Esil aqsha jáne Esep komıteti

Byltyr Prezıdenttiń aqshany únemdep jumsaıyq degeni bizdiń shendilerdiń qulaǵyna durys jetpegen sııaqty. Bıyl maýsymda, ıaǵnı, Prezıdenttiń byltyrǵy Joldaýy jarııalanǵannan keıin 10 aı ótkende Respýblıkalyq bıýdjettiń atqarylýyn baqylaý jónindegi esep komıtetiniń tóraǵasy Natalıa Godýnova organdar nátıje úshin emes, bıýdjetti kez kelgen jolmen ıgerý úshin jarysyp jatyr dep máseleniń týrasyna kóship edi.

– Daǵdarysqa qarsy sharalardyń tek 14 paıyzy ǵana uzaqmerzimdi ekonomıkalyq aktıvter men nysandar qurýǵa baǵyttalǵan. О́zgesiniń bári – jóndeý jumystary, jasyldandyrý jáne basqalar. Iаǵnı tıimdiligi qysqa merzimge jetetin sharalar. Úkimet bolsa óz esepterinde barlyq joba aıaqtalǵannan keıin qol jetýge tıis boljamdy – dál qazir qol jetkizgen jetistik retinde sıpattaıdy. Alaıda aıaqsyz qalǵan jobalardyń úlesi 8 paıyzǵa deıin jetedi. Tıisinshe, qarjy da tolyq ıgerilmegen. Mınıstr­lik­terdiń qalaısha barlyǵyn 100 pa­ıyzǵa ıgerip jatyrmyz deıtini túsiniksiz, – dep shaǵyndy N.Godýnova.

Esep komıtetiniń bizge usynǵan deregi boıynsha áleýmettik-ekonomı­kalyq mindetterdi sheshýge bólinip, tıimsiz paıdalanylǵan bıýdjet qara­jatynyń somasy 2019 jylmen salys­tyrǵanda 33,2 paıyzǵa, ıaǵnı 569,4 mlrd teńgege deıin ulǵaıǵan.

Prezıdenttiń odan keıin qoıǵan taǵy bir talaby – Esep komıtetiniń quzyretin keńeıtý máselesi. «Múd­deler qaıshylyǵyna jol bermeý úshin Esep komıtetin qar­jylandyrýdyń ózgeshe tártibin belgileý kerek. Ony Úkimet ja­nyndaǵy respýblıkalyq bıýd­jet­tik komıssııa arqyly emes, Parlamenttiń salalyq komıtetteri arqyly júzege asyrǵan jón» degen edi. Bul másele sheshimin tapty ma? Komıtet bizge bylaı jaýap beredi: «Halyqaralyq tájirıbe kórsetip otyrǵandaı, memlekettik aýdıttiń joǵary organy qyzmetiniń tıim­diligi, eń aldymen, onyń táýelsizdik deńgeıimen aldyn ala anyqtalady. Mundaı talap Dúnıejúzilik bank qalyptastyratyn (D+ biriktirilgen baǵalaý), ıaǵnı elimizdiń reıtıngterine áser etetin ISSAI (Lıma deklarasııasy) halyqaralyq standartynda bekitilgen. Memleket basshysynyń tapsyrmasyn iske asyrý sheńberin­de 2020 jylǵy 26 jeltoqsanda esep komıtetiniń úkimetten qarjy jaǵynan táýelsizdigin qamtamasyz etetin quqyqtyq tetikter kózdelgen «Bıýdjet kodeksine ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań qabyldandy. Osy zańǵa sáıkes esep komıtetiniń bıýdjettik ótinimi oǵan qorytyndy daıyndap, ózgerister engizbeı respýblıkalyq bıýdjet jobasyna qosatyn bıýdjettik josparlaý jónindegi ortalyq memlekettik organǵa jiberiledi. Esep komıtetiniń josparlanǵan bıýdjetiniń negizdiligi – Parlament depýtattarynyń jumys toptarynyń tıisti otyrystarynda jáne jalpy otyrystarda qaraý jáne talqylaý nysanasy bolady».

Memleket basshysy bıylǵy Jol­daýynda da bıýdjet taqyrybyn aınalyp ótpedi. Prezıdent «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» jáne «Bıznestiń jol kartasy» baǵdarlamalarynyń merzimin taǵy bir jylǵa uzartatynyn, soǵan baılanysty keminde bir trıllıon teńge bólinetinin málimdedi. Árıne, bólingen aqshanyń ádil úlestirilýi asa ózekti.

«Sońǵy kezde bıýdjettiń shyǵys bóligindegi mindettemelerdi oryndaý úshin bıýdjet tapshylyǵy ulǵaıyp, Ulttyq qordan alynatyn transfertter kóbeıýde. Únemi osylaı «aýyrdyń ústimen, jeńildiń astymen» júre almaımyz. Bizdegi qarjylyq ornyqtylyqtyń qory sonshalyqty sheksiz emes.  Bıýd­jettiń kirisin arttyrý úshin sharalar qabyl­daý qajet ekeni sózsiz. Birinshi kezek­te, memlekettik shyǵystardyń aýqy­myn jáne onyń tıimdi jumsalýyn baqy­laýda ustaý kerek» dedi.

