Jalaqy ósti, muǵalim biliktiligi arta ma?

О́z páninen tómen ball jınaǵan muǵalimder boldy

Iá, muǵalimniń mártebesin kóterý úshin jalaqy joǵary bolýy kerek, dedik. Pedagogterdiń eńbekaqysy Prezıdent Qasym-Jomart Toqaevtyń tapsyrmasymen jyl saıyn 25 paıyzǵa artyp otyr. Buǵan qosa ártúrli sanat boıynsha ústemeaqy alý múmkindikteri taǵy bar. Alaıda pandemııa bizge kóp nárseniń betin ashyp berdi, bilim salasynda biraz «aýrýdy» jasyryp kelippiz. Karantın kezindegi qashyqtan oqytýda ata-analar nemese úıde jumys istep otyrǵan eresekter muǵalimderdiń sabaǵyna balalarmen birdeı qatysty. Kózimen kórdi. О́zimiz de úıdegi kishkentaılardyń sabaǵyna ári baqylap, ári eske túsireıik dep qatystyq. Jıenimizdiń aǵylshyn tili sabaǵynda muǵalimniń qulaqqa túrpideı tıetin aksentin aıtpaǵanda, keı sózderdi qate aýdarǵanyna kýá boldyq. Ishimiz ashydy. Mine, osydan kelip «muǵalimniń mártebesi» degen máseleniń mánisi, túp-tamyry tereńde ekenin túsindik. Sóz joq, eńbekaqyny kóterý básekeni arttyrady, salaǵa myqty mamandardyń kelýine jol ashady. Biraq jalaqyny arttyryp qoıý jetkiliksiz eken. Qaıtpek kerek?

Bilim jáne ǵylym mınıstri Ashat Aımaǵambetov bıylǵy mamyrda halyqqa bergen esebinde muǵalimderdiń mektepke budan bylaı konkýrs arqyly qabyldanatynyn aıtqan edi.

«Muǵalimderdi qyzmetke qabyldaý tártibi ózgeredi. Buǵan deıin muǵalimderdi jumysqa alý dırektorlardyń quzyrynda bolsa, endi bul konkýrstyq negizde júzege asyrylady. Sonymen qatar pedagogıkalyq mamandyqta oqyp bitirgen jas mamandar da ulttyq biliktilik testin tapsyryp, shekti baldy jınap, sertıfıkattaýdan ótýi tıis. Sol arqyly ǵana jumysqa qabyldanady», dedi mınıstr.

Álbette, jańadan kelgen maman­dar­dyń tek biliktisi, saýattysy, kásibıi qyz­met­­ke kirisedi delik. Sonda bir kezderi túr­li jolmen jumysqa turyp alyp, jóni túzý sabaq bere almaı júrgen mu­ǵa­­limderdi qaıtpekpiz?

Dál osy suraqqa jaýap tabý maqsa­tyn­da muǵalimderdiń arasynda saýalda­ma júrgizdik. Atyraýlyq zeınettegi pedagog Nurly Qabdeshqyzy áńgimeni áriden bas­tady.

2000 jyldary Aty­­raý oblystyq bilim jetildirý ıns­­tı­­týtynda qyzmet atqardym. Sol ult­tyq biryńǵaı testileý engizilgen ýa­qytta kórsetkishterdi jaqsartý boıyn­sha jumys júrgizýdi qolǵa aldyq. Bul úshin álbette áýeli muǵalimderdiń deń­ge­ıin kóterý kerek. Sóıtip, bizdiń ıns­tıtýt pedagogterdi testpen jumys is­teý­ge shyńdaý, test qurastyrý, saýat­ty­­lyǵyn arttyrý baǵytynda kýrstar uıymdastyryp, iriktep, muǵalimderden oqý baǵdarlamasy boıynsha test alýdy bastaǵan bolatyn. Sol kezde óz páninen tómen ball jınaǵan muǵalimder shyǵa bas­tady. Artynsha testileýge, kýrsqa kele­tin­der qatary kemidi. Keıin olar jı­na­lyp, kásipodaqqa aryzdandy. Ká­sipodaq: «Dıplomdy sender bergen joq­syń­dar, testileýdi doǵaryńdar!», dep Bilim basqarmasyna shaǵymdandy. Bizdiń ınstıtýt basqarmaǵa tikeleı baǵynyshty bol­ǵandyqtan, joǵarydaǵynyń aıtqan sózine toqtadyq. Osylaısha bastalǵan is aıaǵy­na jetpedi», deıdi N.Qabdeshqyzy.

