Ortaq qarjy júıesi qajet emes

Jýyrda Eýrazııalyq ekonomıka­lyq komıssııasynyń ıntegrasııa jáne makroekonomıka boıynsha mı­nıstri Sergeı Glazev Eýrazııalyq ekono­mıkalyq odaq (EAEO) aıasynda jańa qarjy júıesin qalyptastyrý keregin aıtty.

«Biz álemdegi valıýtalyq-qarjy­lyq qadaǵalaýdyń jańa modelin qurý týraly oılanýymyz kerek. Aldy­men EAEO jáne «Bir beldeý – bir jol» aıasynda, Shanhaı yntymaqtastyq uıy­my (ShYU) áleýetin paıdalana oty­­ryp, halyqaralyq qatynastarda qol­d­anylatyndaı sıfrly formattaǵy jahandyq esep aıyrysý valıýtasyn engizýdiń ortaq modelin ázirlegen jón. Bul sıfrly valıýta modeli EAEO qa­tysýshy elderiniń ulttyq valıýtalaryna ǵana emes, bazalyq bırjalyq ta­ýarlarǵa, sonyń ishinde shıkizat taýar­­laryna qatysty bolady», deıdi.

Onyń aıtýynsha, EAEO elderi ýly, sezimtal, sanksııalyq qysymnyń quraly bolyp sanalatyn, emıtentteri óz mindettemelerin oryndamaıtyn, halyqaralyq quqyqty buzatyn valıýtalardan bas tartýymyz kerek. Solaı deı kele, dollar, eýro, fýnt jáne ­ıenany meńzeıdi.

«Qandaı da bir sanksııalyq qy­sym­nan qorǵaı alatyn, ornyqty da­mýy­myzǵa sep bolatyn platformany quryp, oǵan ShYU-daǵy múshe-serik­testerdi tartar bolsaq, onda bul model búkil Azııa úshin tıimdi bolmaq. Ári qaraı búkil álem úshin», dep baryp bir-aq toqtaıdy EEK mınıstri. Solaı deı tura, S.Glazev ortaq va­lıýta jaıly sóz qozǵap otyrǵan joq­pyz, bar bolǵany EAEO elderiniń tól valıý­talaryn nyǵaıta túsetin, halyq­aralyq esep aıyrysýda ǵana paı­da­lanylatyn valıýta qurý týraly aıtyp otyrmyz dep shyr-pyr bola­dy. Qalaı dep bultyldasa da, mınıstr­diń kómeıindegi búlkildegen nıetti ańǵarmaý múmkin emes.

Osyǵan óte uqsas oıdy qazaqstan­dyq ınternet-bıznes jáne mobıldi kommersııa qaýymdastyǵynyń basshysy Konstantın Gorojankın de aıtty. Onyń pikirine súıensek, EAEO elderiniń ınternet-alańynda shuǵyl túrde «Mır» banktik kartasymen tólem qabyldaýdy engizý kerek.

«Reseılik kartalar ajyratyl­ǵannan keıin qazaqstandyq ınternet-dúkender osyǵan deıin reseılik kartamen tólep kelgen biraz klıentinen aıyryldy. Olar – «Tıketon», flip.kz, kaspi.kz sııaqty marketpleıster. Iаǵnı Qazaqstannyń áýe, temir jol kompanııalary biraz reseılik klıentterdi joǵaltty. Sondyqtan qazir «Mır» kartasyn paıdalanatyn reseılikterge qazaqstandyq ınternet-dúkenderde tólem jasaý múmkindigin berý qajet­tigi týraly áńgime týyndap jatyr. Jaqyn eki apta kóleminde «Mır» kar­tasy qazaqstandyq ınternet-dúken­derde qabyldana bastaıdy. Sóıtip, re­seılikter bizdiń servısterde erkin saý­da jasaıdy», deıdi K.Gorojankın.

Qaýymdastyq basshysy bul Qazaq­stan úshin tıimdi ekenin, tıisinshe, sank­sııa qysymynan saqtalǵan «Mır» kartasyna da jaǵdaı jasap berdik dep pikir bildiredi. Bul qalaı bolǵanda da Qazaqstannyń Reseı úshin «qaýipsizdik jastyqshasyna» aınalyp jatqanynyń bir kórinisi.

Al Reseı prezıdentiniń ortaq júıe týraly sóz qozǵaýynan – orys eko­no­mıkasynyń ońalmas qıyndyqqa urynǵanyn, endi «qaırańdap qalǵan kemesiniń» tabanyna kórshi elderdiń áleýetin shynjyr ǵyp tósep shyǵýǵa bet alǵanyn baıqaýǵa bolatyndaı.

«SWIFT júıesinen dos elderdiń bankteri arasyndaǵy tikeleı korres­pondenttik baılanystarǵa kóshýdi qosa alǵanda, ózimizdiń halyqara­lyq qarjylyq jáne esep aıyrysý tetik­teri boıynsha dıalogty jedeldetý mańyzdy dep sanaımyn. Onyń ishinde Reseı Ortalyq bankiniń qarjylyq habarlamalardy jiberý júıesiniń kómegimen. Biz sondaı-aq Azııa-Tynyq muhıty aımaǵynyń negizgi qarjy ortalyqtarymen yntymaqtastyqty nyǵaıtýdy usynamyz», dedi V.Pýtın.

Premer-Mınıstrdiń orynbasary, Saýda jáne ıntegrasııa mı­nıstri Baqyt Sultanov mundaı málim­deme­lerge qatysty pikir bildiredi.

