteletin jo­ǵa­ry qysymdy júıede bolýy tıis. Balqymaly zattan ja­sal­­ǵan tar sańylaýly metall ush­tyq­tar onyń negizgi bóligi sanalady. Tóbege ornatylatyn bul bal­qy­ma­ly tyǵyn órt bolǵanda jum­saryp, ınert­ti gaz bólmege lezde ta­raı­dy. Qol­danystaǵy júıe­den erek­she­ligi, bul jo­ba elektr qýatyna tá­ýel­di emes. Ol temperatýranyń jo­­ǵa­­­ry­laýyna jaýap beretin to­lyq mehanıkalyq úderiske ne­gizdelgen. Bul ádistiń taǵy bir aıyr­mashylyǵy – tóbege or­natylǵan bú­rikkishtermen salystyrǵanda, gaz barlyq jer­di qamtıdy.

Tyń tásil bıik ǵımarattardaǵy órtti sóndirýge de qaýqarly. Joba av­torynyń aıtýynsha, osy arqyly tótenshe oqıǵany sanaýly mınýtta sheship, adamdardy evakýasııalaýdyń qajeti týyndamaıdy.

Júıeniń ónimdiligi arnaıy tá­jirı­beniń nátıjesinde toly­ǵy­men dáleldendi. Ol úshin adam­­nyń qatysýy qajet emes – júıeniń ju­mysy avtomattan­dyrylǵan. Ázir­leý­shiniń sózine sensek, bul tásil órt­tiń orta eseppen 50 jyl boıy taralmaýyna jol ashady. Merzimi jetkende tek júıeniń aqaýyn anyqtap, tozǵan bólshekterdi aýystyrý ǵana qajet.

Ámbebap órtsóndirgish kóliktiń jobasyn jasady

Áýlıeatalyq ónertapqysh osy maqsatta arnaıy kóliktiń de jańa nusqasyn daıyndaǵanyn aıta ketken oryndy. Onyń syrt­qy sıpattamalarynda qol­danystaǵy tehnıkadan esh erek­shelik joq. Desek te tabıǵı jáne tehnogendik apatpen kúreste ónimdilik pen tıimdiligi ja­ǵynan olardan kem túspeıdi dedi. Oǵan Aıýbaevtardyń ámbebap órt són­dirý kóligi degen ataý be­ri­lip, sýdyń syıymdylyǵy segiz ton­nany quraıdy. Kóliktiń sha­naǵyna ornatylǵan shaǵyn qa­zandyq úsh myń esege artyq bý kólemin óndirýge múmkindik berip, 50 saǵat mólsherinde úz­diksiz jumys isteıdi. Álemdik tájirıbede bul kórsetkish nebári bir saǵatqa teń. Buǵan qosa kó­likte órt sóndirýge arnalǵan jeti materıal qarastyrylǵan.

Qyzmettik ǵumyrynyń 45 jy­lyn jylý energetıkasyna arnaǵan maman ǵylymnyń ár salasyna qatysty 30 jańalyq ash­qan. Onyń 9-y órtke qarsy ba­ǵyttalǵan. О́nertapqysh qansha ty­rysqanymen budan nátıje shyq­paı keledi. Jobalarynyń nátı­jesi oń baǵalanǵan arna­ıy sa­rap­shylardyń qoly qo­ıyl­ǵan qujattar da bar. Bi­raq áli kúnge deıin otandyq óner­­tabysqa qyzyǵýshylyq ta­ny­typ, ony óndiriske engi­zýge daıyn birde-bir ınvestor, sondaı-aq nıet bildirgen quzyr­ly organ tabylmaı tur. Tipti Jambyl oblysynyń ákimi men osynyń aldynda Ishki ister mınıstrligine qaraǵan, taıaýda qaı­ta qurylǵan Tótenshe jaǵ­daılar mınıs­trligine jobaǵa qol­ǵabys etý maqsatynda arnaıy hat ta jazǵan. Azamattyń ótinishine azamattyq qor­ǵanys salasyna jaýapty vedomstvodan kelesideı jaýap keldi:

«Qazaqstan Respýblıkasy­nyń Ishki ister mınıstrligi sizdiń 2016 jylǵy 4 shildedegi Qazaq­stan Respýblıkasy Prezı­denti Ákimshiligine joldanǵan órt qaýipsizdigi salasyndaǵy óner­tabysqa qatysty ótinishińizdi qarap, kelesini habarlaıdy.