Qarapaıym logıkaǵa salsaq, bul bilim sala­syn biliksizderden tazartýdyń eń jaqsy bastamasy sekildi. Atyraý ob­ly­syn­da óz nátıjesin berse, ózge óńir­ler­ge de engizýge jarar ma, úlgi bolar ma der­siz. Jaraıdy, 2000 jyldardaǵy aýma­ly-tókpeli kezeńde sala mamandaryn saqtap qalýdyń ózi ońaı bolǵan joq. Bol­mashy jalaqyǵa jumys istep júrgen mu­ǵa­limder de sol ýaqyttaǵy ǵalymdar sekildi ala dorba arqalap ketpes úshin kóp nársege túsinistikpen qarap, «mańdaıdan sı­paýǵa» týra keldi. Al qazir jaǵdaı áldeqaıda jaqsardy ǵoı. Eshkimniń jeke ámııanyn aqtarǵandaı bolmaıyq, degenmen burynǵymen salystyrǵanda sońǵy jyl­dary muǵalimderdiń óz aýzynan 350-400 myń teńge eńbekaqy alatynyn estip júrmiz. Mınıstrlik te óz tarapy­nan jyldan-jylǵa pedagogterdi qa­ǵaz­bastylyqtan aryltý boıynsha ju­mys júrgizip keledi. Demek, talapty kú­sheıtip, basqasy basqa, óz páninen tómen nátıje kórsetken muǵalimderge shara qoldanýdy bastaýǵa bolady ǵoı. Biraq eńbek jolyn osy salaǵa arnaǵan N.Qabdesh­qyzy olaı oılamaıtyndaı. Munyń sebebin zeınetker-pedagog:

«Iá, saýatty urpaq tárbıeleý úshin bilim salasyn biliksizderden tazartý kerek-aq. Alaıda oǵan áli de kedergi bar. О́zge óńirlerdi bilmeımin, Atyraý oblysynda búginge deıin bilim sala­synda kadr tapshylyǵy joıylǵan joq. Qazir eńbek etip júrgen mamandardy testileýden ótkizip, emtıhan alyp, óz pániniń baǵ­dar­lamasyn tolyq meń­germegenderdi jumystan shettetsek, taǵy rezonans týady. О́ńirdegi oqýshylar muǵalimsiz qalady. Jyl saıyn mınıstrlik qarastyratyn memlekettik bilim berý grantynan bólek, ákimdik bóletin grant bar ǵoı. Soǵan óńirde tapshy mamandyqtarǵa grant taǵaıyndalady. Mysaly, sondaı grantty alatyn, pedagog bolǵysy keletin talapker tappaısyz. О́ıtkeni bizdiń óńirde kóp ata-ana munaıshy bolǵandyqtan tabysty, otbasylyq kásipke balasyn da úgit­teıtini anyq. Báseke bolmaǵan soń peda­gogıkalyq mamandyqtarǵa úlge­ri­mi nashar oqýshylar barady. Zeınetke shyǵar aldynda birneshe jyl mektep dırektory bolyp istedim. Sonda ju­mys­qa kirý týraly ótinish jaza almaıtyndardy kórdim. Araǵa tanysyn salsa da mektebimizdiń gımnazııa ekenin ne­giz­ge alyp, ustanymyma berik bolyp, mundaı mamandardy jumysqa almadym. Al keıbir qarapaıym mektepter amalsyz qabyldaıdy. Nege? О́ıtkeni basqa pedagog joq. Buǵan saýatsyz maman daıarlap, oǵan joǵary bilim týraly dıplom berip otyrǵan joǵary oqý oryndary kináli. Sol sebepti baqy­laý­dy sol jaqtan kúsheıtý kerek. Oqýshylardy saýat­syz etip júrgenderdi mektepten alastatý ju­mystaryn bir orynǵa birne­she­ýi ta­la­­satyn, kadr tapshylyǵy joq ońtús­tik óńirden bastaýǵa bolady», dep tú­sin­dirdi.

Ýnıversıtette jaýapkershilik bolýy kerek

Rasymen de dıplomdy ýnıversıtet beredi, demek jaýapkershilik sol joǵary oqý ornynda bolýy tıis. E.Býketov atyn­daǵy Qaraǵandy memlekettik ýnıver­sı­te­tiniń oqytýshysy, stýdentterge, sonyń ishinde bolashaq muǵalimderge dáris oqyp júr­gen pedagog Bolat Qabdolda osyndaı pikirde.

