Tis saýlyǵy – tán saýlyǵy

Kópshiligimiz tis karıesiniń, qazaq­sha aıtqanda tisti qurt jeýiniń ınfek­sııa­lyq júrek mıokardyna aparatynyn bilmeıtinimiz anyq. Stomatolog Sáýle Esembaevanyń aıtýynsha, tisti emdet­peı, qurt jep qoıǵan tistiń tuqyl­da­ry­men júre berý atalǵan aýrýǵa 100 paıyz alyp keledi. Bir júrek mıokar­dyn ǵana emes, pankreatıtpen aýyrǵan pasıenttiń qanynyń taldamasynan qyzylıektiń qanap júrýin, qanqurtty týdyratyn mıkroorganızmder tabylǵan. Sonymen qatar túrli qaterli leıkoz, te­mir jetispeýshiliginen týatyn anemııa jáne endokrındi aýrýlardyń bir­sy­pyrasynyń aǵzany júdetip, aýrýhana tósegine tańýyna osy tiske qalaı bolsa, solaı qaraý sebepshi eken. Tipti keıde terapevt pen gematolog bilmeı turyp, pasıenttiń aq qan aýrýyna ushyraǵanyn stomatolog dáriger ańdaıdy. О́ıtkeni on­daı naýqastyń tisine uıalaǵan tastardy sál tazalaımyn degende qan burq ete qalyp, toqtamaı qoıady. Sodan kóńiline kidi alǵan tis dárigeri qan taldamasyna jibergende leıkoz anyqtalady.

Professor dárisinde tistiń mıǵa ja­qyn ornalasqanyn áste esten shyǵar­maý­ǵa keńes beredi. Ol ásirese balalar ómirine qa­ýipti, olarda árbir ınfeksııalyq úderis óte jedel damıdy. Bizdiń elde jaq-bet súıegi bólimderine qaralatyn balalardyń kóp­­shi­ligi tistiń asqynyp qabynǵan aýrý­­larymen túsetin kórinedi. Al Shve­sııa, Fınlıandııa, Japonııa jurtynda karıes­tiń aldyn alýdy jaqsy jolǵa qoıǵandyǵy sondaı, karıes tipti de joq. Aqyr aıaǵynda olar alda-jalda pýlpıt, karıes, parodontıt syndy aýrýlar bola qalsa, qalaı emdeımiz dep kórshiles elderge mamandaryn jiberip, qysqa merzimdi oqýlardan ótkizip júr.

«Birinshiden, ishtegi sharana úshin anasynyń tis saýlyǵy asa mańyzdy, eger anasynda tis aýrýy bolsa, náresteniń de tisteri sondaı bolady. Ekinshiden, sút tisterin tazalaý kerek emes dep kóp ata-ana mán bermeıdi. Al sút tisteri zaqymdanǵan bolsa, ornyna saý tis shyqpaıdy, ol úshin balaǵa tisi shyǵysymen kúnine eki ret tisin tazalatyp, as ishken soń aýzyn shaıǵyzyp otyrý qajet. Osylaı úırengen bala eseıgende de solaı ádettenedi. Bul – qartaıǵanǵa deıin tis saýlyǵynyń kepili. Tis tazalyǵyna muqııat bolý túr­li aýrýdyń aldyn alady», dedi Sáýle Serikqyzy.

Sosyn bala kótergen áıeldegi toksı­koz­dyń da zııany bólek áńgime eken. Qusqannan soń aýyz durys shaıylmasa, bólingen qyshqyl tiske zaqym tıgizedi, buǵan qosa júkti áıeldiń tisterin emdetý úshin erte kelýiniń de mańyzy zor. Al­ǵash­qy úsh aıdan keıin aıaǵy aýyr kelin­shektiń stomatolog kreslosynda 15-20 mınýt­ten artyq otyrýyna bolmaıdy, óıtkeni ish­tegi sharanaǵa zııany tıedi. Sondyqtan al­dyńǵy úsh aıdyń ishinde tisti meılinshe muqııat emdeý asa qajet.

Negizi adam aǵzasynda tis tabıǵaty eń bir qatty zattan turady. Alaıda sonyń ózi tazalyǵyna mán bermese, táttini kóp jese, gazdy, qantty sýsyndardy, tipti tátti shy­ryndardy kóp ishse, búlinedi. Bizdiń eli­­mizde jasy ulǵaıǵan adamdardyń basym bóligi tabıǵı tisterden adalanyp, protezben júredi. Ondaı bolmaýy úshin profılaktıkasyna jóndep qarap, tisti bekitýge septigi bar qatty sábiz, qyzylsha tá­rizdi kókónisterdi jep, etti de bylbyratyp aspaýdyń paıdasy bar. Tis tómen qarap salbyrap turǵandyqtan, kúndelikti jattyǵý jasaǵandaı qaırat jumsap shaınaý kerek, ol oǵan kúsh berip, túbin bekitip otyrady eken.

Tis aınalasyndaǵy onlaın áńgimede maman ony tazartatyn pastalardy tań­daý­ǵa da mán berýdi eskertedi. Ftorly pastalardy paıdalanýdyń mólsheri, tis tazalaıtyn ysqysh shótkelerdiń jum­saq, qattylyǵy – bári nazarda usta­ly­natyn mańyzdy dúnıeler. Tildiń ústine jı­nalǵan túrli mıkroorganızmder asqa­zanǵa ótip, aǵzany aýrýǵa ushyratady, jalpy aýyz qýysynyń tazalyǵy deni saý bolýǵa umtylatyn jurttyń nazarynda bolýy tıis. Stomatolog tis pastasymen birge aýyz shaıatyn suıyqtyqtardy paıdalanyp turýǵa keńes bergen. Ár joly dastarqan basynan turǵanda aýyzdy quryǵanda jaı sýmen jýǵan jón.

Dáris barysynda «MÁMS jáne TMKKK aıasynda stomatologııalyq kó­mekti kim jáne qalaı tegin ala alady?» degen mańyzdy saýalǵa jaýap bergen maman ony mindetti túrde lısenzııasy bar jáne MÁMS-pen arada qyzmet kórsetýge sharty bar kez kelgen stomatologııalyq klınıka atqaratynyn, al ol qyzmettiń josparly jáne shuǵyl dep bólinetinin jetkizdi. Josparly emdelýge balalar men 18 jasqa tolǵan jasóspirimder, júkti áıelder jatqyzylady. Al shuǵyl emdeýdi joǵarydaǵy eki sanattaǵylarǵa qosa soǵys ardagerleri men olarǵa teńestirilgender, I, II, III, IV toptaǵy múgedekter, altyn jáne kúmis alqaly analar, ataýly kómekpen qamtylǵan áleýmettik álsiz toptaǵylar men zeı­net­kerler, áleýmettik turǵyda eleıtin ınfek­sııalyq aýrýmen esepte tura­tyn­dar ala alady. Al ózge sanattaǵy barlyq aza­mat úshin stomatologııalyq em aqyly júrgiziledi.

Sáýle Serikqyzy taǵy bir jaqsy­lyq­­ty ortaǵa saldy. Áleýmettik az qam­­­tylǵan otbasy­lar­dyń 6 men 12 jas ara­lyǵyndaǵy bala­larynyń tisterinde ano­malııa bolǵan jaǵdaıda (tisteri aıqa­syp qalǵanda, kemıektik, t.s.s) jáne qoıan­jyryq bolyp týsa, tegin qyzmet kór­setiledi.