«Munaı bazasyndaǵy órtti són­dirý» ónertabysy bóliginde mı­nıstrlik 2015 jyldyń 18 jeltoq­sanynda Energetıka mınıstrligine joldanǵan № 39-6-2/21197 hatynda sizdiń 2016 jylǵy 31 mamyrdaǵy ót­inishińizge túsindirmeler berdi, on­da halyqaralyq tájirıbede tek ınert­ti gazdy ǵana qoldanyp, re­zer­­výar­lardaǵy órtti usy­nyl­­­ǵan tá­­silmen són­dirý tir­kel­megeni kór­setilgen. О́z ke­ze­ginde, re­zer­výar­­lardaǵy órtti gaz un­taqty jáne gaz­ kóbikti júıelerdi qoldaný arqyly són­dirýge baılanys­ty oń nátıjeler tirkelgeni aıtylǵan.

Osylaısha «Jeke jáne zań­dy tulǵalardyń ótinishterin qaraý tártibi týraly» Qazaqstan Respýblıkasy zańynyń 11-babyn basshylyqqa alyp, órt qaýip­sizdigi salasyndaǵy óner­tabystar máselesine qatysty tár­tipke sáıkes, birneshe márte mardymdy jaýap berilgenin eskerip, mınıstrlik atalǵan má­seleler boıyn­sha ótinishter qaıtalansa, olardy qaraýdy toq­tatý quqyǵyn ózine qal­dyrady», delingen resmı hatta.

Ekonomıka ǵylymdarynyń kandıdaty Saparbaı Jobaevtyń aıtýynsha, ónertapqyshtar kez kelgen ónertabysyn óndi­ris­ke engizý úshin aldymen «Teh­nologııalyq damý jó­nin­degi ulttyq agenttik» AQ-na (qa­zirgi QazTech Ventu­res) habarlasýy qajet. Bul uıym eli­mizdegi venchýrlik qarjy­lan­dyrý, bıznesti ınkýbasııalaý jáne tehnologııalyq konsal­tıng quraldary arqyly teh­nologııalyq kásipkerliktiń damýyna járdemdesý úshin qurylǵan.

«Atalǵan uıym elimiz­degi túrli sa­ladaǵy ónertapqysh­tar­dyń úzdikterin anyqtap, irik­teý arqyly olardyń eńbek­terin óndiriske engizýge atsaly­sady. Eger de qandaı da bir joba av­torynyń qolynda paten­ti bolsa, onda onyń bul uıym­men baılanysy bar ekeni anyq. Nege deseńiz, kez kel­gen ónertabysqa patent bere­tin osy agenttik. Bul vedomstvo In­dýstrııa já­ne ın­fraqu­ry­lymdyq damý mınıs­trligi janynan qurylǵan. Jyl saıyn osy organ ár sala boıynsha úzdik­terdi anyqtap, olardyń qaısysy óndiriske engiziletinin anyqtaıdy», dedi sarapshy.

P.S. Jetpisten asqan zeınetkerdiń barmaǵan jeri, baspaǵan taýy joq. Jańalyqqa jany qumar azamat ónertabysyn arqalap, elimizdegi óndiristik ári turmystyq apattardy azaıtýǵa qam-qareket etip kele jatqanyna 6 jylǵa jýyqtady. Áıtse de, seń qozǵalar emes. Qaıta osyǵan deıin salysy sýǵa ketpeı kózdegenine jetý úshin tabandylyq tanytqan qartqa qaıran qalasyń. Bizdiń qoǵamda mundaı tulǵa margınaldaı kórinýi múmkin, alaıda órkenıetti elderde, aıtalyq AQSh-taǵy Kremnıı alqabynda Marat Aıýbaev syndy entýzıastardyń eńbegi qazirgi tehnologııalyq progrestiń sebepkeri retinde qarastyrylady.