«Qazirgi joǵary oqý oryndary qan­daı mamandyqqa kóp grant bólingenin, ta­lap­ker­lerdiń qaı salaǵa kóp túsetinin bilip alady da, sondaı mamandyqtardy ýnıversıtettiń baǵytyna kelsin-kel­mesin oqyta beredi. Baıqasańyz, kóp JOO kópbeıindi, kópsalaly, kóp­ba­ǵyt­ty bolyp ketken. Ekonomıka nemese zań ýnıversıteti degen ataýyna qa­ra­mastan ishinen pedagogıka kafedrasyn asha salyp, sanaýly professorlardy tirkep, maman daıarlap shyǵady. Budan qandaı maman daıarlanady? Men ondaı «mamandardan» qorqamyn. Sol sebepti profıldik baǵytyna jatpaıtyn ýnıversıtetterden pedagogıkalyq maman­dy­q­tardy alyp tastaý kerek. Ekinshiden, qazirgi talap jaqsy ǵoı, jas túlek pedagog bolyp shyqqannan keıin test tapsyrady. О́ziniń mamandyǵy, sabaq beretin páni boıynsha shekti ball jınaı almaı qalsa, qaıtpek? Sol stýdentti 4 jyl boıy memleketten nemese jeke tulǵadan qar­jy alyp oqytqan ýnıversıtetke qandaı da bir jaýapkershilik artyla ma? Qaıta daıarlaýdy júkteı alatyndaı quzyret testileýden ótkizetin ortalyqta bar ma? Joq! Sol sekildi qazirgi tańda mu­ǵa­limder biliktilik alý maqsatynda testi­leýden ótedi. Sonyń ishinde óz ma­man­dyǵy boıynsha testini bir emes, birneshe ret tapsyra almaı jatqan pe­dagogter bar. Al sol muǵalimderge qan­­daı da bir jaýapkershilik júktele me? Tapsyra almasa, kategorııasyn al­maıdy, biraq sabaǵyn berip júre beredi. Sondyqtan pedagog qaýymnyń bilik­tiligin anyqtaıtyn, testileýden ótkizetin Ulttyq testileý ortalyǵyna óz ma­mandyǵy bo­ıynsha tómen kórsetkish kór­setkenderge, bolmasa sondaı mamandy daıarlaǵan ýnıversıtetke bir shara qoldana alatyndaı quzyr berilýi tıis», deıdi B.Qabdolda.

«О́rleý» sertıfıkat taratýmen aınalyspaıdy

Biliktilik degennen shyǵady. 2012 jylǵa deıin Bilim jetildirý ınstıtýttary jumys istedi. Tolyq memlekettik mekeme sanalatyn uıym pedagogterdi kásibı túrde shyńdap otyrýǵa mindetti boldy. Al sodan keıin ınstıtýt júıesi joıylyp, «О́rleý» biliktilikti arttyrý ulttyq ortalyǵy» AQ quryldy. Ak­sıo­nerlik qoǵam bolǵandyqtan ózin ózi qarjylandyrý múmkindigine ıe. Osy múm­kindiktiń nátıjesinde atalǵan orta­lyq muǵalimderdiń biliktiligin art­ty­rý­ǵa arnalǵan kýrstardy aqyly ete bas­tady. Árıne memleketten tapsyrys alyp kýrs ázirleıtindikten «О́rleý» ortalyǵy barlyq kýrs túrlerin birdeı sata almaıdy. Qaıtkende de satylatyn kýrstar bar. Mine, osy jaǵdaı muǵa­limderdiń biliktiligin shynaıy art­tyrýǵa kedergi bolyp turǵan joq pa? Sebe­bi pedagogter qaýymynyń arasynda júr­giz­gen saýaldamadaǵy jaýaptardan kóp­shiliginiń kýrstarǵa kóńili tolmaıtyny kórindi. Alaıda «О́rleý» ortalyǵyndaǵy «Oqý-ádistemelik jumystar» departamentiniń dırektory Erjan Bolsynbekuly kýrs­tardy ázirleý birneshe kezeńnen tu­ra­tynyn, sapaly ekenin jetkizdi.