Qarjy mınıstrliginiń dereginshe, memlekettik bıýdjet kiristeri quryly­myndaǵy Ulttyq qor transfert­teriniń úlesi 2018 jyly – 2,6 trln, 2019 jyly – 3,1 trln, 2020 jyly 4,8 trln teń­geni quraǵan. Iаǵnı qordaǵy aqshany julmalaýdy jyl sanap údetip kelemiz. Byltyr memlekettik bıýdjetten 16,72 trln teńge jumsalypty. Bul 2019 jylmen salystyrǵanda 23,6 paıyzǵa joǵary eken.

Esep komıtetiniń múshesi Rashıt Ah­metovtiń aıtýynsha, membıýdjettiń durys jumsalmaýynyń bir sebebi – eskirgen zańnamada. Sondyqtan Prezıdent aıtqan memlekettik qar­jyny basqarý tujyrymdamasyn engizý – bıýdjet saıasatyn basqarýǵa tıimdi qural bolmaq.

– Esep komıteti nysandarda memle­kettik aýdıt júrgize kele bıýdjettik jáne zańnamalyq qaıshylyqtar­­dyń júıelik sıpatqa ıe ekenin baı­qa­dy. Sondyqtan bıýdjet qarjy­sy, memlekettik aktıv, memlekettik zaımdar jáne jalpy mem­lekettik qarjymen jumys isteýde or­taq tásil bolýy tıis. Bul rette Prezı­dent aıtqan memlekettik qar­jy­ny bas­qarý tujyrymdamasy – bıýd­jet­tik saıa­satty, memlekettik jáne kva­zı­­mem­­lekettik qaryzdardy bir for­matta basqarýǵa, sondaı-aq Ulttyq qor qara­jatyn qalyptastyrý men paı­dala­nýǵa múmkindik beredi. Bıýdjetti josparlaý kezinde qansha qarjy bar ekenin bilip, shyǵyndalý múmkindigimizdi eskere otyryp aldymen kiris bóligin qalyptastyrý kerek. Sodan soń ǵana túbinde jabýy qıynǵa túsetin nesıelerge uryn­bas úshin shyǵys bóligin qalyptaý q­ajet. Sonda ǵana memlekettik aqshanyń jáne azamattardyń ál-aýqatynyń ósý turaq­tylyǵy artady, – deıdi Rashıt Ahmetov. 

Aıtpaqshy, Prezıdent Joldaýda memlekettik organdarǵa bıýdjettik derbestik berý máselesin de kótergen. Bul oraıda árıne, olarǵa derbestik berý qandaı tıimdilik alyp kele­di degen suraq týdyrady. Kerisin­she, memorgandardyń bıýdjettik derbestik alýy túrli qıturqylyq pen jemqorlyqty óristetip jibermeı me? Prezıdent aıtqandaı bul «mindetterdi shuǵyl sheshýge jáne ujymdyq jaýapsyzdyq pen áýre-sarsańnan qutylýǵa» qanshalyqty múmkindik beredi?

Esep komıtetiniń habarlaýynsha, Prezıdenttiń memlekettik or­gandarǵa bıýdjettik derbestik berýdi uıymdastyrýǵa qatysty bóligin oryndaý Úkimetke bekitilip berilip qoıǵan jáne olar qazir bıýdjet zańnamasyna tıisti ózgerister men tolyqtyrýlar engizý jóninde usynystar ázirleýde. «Bizdiń quziretimizge kirmegendikten memlekettik organdarǵa bıýdjettik derbestik berý tıimdiligin baǵalaýdy júrgizgen joqpyz» dep jaýap beredi komıtet.

Endi tez arada úkimet Ulttyq qor­­dyń bosap qalǵan bóligin toltyrýy tıis. Pre­zı­dent tapsyrmasy bo­ıyn­sha buǵan qajet­ti zańnamalyq ózge­ris­ter osy jyl­dyń sońyna deıin qa­byl­danýy qajet. 7 qyrkúıek kúngi úkimet otyrysynda Ult­tyq ekonomıka mınıstri Áset Erǵalıev bul sharýaǵa kiriskenderin málimdedi.

– Bıýdjet qarjysyn basymdyq­­qa saı jumsaýdy qamtamasyz etý úshin «blok­tyq» bıýdjetti jáne jańa bıýd­­­jettik qaǵıdalardy, son­daı-aq bıýd­­jettik lımıtterdi bólý­diń obek­­tıvti ádistemesin engizý kóz­dele­di. Jan basyna qaraı qarjy­lan­dyrý tetigin qoldaný keńeıtiledi, – dedi mınıstr.

Onyń aıtýynsha, mıkro jáne shaǵyn bıznes sýbektileri úshin eńbekaqy tóleý qorynan biryńǵaı tólem en­gizilmek. Bul osy tólemderdi esepteý men tóleý tártibin ońaılatýǵa, sondaı-aq eńbekaqy tóleý qoryna túsetin jalpy júktemeni 2023 jyldan bastap 34 paıyzdan 25 paıyzǵa deıin tómendetýge múmkindik bermek.