«Mahabbat munarasyndaǵy» móldir álem

Týyndyǵa sahnalyq ómir syı­laǵan rejısser Nurqanat Ja­qypbaıdyń bul qoıylymy «Sulý men sýretshi» taqyrybyna jasap otyrǵan alǵashqy qadamy emes. Rejısserdiń buǵan deıin Almatydaǵy M.Áýezov teatry men elordadaǵy Jastar teatry sahnasynda alýan forma men túrli janrda kórermenimen qaýyshtyrǵan adam janyn tereńnen qozǵap, júrek pernelerine boılaıtyn syr­shyl qoıylymy ár sahnalyq nusqasynda ózinshe qoshemetke ıe bolyp, kórermenniń kórkemdik kemeldenýine qyzmet etip keledi. Al Túrkistanda qoıylǵan «Mahab­bat munarasy» spektakliniń ózine deıin sahnalanǵan týyndylardan ereksheligi de, jańalyǵy da mol. Bul nusqa rejısserdiń ózge spektaklderdegi súrleýdi qaı­­talamaı, sony baǵyt, jańa­shyl forma, jalpy tutas qoıy­lym­ǵa tyń sheshim ákelgen je­mis­ti jumystarynyń biri desek, tıtteı de qatelespeımiz. Oǵan birin­shiden, rejısserdiń shy­ǵar­­ma­shylyq turǵydan babyna ke­lip, kemeldenýi sebep bolsa, ekin­shiden – Túrkistan teatrynyń shyǵar­mashylyq quramǵa tehnıkalyq hám jańashyldyq turǵysynan syı­laǵan tamasha múmkindikteri.

Túrkistan topyraǵy tusaýyn kesken qoıylymnyń kórkemdik jetekshisi – Aınur Kópbasarova, qoıýshy sýretshisi – Qabyl Haly­qov. Al spektaklge arnaıy mýzyka jazǵan Túrkistan mýzykalyq drama teatry mýzykalyq bóliminiń meńgerýshisi ári bas kompozıtory Hamıt Shanǵalıev. Baletmeıster – Madına Muratpekova.

Ras, buǵan deıin jazýshy-dramatýrg Dýlat Isabekovtiń «Bór­te» dramasyn sahnalap, qo­ǵam­da úlken rezonans týdyrǵan teatr­dyń jumysy á degende el aýzy­na iligip, maqtaýǵa da, synǵa da qa­tar ushyrady. Tipti spektakl­ge jumsalǵan qarjylyq shy­ǵyndy sanap, esep júrgizgen áriptesterimiz de boldy. Álbette, qomaqty jumystyń aınalasynan órbıtin áńgimeniń de aýqymy árdaıym keń ǵoı. Sondyqtan óner áleminde bul qalypty úrdis sanalady. Odan bólek, buǵan deıin óziniń jekemenshik prodıýserlik ortalyǵynyń qoldaýymen «Fa­rıza» syndy tamasha týyndyny sahnaǵa shyǵarǵan Aınur Kóp­basarova Túrkistan tórinde boı kótergen jańa teatrǵa basshylyq qyzmetke taǵaıyndalǵannan keıin de ónerge degen sol talǵampaz kózqarasyn ózimen birge alyp keldi. Nátıjesinde, «Bórte» ómirge keldi. Endi mine, araǵa kóp ýaqyt salmaı Aınur hanymnyń jetekshiligimen «Mahabbat mu­na­rasynyń» kórkem álemi kórer­menine esigin aıqara ashty.