«Ortalyǵymyzda 300-den asa ǵyly­mı dárejeli mamandardan quralǵan professorlyq-oqytýshylyq quram bar. Sol qyzmetkerlerimizdiń derliginde bilim berý salasyndaǵy eńbek ótili 5 jyldan kem emes. Bul kýrs­tar­dy zertteý júrgize alatyn jáne sonyń negi­zinde jasalǵan baǵdarlamany is jú­zinde qoldanýdy biletin, teorııa men praktıkany ushtastyrýdan habardar ma­mandardyń ázirleıtinin bildiredi. Kýrstardy daıyndaý birneshe kezeńnen turady jáne ár deńgeıde sapaǵa erekshe mán beremiz. Bizde ázirlengen kýrs­tardy Bilim jáne ǵylym mınıstrligine joldaımyz. Onda taǵy qaralady. Sodan keıin baryp óz trenerlerimiz arasynda sol kýrsty júrgizýge eń úzdigin tańdap irikteımiz. Al kýrsty bastamas buryn oǵan qatysýshylardyń qajettilikteri, ne kútetini jaıly saýal­dama alyp, onyń nátıjesin trenerge be­re­miz. Qazir kóp kýrs onlaın ótki­zi­ledi, biz osy múm­kindikti paıdalanyp trenerlerdiń saba­ǵyna qatysamyz. Kýrs bitkende olardan kýrstyń kútkendeı bolǵan-bolmaǵany, qajetin qanshalyqty qanaǵattandyrǵany týraly saýaldama alamyz. Kýrsty aıaqta­ǵan tyńdarmandarǵa post-kýrstyq qoldaý ju­­mystaryn júrgizemiz. Kýrstan úı­ren­genin praktıkada qoldanýǵa keńes beriledi. «О́rleý» qurylǵan 2012 jyl­dan beri 600 myńnan asa mamandy oqyttyq. Olardyń saýaldamasyn taldadyq, sonda qatysýshylardyń 95 paıyzy kýrs­tar­dyń jaqsy ekenin aıtady», deıdi E.Bolsynbekuly.

«О́rleý» ókiliniń aıtýynsha, qalǵan 5 paıyzynyń ortalyq kýrstaryna kóńili tolmaıdy. Olardyń usynys-pikirleri kýrsty qaıta óńdep jazýǵa, qaıta qaraýǵa sebep bolady.

Basy ashyq suraq

Al endi qarańyz, 600 myńnyń 5 paıyzy – 30 myń maman. Az ba, kóp pe – báribir, biraq osynshama muǵalim kýrsqa kóńili tolmasa da, biliktiligin arttyrǵany jóninde sertıfıkat alyp, sonyń kó­me­gimen jumysyn jalǵastyrady. Degen­men E.Bolsynbekulynyń jaýabyna qaraǵanda, «О́rleý» sertıfıkat ta­ra­­týmen aınalyspaıdy, ony oqyp, eńbek­te­nip alý kerek. О́ıtkeni belgili bir ná­tı­je kórsete almaı, sertıfıkattan qa­ǵylǵandar da bar.

Shyny kerek, memlekettik tapsyrys­ty oryndap, muǵalimderdiń biliktiligin art­­tyrýmen «О́rleýden» ózge jeke orta­­lyqtar, uıymdar da aınalysady. De­sek te negizgisin osy ortalyq alatyny belgili. Memlekettiń tapsyrysymen ázir­­lengen kýrstar negizinen muǵa­lim­der­­ge tegin. Biraq munyń barlyǵy birdeı pedagogterdiń kásibı saýatyn arttyra ala ma?

«Dál osy máseleni kýrstardyń sapasyn taldaǵanda, ázirlegende kúndelikti talqylaımyz. Ustaz degen uly atty alyp júrip, óziniń kásibine, sabaq beretin pánine qatysty qarapaıym dúnıeni bilmeıtin nemese qate jazatyn, oıyn durys jetkize almaıtyn tyńdarmandardy kýrstarymyzdan kezdestirip júrmiz, bul másele bizdi de oılandyrady. Alaıda olardy keýdeden ıtermeımiz, deńgeıine qaraı barynsha kómektesýge tyrysamyz», deıdi E.Bolsynbekuly.

Maqalamyzdyń basynda mysalǵa kel­tir­gen keıipkerimizge qaıta oralsaq, aryzyn aıtyp kelgen jas shamasy elý­ler­de­gi muǵalimniń betin qaıtarmaı dırektoryna habarlastyq. Mektep basshysy ony jumystan sebepsiz shyǵarmaǵanyn, sheshim qabyldaý kásibıligine qatysty bolǵanyn jetkizdi. «Bilim týraly» zańǵa sáıkes pedagog ár 5 jyl saıyn kem degende 1 ret biliktiligin arttyrý kýrsynan ótýi tıis. Al dırektorynyń ús­ti­nen shaǵym jasap redaksııamyzǵa kel­gen sol muǵalim osyǵan deıin kemi 5 ret bi­lik­ti­ligin arttyrý kýrsynan ótti, onyń aldynda 4 jyl kásibı turǵydan JOO-da daıarlandy. Sol saýattyń bári, sol bilimniń nári qaıda?.. Bul – keshendi zert­teý men júıeli jumysty qajet etetin basy ashyq suraq.