Adamzat balasy óz tarıhynyń uzyn-sonar kóshinde kózge kórinbeıtin mıkroorganızmderdiń paıdasyn da, zııanyn da tartýmen qoıan-qoltyq ómir súrip, damýmen keledi. Osy bir jumbaq álemmen «áńgimede» úlken jetistikterge jettik dep júrgende aıaq astynan planetanyń astan-kestenin shyǵarǵan SARS-CoV-2 nemese COVID-19 tozańnyń da alyp kúshke ıe ekenin kórsetti.

SARS-CoV-2-niń tegi qaıdan?
Dúnıeni dúrbeleńge salǵan koronavırýstyń alǵashqy oshaǵy – Qytaıdyń Hýbeı provınsııasyndaǵy Ýhan qalasy ekeni barshaǵa málim. Degenmen bul ózi qalaı, qaıdan shyqty, tabıǵı ma, álde qoldan jasalǵan ba degen saýal planetanyń qarapaıym turǵyndary túgil, ǵalym-zertteýshilerdiń ózin mazalaǵan.
Jýyrda Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń 12 memlekettiń sarapshylarynan turatyn arnaıy jasaǵy Qytaıǵa jol tartyp, Ýhan Vırýsologııa ınstıtýtyna barmaı turyp, sol qaladaǵy ınfeksııanyń alǵashqy taraý oshaǵy deıtin «Hýanan» bazarynda, birneshe aýrýhanada jáne janýarlar aýrýyn zertteıtin ortalyqta boldy. Ázirge naqty osylaı demegenmen, DDU basshysy Tedros Gebreıesýs aldyn ala esep retinde sarapshylardyń alǵashqy paıymdary aldaǵy aptada jarııa etiletinin málimdedi.
Zoonozdyq ınfeksııalar men azyq-túlik qaýipsizdigi jónindegi Dúnıejúzilik uıymnyń sarapshysy Pıter Ben Embarek jetekshiligimen jumys atqarǵan jasaq, sonymen birinshiden, vırýstyń haıýannan adamǵa juǵýy, ekinshiden, áldebir janýardyń aǵzasyn aralyq etip baryp adam aǵzasyna ótýi, úshinshiden, muzdatylǵan azyq-túlik ónimin paıdalanýdan shyǵý jáne jasandy jolmen týdyrylǵan vırýsty zerthanadan baıqaýsyzda shyǵaryp alý arqyly taralýy tárizdi tórt túrli boljamnyń qaısysy durys ekenine saraptaý júrgizgen. Tedros Gebreıesýs ázirge osy 4 boljamnyń eshqaısysy tolyq teriske shyǵarylmaǵanyn aıtqan.
Pıter Ben Embarek: «Biz aýrýdyń qalaı bastalǵany jaıynda kóptegen málimet jınadyq. Jeltoqsan aıynda vırýs Ýhanda óte belsendi túrde taraǵan. Qytaı tarapy COVID-19-dyń jahanǵa jaıylý qaýpi týraly kesh málimdegen. 2019 jyldyń jeltoqsan aıynda vırýstyń 13 shtammy Ýhandy kezip júrgen» dese, endi bir sarapshy EcoHealth Alliance úkimettik emes uıymynyń prezıdenti Pıter Daszak The New York Times basylymyna bergen suhbatynda koronavırýstyń alǵash ret Qytaı men Ońtústik-Shyǵys Azııada ómir súretin haıýannyń aǵzasynda paıda bolǵany jaıly pikirin bildirip, óziniń Qytaıda qolǵa úıretilgen túz taǵylary fermalarynda bolǵanyn, onda borsyq, vıverra jáne janat ıtteri qatar baǵylatynyn kórgenin, solarǵa vırýstyń jarqanattan juǵýy múmkin degen oıyn jetkizgen.
Sonymen COVID-19-dyń paıda bolýy jaıynda 4 túrli paıym bar, al sarapshylar túpki sebepti anyqtady deýge kelmegenimen, aralyqtaǵy aldyn ala esebi jýyrda jaryq kóretin kúndi asyǵa kútemiz.