Iá, óner órkendesin desek, álemdik teatrdyń myqty mamandary men elimizdiń úzdik rejısser, akterleriniń sheberliginen úırenip, tájirıbe almasqany quptarlyq dúnıe. Sonyń jemisi bolsa kerek, Túrkistan teatryna Aınur Kópbasarova basshylyqqa kelgennen beri sahnaǵa jol tartqan qos qoıylymnyń da rejısseri men negizgi akterlik quramy jan-jaqtan, arǵysy Italııa bolsa, bergisi respýblıkamyzdyń túk­pir-túkpirindegi úzdik ártisterdiń basyn bir sahnada túıistirýmen kórermenin qýantty. Bul tájirıbe «Farıza» qoıylymynan bastal­ǵan jaqsy eksperıment bolatyn. Áıtse de, ol kezde «Farıza» jeke prodıýserlik ortalyqtyń, ıaǵnı jekemenshik uıymnyń qoldaýy­men jaryqqa shyqqanyn eskerip, «quptarlyq qadam, qazanshynyń óz erki qaıdan qulaq shyǵarsa» deýden aspadyq. Biraq tolyqtaı memleket qarjylandyrýyndaǵy bildeı bir teatrdyń akterlik qu­ra­myn syrttan shaqyryp, trýppany turaqsyz etý kórermen úshin qyzyq, jarnamaǵa qansha jerden ońtaıly bolǵanymen, bolashaǵyn alystan oılaıtyn teatr úshin, árıne asa tıimdi emes. О́ıtkeni ár qoıylym saıyn jan-jaqtan jınalatyn akterlerdiń basyn qosyp, uıymdastyrý qarjylyq jaǵynan ǵana shyǵyn emes, sonymen qa­tar shyǵarmashylyq turǵydan da ujymdy nemquraılylyqqa, tipti toqyraýǵa alyp kelýi múmkin. Onyń ústine jergilikti teatrdaǵy turaqty trýppanyń kásibı bilik­tiligin qalyptastyrýda da bul asa tabysty jol emes. «Bórte» spek­taklindegi aıtýly tájirıbege asa kóńil bóle qoımaǵanymyzben, «Mahabbat munarasyndaǵy» basty keıipkerlerdiń de negizinen astana men Almatydan shaqyrylǵanyn estigende, Túrkistan teatryndaǵy qalypty jaǵdaıǵa aınalyp bara jatqan bul úrdis shyn oılantty, durysy qorqytty. Álbette sahnadan sapaly jumys kórýge bárimiz nıettimiz. Biraq jylty­raq jarnamanyń áserine elitip, jergilikti trýppanyń jaǵdaıyn turaqsyz etip almaýdyń da ja­ıyn teatr basshylyǵy qaperden shyǵarmasa degen tilek qaldy ishimizde. Jańa teatr sahnasynan jańa esimderdi estip, dúldúl talanttardy tanyp jatsaq, bul kórermen nemese jalpy Túrkistan teatry úshin ǵana emes, jalpy qazaq óneri úshin úlken olja bol­maq. Teatr basshylyǵy osyny umytpasa quba-qup.

Hosh, sonymen áńgime basynda oqyrmandarymyzdan súıin­shi suraı bastaǵan spektaklimizge qaıta oralsaq. Eń áýeli bizdi qýant­qany – «Mahabbat muna­rasynyń» sahnaǵa qaıta oralýy «Alash» áde­bı syılyǵy men Valentın Pı­kýl atyndaǵy jáne Oralhan Bókeı atyndaǵy syılyqtardyń laýreaty, jazýshy-dramatýrg Talap­tan Ahmetjannyń 60 jyl­dyq mereıtoıymen tuspa-tus ke­lýi der edik. Qysqa ómirinde sulý­lyqty qarasózben jyrlap, ólmes mura qaldyrǵan jazýshy eńbegi – qazaq ádebıeti men dra­matýrgııasyna qosylǵan qo­maqty olja, qalamgerdiń ózine qo­ıylǵan máńgilik eskertkish. Bul tur­ǵydan jazýshy esimin umyt­paı, teatr tórinde týyndysyn jańasha jańǵyrtyp jatqan shy­ǵar­mashylyq quram eńbegi qur­metke ábden laıyq. О́ıtkeni jú­regin mahabbat mekendegen kez kelgen kórermen úshin «Mahabbat munarasy» qoıylymynyń aıtary da, bereri de mol.

«Mahabbat munarasy» – minsiz sulýlyqtan týǵan týyndy. Munda mahabbat pen ónerdiń serenadasy saltanat qurady. Sulýlyq ataýyn tap-taza, móp-móldir ónerdiń ózeginen izdep, ómir boıy mahabbatyna adal bolǵan jannyń sezimine elitip, qudiretine bas ıip otyryp kóretin qoıylym. Spektakldiń osynaý lırıkaǵa toly pernesin dóp basqan rejısser akterler oıynynan da sol náziktikti talap etipti. Basty rólderdi somdaı­tyn akterler – Memlekettik syı­lyqtyń laýraety Ádil Ahme­tov, Aqbota Qaımaqbaeva men Jul­dyz Ábdikárimova «Mahabbat muna­rasyna» ózgeshe tynys syılady.

Al spektakldiń eń bas­ty ja­ńa­lyǵy – premerada álem­ge áıgili Amatı (Antonius Hiero­ny­mus Amati) tarıhı aspaby­men Shveı­sarııanyń Sıýrıh qala­syn­da turatyn talantty mý­zy­kant Eldar Saparaevtyń qoıy­lymǵa jan bitirýi der edik. 1628 jyly jasalǵan 400 jyldyq tarıhy bar vıolonchel aspabynyń súıemeldeýimen qoıylym sahna­ǵa shyqty. 300 jyl Eýropanyń koroldik otbasylarynyń jeke kolleksııasynda saqtalǵan Amati tarıhı aspaby qazir murajaıǵa qoıylǵan. Álemde mundaı aspap­tyń jalpy sany úsheý-aq. Demek, Túrkistannyń tórinde oınalǵan Amatı (Antonius Hieronymus Amati) tarıhı vıoloncheli álemniń mádenı murasy. Jahan moıyndaǵan mýzykant Eldar Saparaevtyń Amatı aspabynda oınaǵan ǵalamat mýzykasy «Mahabbat munarasynyń» kórkemdik deńgeıin tipti áýeletip jibergendeı.