Prezıdent Toqaev sońǵy eki Joldaý qatarynan bıýdjet máselesine aıyryqsha toqtaldy. 2020 jyly Memleket basshysy kerek jobaǵa ǵana qarjy bóleıik, aqshany sýsha sapyratyn zaman kelmeske ketti dese, bıyl bıýdjet kirisin arttyrý úshin jedel túrde shara qabyldaý qajet dep tapsyrma berdi. Bul – sózderi ártúrli bolǵanymen, túpki mazmuny bir másele. Bútin eldiń qarjylyq turaqtylyǵyn meńzeıtin problema.

Byltyr Prezıdenttiń aqshany únemdep jumsaıyq degeni bizdiń shendilerdiń qulaǵyna durys jetpegen sııaqty. Bıyl maýsymda, ıaǵnı, Prezıdenttiń byltyrǵy Joldaýy jarııalanǵannan keıin 10 aı ótkende Respýblıkalyq bıýdjettiń atqarylýyn baqylaý jónindegi esep komıtetiniń tóraǵasy Natalıa Godýnova organdar nátıje úshin emes, bıýdjetti kez kelgen jolmen ıgerý úshin jarysyp jatyr dep máseleniń týrasyna kóship edi.
– Daǵdarysqa qarsy sharalardyń tek 14 paıyzy ǵana uzaqmerzimdi ekonomıkalyq aktıvter men nysandar qurýǵa baǵyttalǵan. О́zgesiniń bári – jóndeý jumystary, jasyldandyrý jáne basqalar. Iаǵnı tıimdiligi qysqa merzimge jetetin sharalar. Úkimet bolsa óz esepterinde barlyq joba aıaqtalǵannan keıin qol jetýge tıis boljamdy – dál qazir qol jetkizgen jetistik retinde sıpattaıdy. Alaıda aıaqsyz qalǵan jobalardyń úlesi 8 paıyzǵa deıin jetedi. Tıisinshe, qarjy da tolyq ıgerilmegen. Mınıstrlikterdiń qalaısha barlyǵyn 100 paıyzǵa ıgerip jatyrmyz deıtini túsiniksiz, – dep shaǵyndy N.Godýnova.
Esep komıtetiniń bizge usynǵan deregi boıynsha áleýmettik-ekonomıkalyq mindetterdi sheshýge bólinip, tıimsiz paıdalanylǵan bıýdjet qarajatynyń somasy 2019 jylmen salystyrǵanda 33,2 paıyzǵa, ıaǵnı 569,4 mlrd teńgege deıin ulǵaıǵan.
Prezıdenttiń odan keıin qoıǵan taǵy bir talaby – Esep komıtetiniń quzyretin keńeıtý máselesi. «Múddeler qaıshylyǵyna jol bermeý úshin Esep komıtetin qarjylandyrýdyń ózgeshe tártibin belgileý kerek. Ony Úkimet janyndaǵy respýblıkalyq bıýdjettik komıssııa arqyly emes, Parlamenttiń salalyq komıtetteri arqyly júzege asyrǵan jón» degen edi. Bul másele sheshimin tapty ma? Komıtet bizge bylaı jaýap beredi: «Halyqaralyq tájirıbe kórsetip otyrǵandaı, memlekettik aýdıttiń joǵary organy qyzmetiniń tıimdiligi, eń aldymen, onyń táýelsizdik deńgeıimen aldyn ala anyqtalady. Mundaı talap Dúnıejúzilik bank qalyptastyratyn (D+ biriktirilgen baǵalaý), ıaǵnı elimizdiń reıtıngterine áser etetin ISSAI (Lıma deklarasııasy) halyqaralyq standartynda bekitilgen. Memleket basshysynyń tapsyrmasyn iske asyrý sheńberinde 2020 jylǵy 26 jeltoqsanda esep komıtetiniń úkimetten qarjy jaǵynan táýelsizdigin qamtamasyz etetin quqyqtyq tetikter kózdelgen «Bıýdjet kodeksine ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań qabyldandy. Osy zańǵa sáıkes esep komıtetiniń bıýdjettik ótinimi oǵan qorytyndy daıyndap, ózgerister engizbeı respýblıkalyq bıýdjet jobasyna qosatyn bıýdjettik josparlaý jónindegi ortalyq memlekettik organǵa jiberiledi. Esep komıtetiniń josparlanǵan bıýdjetiniń negizdiligi – Parlament depýtattarynyń jumys toptarynyń tıisti otyrystarynda jáne jalpy otyrystarda qaraý jáne talqylaý nysanasy bolady».
Memleket basshysy bıylǵy Joldaýynda da bıýdjet taqyrybyn aınalyp ótpedi. Prezıdent «Qarapaıym zattar ekonomıkasy» jáne «Bıznestiń jol kartasy» baǵdarlamalarynyń merzimin taǵy bir jylǵa uzartatynyn, soǵan baılanysty keminde bir trıllıon teńge bólinetinin málimdedi. Árıne, bólingen aqshanyń ádil úlestirilýi asa ózekti.