Shtammnyń da shtammy bar
DDU 12 aqpanda bergen brıfınginde COVID-19-dyń jańa shtammdarynan buryn vırýspen aýyryp, aǵzasynda qalyptasqan antıdenege qaramastan, qaıtalap aýyrýdyń bar ekeni jaıynda málimdegen. DDU bas ǵylymı qyzmetkeri Sýmııa Svamınatan B1525 shtammynyń alǵash Ulybrıtanııada tirkelip, odan qanatyn jaıa taralyp ketkenin aıtqan. The Guardian basylymy Edınbýrg ýnıversıteti zertteýshilerine súıene otyryp, vırýstaǵy tiken tárizdi jabysatyn aqýyzdaǵy ózgeristerge qarap, onyń osynyń aldynda tabylǵan kenttik E484K vırýsynan aıyrmashylyǵy barlyǵyn, aǵzadaǵy antıdenelerdi eleı qoımaıtyn qasıeti barlyǵyn jazady. Ebınbýrgtik ǵalymdar Danııada (35), Ulybrıtanııada (32), Nıgerııada (12), AQSh-ta (7), Fransııada (5), Ganada (4), Kanadada (2), Aýstralııada (2), Iordanııada (2) jáne Ispanııada (1) vırýs juqtyrǵanda alynǵan úlgilerdiń genomdaryn sekvenırleý arqyly tapqan bul shtamm asa juqpalylyǵyna qosa, 55 jastan asqan jandar úshin óte qaýipti, SARS-CoV-2 ózinen de onyń osy shtammynyń qateri kóbirek dep jarııalady. Ony osyǵan deıin Birikken koroldikte tirkelgen B117 vırýsyna uqsas dep málimdedi.
Vırýs shtammdarynyń túrliligi, onyń qaýiptilik deńgeıiniń joǵarylyǵy jaıynda Brazılııa men Ońtústik Afrıkadan da dabyldar túsken. Osydan keıin OAR Densaýlyq mınıstri Zvelı Mkhıze satyp alynyp qoıylǵan AstraZeneca vaksınasynan bas tartty. «Zertteýler bul vaksınanyń atalǵan shtammǵa qarsylyǵy tómen dárejeni kórsetti. Sondyqtan ekpe salýdy toqtata turamyz. Sol sebepten óndirýshi kompanııadan osy jaıtqa qatysty usynymdar kútemiz, AstraZeneca bul jaıynda habarlandy», degen ol vaksınalaýdyń elde toqtamaıtynyn, aldaǵy tórt aptada Johnson & Johnson men Pfizer vaksınalary jetkiziletinin, onymen eń aldymen medısına qyzmetkerleri qamtylatynyn aıtty.
OAR jurty zertteý qorytyndylary shyqpastan buryn vaksınanyń 1 mln dozasyn satyp alǵan eken, al onyń ońtústikafrıkalyq shtammǵa degen tıimsizdigi 7 aqpanda ǵana belgili boldy. Financial Times basylymy 2 myń adamǵa jasalǵan vaksına qorytyndysyn jarııa etken soń OAR úkimeti halqyn tıimsiz ekpeden qorǵamaq nıette osyndaı qadamǵa barýǵa májbúr boldy.
London Gıgıena jáne tropıkalyq medısına joǵary mektebiniń málimetteri boıynsha, ulybrıtanııalyq jańa shtammnan kóz jumý SARS-CoV-2-niń burynǵy túrine qaraǵanda 1,58-1,71 ese joǵary bolady dese, London ımperııalyq kolledji 1,29-1,36, Ekseter ýnıversıteti 1,7 shamasynda ekenin aıtady.
Qalaı degende de ǵalymdar biraýyzdan vırýs shtammdaryn genomdyq baqylaýda ustaýdyń mańyzdylyǵyna jete mán berý kerek, bul ózgeristerge qatysty der kezinde tıisti qadamdar jasaýǵa kómektesedi deıdi.
