Álemdegi eń alǵashqy gazetter

«Qarym-qatynas pen umytylmas tarıh»

Álemdegi eń alǵashqy gazet 1605 jyly Qasıetti Rım ımperııasynda nemis tilinde shyǵypty. Gazet aty «Qarym-qatynas pen umytylmas tarıh» dep atalady. Baspageri Iogann Karolýs. Bul gazet resmı túrde álemdegi eń kóne gazettiń biri degen atqa ıe. Bul basylym halyqtyń qoljetimdiligin, belgili bir ýaqyt aralyǵynda (kúndelikti, apta saıyn, aı saıyn) shyǵýdy jáne aqparat aǵymyndaǵy ártúrli taqyryptardy (saıasat, oqıǵalar, oıyn-saýyq, sport jáne basqalar) qamtýdy negiz etti. Gazetke qoıylatyn talaptardy tolyq oryndamaǵanyna qaramastan, bul gazetti Dúnıejúzilik gazetter qaýymdastyǵy alǵashqy gazet dep sanaıdy. Odan keıin 1609 jyly osy elde «Avısııa qatynasy» atty gazet shyǵady, Lýkas Shýlte deıtin baspagerdiń atsalysýymen bul gazet te nemis tilinde aqparat tarata bastaıdy.

«Italııa men Germanııanyń aǵymdaǵy oqıǵalary»

Eń alǵashqy golland gazeti 1618 jyldyń maýsymynda oqyrmanmen júzdesipti. Basylym aty – «Italııa men Germanııanyń aǵymdaǵy oqıǵalary». Bul gazet apta saıyn shyǵyp turdy. Gazetti kim shyǵarǵanyn derekterden taba almadyq, arhıvter tek sol tustaǵy baspager Kaspar van Hılten osy gazetti shyǵarǵan baspager bolýy múmkin deıdi. Osy eldegi kólemdi gazet bolǵan soń, fýnksııaǵa emes, formaǵa negizdelgen basylymnyń rólin atqarýǵa qulshynys tanytty. Tipti atalǵan gazet biz oqyp júrgen qazirgi gazettermen uqsas formatta shyǵatyn birinshi basylym bolyp sanalady. 1672 jylǵa deıin úzdiksiz shyqqan basylym keıin kele «De Telegraaf» deıtin gazetpen qosylyp, qazirge deıin Nıderlandta aqparat taratyp, oqyrmannyń údesinen shyǵýda.

«Jańa habarlar»

Ispanııa patshalyǵyna qarasty Nıderlandta 1618 jyly golland tilinde shyqqan «Jańa habarlar» degen gazet te álemdegi alǵashqy gazetterdiń qataryna kiredi. Bul basylymdy baspager Abraham Verhoýven oqyrmanǵa usynyp otyrǵan. Bul gazette jarııalanǵan jańalyqtardyń basym bóligi Batys jáne Ortalyq Eýropanyń turmys-tirshiligi edi, sonymen birge ózge de kóptegen jalpy jańalyqtardy qamtydy, kóbinese satıralyq baǵandar, ýaǵyzdar, ánder týraly mazmun shyǵardy, al tól shyǵarmalardan óleńder jıi jarııalanyp turdy.

«La Gazette»

1631 jyly mamyrda Parıjde jarııalanǵan «La Gazette» fransýz tilindegi alǵashqy aptalyq gazet edi. Sonymen birge bul gazet jýrnaldyń da rólin atqara aldy. «La Gazette» saıası jańalyqtarǵa basa nazar aýdardy. Teofrast Renodo deıtin adam osy gazettiń negizin qalaýshysy. 1762 jylǵa kelgende basylym «Koroldik úkimettiń resmı organy» degen ataýyna ıe boldy. Gazet aqparat quraldarynyń jańarýyna baılanysty 1915 jylǵa deıin ǵana jumys isteı alady. Básekeles basylymdardyń kóbeıýi atalǵan gazettiń jabylýyna sebepker boldy.

«Qarapaıym post - Tijdender»

«Ordinary Post Tijdender» gazeti áli de shyǵyp kele jatqan eń kóne basylymnyń biri. 1645 jyly patshaıym Krıstına men Kansler Aksel Oksensterna birlesip shyǵarǵan shved gazeti qazir tek onlaın rejiminde óndiriste. Gazet sonaý1821 jyly «Inrikes Tidningar» gazetimen qosylǵannan keıin qazir «Post-och Inrikes Tidningar» degen atpen jaryq kórip kele jatyr. Qalaı desek te 380 jyldyq tarıhy bar gazet baspa salasy úshin asa qymbat mura bolmaq.

«Eýropa aptalyǵy»

«Eýropa aptalyǵy» gazeti 1656 jyly Gollandııa Respýblıkasynda shyqqan. Baspagerleri Avraam Kasteleın men Margareta van Bankken. 1664 jyly osy eldiń úkimeti gazettiń formatyna ózgeris engizip, ataýy «De Oprechte Haerlemse Courant» bolyp ózgertildi.

 Bul gazettiń jaryqqa shyǵýy aǵylshyn gazetterine jol ashty. Gazet 1942 jyly «Haarlems Dagblad» basylymymen biriktirildi de, áli kúnge deıin osy atpen shyǵyp keledi.

«Oksford» 

1665 jyly jetinshi qarashada oqyrmanmen júzdesken «The Oxford Gazette» aǵylshyn tilinde basylǵan álemdegi eń alǵashqy gazet bolyp sanalady. 1666 jyly aqpanda bul basylym «The London Gazette» dep ataldy. Bul gazet sol tusta jalpy jańalyqtardan góri zań salasyndaǵy habarlamalardy jarııalaǵandy jón kórgendikten, basqa da kóptegen basylymdar gazettiń bul ustanymyna qarsy shyqqan.

«Belfast jańalyqtary»

Alǵash ret 1737 jyly Belfastta shyqqan bul gazet aǵylshyn tilindegi eń kóne kúndelikti gazet bolyp sanalady. Sonymen birge Soltústik Irlandııadaǵy jetekshi kúndelikti gazetterdiń biri de osy basylym ekeni shyndyq. Basylymnyń sol kezde shyqqan nusqalary aǵylshyn arhıvterinde saqtalǵan.