«Sońǵy kezde bıýdjettiń shyǵys bóligindegi mindettemelerdi oryndaý úshin bıýdjet tapshylyǵy ulǵaıyp, Ulttyq qordan alynatyn transfertter kóbeıýde. Únemi osylaı «aýyrdyń ústimen, jeńildiń astymen» júre almaımyz. Bizdegi qarjylyq ornyqtylyqtyń qory sonshalyqty sheksiz emes. Bıýdjettiń kirisin arttyrý úshin sharalar qabyldaý qajet ekeni sózsiz. Birinshi kezekte, memlekettik shyǵystardyń aýqymyn jáne onyń tıimdi jumsalýyn baqylaýda ustaý kerek» dedi.
Qarjy mınıstrliginiń dereginshe, memlekettik bıýdjet kiristeri qurylymyndaǵy Ulttyq qor transfertteriniń úlesi 2018 jyly – 2,6 trln, 2019 jyly – 3,1 trln, 2020 jyly 4,8 trln teńgeni quraǵan. Iаǵnı qordaǵy aqshany julmalaýdy jyl sanap údetip kelemiz. Byltyr memlekettik bıýdjetten 16,72 trln teńge jumsalypty. Bul 2019 jylmen salystyrǵanda 23,6 paıyzǵa joǵary eken.
Esep komıtetiniń múshesi Rashıt Ahmetovtiń aıtýynsha, membıýdjettiń durys jumsalmaýynyń bir sebebi – eskirgen zańnamada. Sondyqtan Prezıdent aıtqan memlekettik qarjyny basqarý tujyrymdamasyn engizý – bıýdjet saıasatyn basqarýǵa tıimdi qural bolmaq.
– Esep komıteti nysandarda memlekettik aýdıt júrgize kele bıýdjettik jáne zańnamalyq qaıshylyqtardyń júıelik sıpatqa ıe ekenin baıqady. Sondyqtan bıýdjet qarjysy, memlekettik aktıv, memlekettik zaımdar jáne jalpy memlekettik qarjymen jumys isteýde ortaq tásil bolýy tıis. Bul rette Prezıdent aıtqan memlekettik qarjyny basqarý tujyrymdamasy – bıýdjettik saıasatty, memlekettik jáne kvazımemlekettik qaryzdardy bir formatta basqarýǵa, sondaı-aq Ulttyq qor qarajatyn qalyptastyrý men paıdalanýǵa múmkindik beredi. Bıýdjetti josparlaý kezinde qansha qarjy bar ekenin bilip, shyǵyndalý múmkindigimizdi eskere otyryp aldymen kiris bóligin qalyptastyrý kerek. Sodan soń ǵana túbinde jabýy qıynǵa túsetin nesıelerge urynbas úshin shyǵys bóligin qalyptaý qajet. Sonda ǵana memlekettik aqshanyń jáne azamattardyń ál-aýqatynyń ósý turaqtylyǵy artady, – deıdi Rashıt Ahmetov.
Aıtpaqshy, Prezıdent Joldaýda memlekettik organdarǵa bıýdjettik derbestik berý máselesin de kótergen. Bul oraıda árıne, olarǵa derbestik berý qandaı tıimdilik alyp keledi degen suraq týdyrady. Kerisinshe, memorgandardyń bıýdjettik derbestik alýy túrli qıturqylyq pen jemqorlyqty óristetip jibermeı me? Prezıdent aıtqandaı bul «mindetterdi shuǵyl sheshýge jáne ujymdyq jaýapsyzdyq pen áýre-sarsańnan qutylýǵa» qanshalyqty múmkindik beredi?
Esep komıtetiniń habarlaýynsha, Prezıdenttiń memlekettik organdarǵa bıýdjettik derbestik berýdi uıymdastyrýǵa qatysty bóligin oryndaý Úkimetke bekitilip berilip qoıǵan jáne olar qazir bıýdjet zańnamasyna tıisti ózgerister men tolyqtyrýlar engizý jóninde usynystar ázirleýde. «Bizdiń quziretimizge kirmegendikten memlekettik organdarǵa bıýdjettik derbestik berý tıimdiligin baǵalaýdy júrgizgen joqpyz» dep jaýap beredi komıtet.
Endi tez arada úkimet Ulttyq qordyń bosap qalǵan bóligin toltyrýy tıis. Prezıdent tapsyrmasy boıynsha buǵan qajetti zańnamalyq ózgerister osy jyldyń sońyna deıin qabyldanýy qajet. 7 qyrkúıek kúngi úkimet otyrysynda Ulttyq ekonomıka mınıstri Áset Erǵalıev bul sharýaǵa kiriskenderin málimdedi.
– Bıýdjet qarjysyn basymdyqqa saı jumsaýdy qamtamasyz etý úshin «bloktyq» bıýdjetti jáne jańa bıýdjettik qaǵıdalardy, sondaı-aq bıýdjettik lımıtterdi bólýdiń obektıvti ádistemesin engizý kózdeledi. Jan basyna qaraı qarjylandyrý tetigin qoldaný keńeıtiledi, – dedi mınıstr.