COVID-19-dan soń qalypqa kelý
KVI-men aýyrǵan soń uzaq ýaqyt qalypqa kelý oıdan shyǵarylǵan dúnıe emes, bul ár eldegi densaýlyq saqtaý salasyna qosymsha kúsh túsiredi deıdi DDU sarapshylary. Shynymen de vırýstan jazylǵan adamdardyń ózi biraz ýaqyt sharshap, álsireı beretinin, qara terge túsetinin, este saqtaý qabiletiniń kemigeni jáne ózge de jaısyzdyqtardyń ketpeı, aǵzany bosatpaı júrgenin aıtady. DDU ókili Djanet Dıas mundaı kúıdiń jazylǵan soń 3-6 aı júzine sozylatynyn aıta kele, múshe elderdiń densaýlyq saqtaý qyzmetkerlerine mundaı jaısyzdyqtyń aýrýhanaǵa jatpaı, úılerinde jazylǵandardyń da arasynda kóptigine zer salýdyń qajettigine keńes beredi. Sońǵy kezderi medısınadaǵy túrli mamandar, onyń ishinde kardıologter, nevropatolgter, pýlmanologter men tipti psıhıatrlar COVID-19-dyń jazylǵan soń da aǵzaǵa tıgizetin teris áseri týraly jazyp júr. Sondyqtan da olardyń pikirinshe, adamdardyń aǵzasynyń túrliligi tárizdi ár pasıentti qalypqa keltirýdiń joldary da túrli bolýy tıis. Al jalpylaı alǵanda, ártúrli toptaǵy aýrýlar boıynsha, vırýstyń qaldyrǵan izine baılanysty saýyqtyrýdyń ádisterin jetildirý qajet. Qalaı bolǵanda da kózge kórinbes tozańnyń jumbaǵy tolyq sheshiler emes...
Soltústikkoreıalyq kıbertop qazaqstandyq kompanııalarǵa shabýyl jasaǵan
Qazaqstan • Keshe
Qytaıdyń Iý qalasynda úsh kúndik karantın engizildi
Koronavırýs • Keshe
Qyrǵyzstanda zorlyq-zombylyq úshin jaza kúsheıdi
Álem • Keshe
Pavlodarda jer astynan sý atqylady
Aımaqtar • Keshe
Gózal Aınıtdınova О́skemen týrnıriniń jartylaı fınalyna ótti
Tennıs • Keshe
Ortalyq Azııadaǵy eń úlken meshitten fotoreportaj
Fotogalereıa • Keshe
Elordalyq oqýshylarǵa 670 mln teńge bólinedi
Elorda • Keshe
Elordada Ortalyq Azııadaǵy eń úlken meshit ashyldy
Elorda • Keshe
Aldaǵy demalys kúnderi aýa raıy qandaı bolady
Aýa raıy • Keshe
Kanadada 1008 adam maımyl sheshegin juqtyrǵan
Álem • Keshe
Taǵy 5 mln gektar jer memleketke qaıtarylady
Qoǵam • Keshe
Almaty oblysy Qarasaı aýdanyna jańa ákimi taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Keshe
Almatyda esirtki qoldanǵan avtobýs júrgizýshisi ustaldy
Aımaqtar • Keshe
Qaraǵandy oblysynda jol apatynan 3 adam kóz jumdy
Oqıǵa • Keshe
Abaı oblystyq qoǵamdyq keńesiniń músheleri irikteldi
Aımaqtar • Keshe
Dızeldi zańsyz satqan kásipkerge úkim shyqty
Qoǵam • Keshe
Elimizde 24 myńnan astam adam koronavırýstan emdelip jatyr
Koronavırýs • Keshe
Memlekettik kirister komıtetiniń jańa basshysy taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Keshe
Eýropada maımyl sheshegin juqtyrǵandar kóbeıdi
Álem • Keshe
Atyraý jáne Horezm oblystary ózara tıimdi baılanysty keńeıtpek
Qazaqstan • Keshe
Indor hokkeıden qazaqstandyqtar taǵy jeńiske jetti
Hokkeı • Keshe
12 tamyzǵa arnalǵan aýa raıy boljamy
Aýa raıy • Keshe
Qaraǵandyda avtobýs emhananyń qorshaýyna soǵyldy
Oqıǵa • Keshe
12 tamyzǵa arnalǵan valıýta baǵamy
Qarjy • Keshe
«Tobyl» Konferensııa lıgasyn erte aıaqtady
Sport • Keshe
Birqatar óńirde aýa sapasy nasharlady
Ekologııa • Keshe
«Qyzyl-Jar» kıprlik klýbpen teń tústi
Fýtbol • Keshe
2186 adam koronavırýstan jazylyp shyqty
Koronavırýs • Keshe
Baqytjan Saǵyntaev jańa qyzmetke saılandy
Taǵaıyndaý • Keshe
Koronavırýs • Keshe
Iýlııa Pýtınseva Toronto týrnıriniń shırek fınalyna shyqty
Tennıs • Keshe
Bir kúnde 1643 adamnan koronavırýs anyqtaldy
Koronavırýs • Keshe
Tennıs • Keshe
Uqsas jańalyqtar