It pen mysyqqa ılikpeıtin qoǵam

Bóriniń úıirindeı birigip, shaǵylysyp kóbeıip, qystyń qaqaǵan aıazynan ashyǵyp, ashynyp shyqqan qańǵybas ıtterdiń barlyǵy da bir kezde bizdiń kósheniń turǵyndary asy­ramaq bolyp alyp kelgen tompaıǵan, súıkimdi kúshikter bolǵany sózsiz. Biraq ol da tirshilik ıesi bolǵannan keıin aýyrady, kóbeıedi, tamaq kerek, artyn tazalaý kerek, emdetý kerek. It, mysyq asyraý da kádimgideı beınet. Jylda úıi­ńizdi marǵaý men kúshikterge toltyryp, kim­ge tarataryńyzdy bilmeı otyrmas úshin, vete­rınarǵa aparyp tıisti sharasyn jasatyp alý qajet. Qysqasy, tilin túsinbeımin deme­seńiz, úı haıýanattaryn asyraýdyń úlken jaýap­kershiligi bar. Odan da úlkeni – obaly men saýaby.

Al kóptegen elde munyń bári zańmen rettelgen. Eger ıtińiz kóshege, saıabaqqa sańǵyp ketse, tıisti qyzmet nájisin birden zerthanaǵa aparyp, kimniń ıtine tıesili ekenin anyqtaıdy da, ile-shala qomaqty aıyppul tóletedi. Son­dyqtan ıtińizdiń «qaldyqtaryn» salyp alatyn qalta alyp júrýge tıissiz. О́kinishke qaraı, elimizde ázirge bári keri­sinshe bolyp tur. Kez kelgen máseleniń maıda-shúıdesi bolmaıdy. Bizge aınalamyzdaǵy adamdarmen ǵana emes, qorshaǵan orta, tipti ózińiz jaýapkershiligin alǵan kez kelgen tirshilik ıesimen sanasýǵa týra kelmek. Bul bolmaǵan jerde sózsiz tepe-teńdik, izgilik qaǵıdalary buzylady.

Eger osyndaı másele bolmasa, álemge áıgi­li kınoaktrısa Brıjıt Bardo Prezıdent Q.Toqaev­qa hat jazar ma edi?! Qysqa ǵana baıan­daǵanda, 2019 jyly Brıjıt Bardonyń Ja­nýar­lardy qorǵaý qory Qazaqstan Prezı­den­tine ashyq hat jazyp, elimizdegi panasyz úı janýarlarynyń quqyǵyn qorǵaýǵa, qam­qorlyq kórsetýge yqpal etýin ótingeni este bolar?.. Buǵan bizdegi kisiniń tóbe shashyn tik turǵyzatyn qatygez oqıǵalar túrtki bolǵan. Jap­paı demesek te, janýarlardy qor­laýǵa, azap­taýǵa, tipti zorlaýǵa qatysty jan­túr­shi­gerlik jaǵdaılardan ózimiz de habardarmyz. Adam atyn jamylǵandar keı jaǵdaıda ıti aýyryp­ qalsa, qartaısa, ýly jebelermen atqyzady, olar saǵattar boıy azaptanyp óle­tinin, kórshiniń ıti unamaı qalsa da ıt aýlaıtyn­dardy shaqyratynyn joqqa shyǵarýǵa bolmas.

Byltyr Brıjıt Bardonyń arnaýly elshisi Brıjıt Olýa Qazaqstanǵa kelip, birqatar óńir­di asyqpaı aralap, kórgen-bilgenin BAQ ókilderimen bólise kele: «Munda jan túrshigerlik jaıttardy, mysaly, ıt pen my­syqty azapqa dýshar etip, ýly jebemen atyp jatqan, aýlap, olardy órtep jatqan kezderdi kórdim, – dedi. – Kórshileriniń ıtterin, tipti óz ıtterin aýyrsa nemese býaz bolsa, óltirip jatqany týraly beınebaıandar jetkilikti. Biz munda adamdar arasynda qorǵaýshysy joq janýarlardyń qamqorshysy bolý úshin keldik. Barlyq jerde, kerek deseńiz Kabýlda da olardy adamgershilik turǵyda zararsyzdandyrady. Bul ádis bıýdjet qarajatyn únemdeıdi ári janýarlarǵa qatysty adamdyq qasıetti saqtaýǵa múmkindik beredi. Qazaqstanda olar jantúrshigerlik jaǵdaıda, qorǵanýǵa, kún kórýge májbúr, sondyqtan olar tistep, qaýyp alýǵa daıyn», degeni esimizde.

Alaıda bul másele áli sheshilgen joq. Pármen bolmaǵan soń, quzyrly mekemeler de túsinikteme bermedi. Esesine aqparattyq saıttardan «Zeınetkerdi talaǵan ıt», «Itti etke ótkizgen», «Qoılardy talaǵan ıtter», «Atbasarda alabaı talaǵan áıeldiń aıaǵyn kesip tastady», «Oqýshyny ıt talap óltirdi, «О́zin ólimge qıǵan ıt» degen jantúrshigerlik habarlardy jıi kóz shalady.

Osylardyń ishinde eń soraqysy – «Mysyq óltirgish áıel» degen taqyryppen taraǵan aqparat. Qulsary qalasynda mysyq kórse ustap alyp óltirip, balkonyna ilip qoıatyn 38 jastaǵy áıeldiń áreketin aqyl-esi bútin adamnyń isine jatqyzýǵa bolmas, biraq sheshe­siniń jantúrshigerlik ádeti balalaryna da ju­ǵys­ty bolǵan. Áli jetetin úı janýaryn kórse, olar da aıamaıdy. Kúshik kórse sýǵa aǵyzady, mysyq kórse tunshyqtyp óltiredi. Árıne, bular Qylmystyq kodekstiń 316-baby boıynsha janýarlarǵa kórsetken qatygezdigi úshin isti bolǵan. Aıtqandaı, Brıjıt Bar­do­nyń arnaýly ókili «ıtterińiz streste ómir súrip jatyr» dep ketken-di. Aınalyp kelgende keýdesinde jany barda, tabıǵat zańy – qaraýsyz úı ja­nýarla­ry da kóbeıedi, aýyrady, keselder ta­ratady. ­Eger óshikse, qabaǵan bolsa, bul – olardyń adam-
darǵa degen ókpe-renishiniń óteýi.