Onyń aıtýynsha, mıkro jáne shaǵyn bıznes sýbektileri úshin eńbekaqy tóleý qorynan biryńǵaı tólem engizilmek. Bul osy tólemderdi esepteý men tóleý tártibin ońaılatýǵa, sondaı-aq eńbekaqy tóleý qoryna túsetin jalpy júktemeni 2023 jyldan bastap 34 paıyzdan 25 paıyzǵa deıin tómendetýge múmkindik bermek.
Elordada 440-tan astam ınternet-alaıaqtyq faktileri tirkeldi
Qoǵam • Búgin, 13:51
Qoǵamda «sıfrlyq aýtızmge» shaldyqqandar kóbeıip keledi - senator
Pikir • Búgin, 13:20
Búgin - Qazaqstan men Eýropalyq Odaq dıplomatııalyq qarym-qatynas ornatqan kún
Qazaqstan • Búgin, 13:05
Jańa zań jumysshylardyń quqyǵyn qorǵaýǵa tyń serpin beredi
Saıasat • Búgin, 12:53
Elimizge sapasyz dári-dármektiń kelýin qadaǵalaý kerek - senator
Saıasat • Búgin, 12:43
OSK Qazaqstandaǵy halyqaralyq baıqaýshylardy tirkeýdi bastady
Saılaý • Búgin, 12:33
Túrkistan oblysynda kósheler men aýlalardy sý basty
Aımaqtar • Búgin, 12:27
Almatyda memlekettik qyzmettiń 96%-y sıfrly formatta kórsetiledi
Tehnologııa • Búgin, 12:15
DIGITAL ALMATY 2023 forýmyna 17 myń adam tirkeldi
Qoǵam • Búgin, 12:11
Digital Almaty: krıptobırjalardyń damý perspektıvalary talqylandy
Qoǵam • Búgin, 12:01
Qazaqstan quramasy hokkeıden álem chempıony atandy
Hokkeı • Búgin, 11:45
Latvııa men Qazaqstan arasynda júk tasymaly artty
Qazaqstan • Búgin, 11:40
Almatyda eki avtobýs soqtyǵysty
Aımaqtar • Búgin, 11:33
Almatynyń «sıfrlyq egizi» kúzde qurylady - Erbolat Dosaev
Aımaqtar • Búgin, 11:32
Senat spıkeri Gúlmıra Kárimovanyń týǵan-týystaryna kóńil aıtty
Parlament • Búgin, 11:25
Túrkistanda jasóspirimderge qatysty 400-ge jýyq quqyq buzýshylyq anyqtaldy
Qoǵam • Búgin, 11:13
Elimizdiń kólik-logıstıkalyq áleýetin damytý tujyrymdamasy bekitildi
Qazaqstan • Búgin, 11:03
ShQO-da sý tasqyny kezeńine daıyndyq bastaldy
Qoǵam • Búgin, 10:53
KMG Kashagan B.V. bas dırektory taǵaıyndaldy
Taǵaıyndaý • Búgin, 10:41
Almatyda DIGITAL ALMATY 2023 forýmy bastaldy
Qoǵam • Búgin, 10:25
Qazaqstan elshisi Lıtva Prezıdentine senim gramotalaryn tapsyrdy
Qazaqstan • Búgin, 10:16
Ekibastuzda jylý jelisiniń úsh ýchaskesi jóndelip jatyr
Aımaqtar • Búgin, 10:06
Shymkentte tóbeles uıymdastyrmaq bolǵandar ustaldy
Aımaqtar • Búgin, 09:59
Memleket menshigine 5,3 mlrd teńgeniń múlki ótti
Qoǵam • Búgin, 09:48
Qazaqstanda bir táýlikte 62 adam koronavırýs juqtyrǵan
Koronavırýs • Búgin, 09:39
Qyrǵyzstan men Qytaı shekarasynda jer silkindi
Álem • Búgin, 09:25
BQO-da pııazdy eksporttamaq bolǵandar anyqtaldy
Qoǵam • Búgin, 09:16
2 aqpanǵa arnalǵan valıýta baǵamy
Qarjy • Búgin, 09:02
Qazaqstan • Búgin, 08:58
Qoǵam • Búgin, 08:55
Agrarlyq ýnıversıtet ádilet jolynda
Bilim • Búgin, 08:52
Erte qamdanǵannyń esesi ketpeıdi
Tótenshe jaǵdaı • Búgin, 08:50
Suranysqa saı maman daıarlaý qajet
Qoǵam • Búgin, 08:45
Kásipker • Búgin, 08:40
Mýzeı • Búgin, 08:35
Fýtbol • Búgin, 08:30
«Aq jol» úmitkerlerin anyqtady
Qoǵam • Keshe
Pikir • Keshe
Saıasat • Keshe
Azyq-túlik odaqtary otandyq óndirýshiler baǵdarlamasyn qoldaı ma?
Ekonomıka • Keshe
Uqsas jańalyqtar