«Árıne, qazir esepteýlerdi qıyn­datqan sanksııalyq ahýaldyń bar ekeni ras. Ári bizdiń elder arasynda dollarmen eseptesýde qıyndyqtar bar. О́ıtkeni onyń Reseıde paıdalanylýy­na tyıym salynǵan. Soǵan qaramas­tan ortaq valıýta qurý máselesi kún tár­tibinde joq. EAEO-nyń bar­lyq or­gan­darynyń negizgi mindeti – ta­ýar­­larǵa biryńǵaı standarttar men ta­lap­tardy engizý jáne úshinshi el­derden ımporttaýǵa biryńǵaı ta­rıftik-tarıftik emes sharalardy jáne basqa da quraldardy qoldaný arqyly elderimiz arasyndaǵy saýda­daǵy kedergilerdi joıý. 2025 jylǵa taman qundy qaǵaz­dar naryǵyn retteýge baǵyttalǵan saqtandyrý jáne bank salasyndaǵy zańnamalardy sáıkestendirý josparlanyp otyr. Bul úshin organ qurylyp, Alma­ty­da ornalasady. Organ ortaq qar­jy naryǵy sýbektileriniń tizili­­min júr­gizýmen, halyqaralyq uıym­dar­men yn­tymaqtastyq boıynsha usy­nym­dar ázirleýmen jáne EAEO mem­leket­teriniń zańnamasyn halyq­aralyq standarttarǵa saı etip jetil­dirýmen aınalysady. Aıta ketý kerek, aqsha-nesıe saıasatyn júrgizý máselesin, qarjylyq turaqtylyqty qamtamasyz etýdi, qarjy naryǵyn qadaǵalaýdy ár eldiń Ulttyq banki ózderi júzege asyrady», dedi B.Sultanov.

Qarjyger Rasýl Rysmambetovtiń aıtýynsha, tap qazirgi Reseıdegi jaǵ­daıdy aıtý jáne onyń Qazaqstanǵa tıgizer áserin baǵalaý óte qıyn.

– Reseılik bankterge sanksııa salynýy elimizben aradaǵy saýda qaty­nasyna soqqy bolyp tıedi. Bizde Reseıden keletin ımport kólemi azaıýy múmkin. Negizinen Reseı óndirisin toqtatýy múmkin taýarlar boıynsha ımport tómendeıdi. Ondaı jaǵdaıda Rýmynııa, Túrkııa sııaqty elderden satyp alýǵa týra keledi. Ázirge Reseıde jaǵdaı qalaı nasharlaıdy, ol bizge qalaı áser etedi – ol jaǵyn kesip aıtý qıyn. О́ıtkeni sanksııalardyń áseri ádette biraz ýaqyttan keıin sezilip jatady. Glazevtiń ne aıtqysy kelip turǵanyn túsinbeımin. Jalpy, reseılik tarapta ózderiniń bir oılary bar, biraq olar ony áli jarııa etpedi. Mynaý aıtyp jatqandary «qáne, saýdany basqasha jasasaıyq», degen syńaıdaǵy jalpylama sóz. Iá, qandaı da bir ortaq valıýta arqyly saýdalasaıyq, bálkim ol teńge bolady. О́ıtkeni bizdiń ekonomıka – valıýtasy konvertasııalanatyn, TMD-daǵy eń iri ekonomıka sanalady. Ázirge Reseı sanksııa qursaýyndaǵy memleket bolǵandyqtan, olarmen kez kelgen kelisimge barýdyń qısyny da joq, – deıdi sarapshy.

Qarjygerdiń pikirinshe, «Mır» kartasyn aınalymǵa engizýden qorqý­dyń qajeti joq.

– Múmkin, «Mır» kartasyn paıdalanýdy qazaqstandyq bankter engizip kórer. Meniń oıymsha, muny sanksııa salýshylar – Eýroodaqpen, AQSh-pen kelisip kórý kerek shyǵar. Meniń­she, bul qalypty táýekel sanalady. Degenmen bári ońaı bolsa, «Mırdan» 10 ese múmkindigi joǵary Union Pay Qazaqstanda da, Reseıde de jumys istep keter edi. Nege Union Pay naryqqa kirmedi? Sol tájirıbeni túbegeıli zerttep, sosyn baryp «Mırdi» engizeıik degen áńgimeni aıtý kerek nemese qazaqstandyq tólem júıesin Reseıde de paıdalaný jaǵyn qarastyryp kórý kerek. Iá, reseılik bankterge salynǵan sanksııa eki el arasyndaǵy saýda qatynasyna keri áserin tıgizýde. «Sberbank» Qazaqstandaǵy iri oıynshy sanalady jáne kóp kredıt berdi. Osy kezde Ulttyq bank pen Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agent­tigi birigip, bizdiń bızneske beriletin aqsha toq­tap qalmas úshin ne isteý kerek degendi oılastyrǵany jón. О́kinishke qa­raı, tyǵyryqtan shyǵar jol tez tabylmaıdy. Uzaq merzimdi strategııa oılas­­­tyrǵan abzal, ne bolmasa bizdiń na­­ryq­­qa kirýge daıyn sheteldik ınves­tor­larmen jumys isteý qajet, – dep pikirin bildirdi R.Rysmambetov.

«Frıdom Fınans» AQ basqarma tóraǵasy Sergeı Lýkıanovtyń aıtýynsha, biz EAEO aıasyndamyz jáne taýardyń jartysynan kóbin Reseıden satyp alyp otyrmyz.

«Bul turǵyda biz Reseıge aqsha tólep, qaıta olarǵa kiris ákelip otyrmyz ǵoı, nelikten biz táýeldi bolamyz degen de pikir bar. Jalpy, biz syrttan keletin taýardyń 50 paıyzyn Reseıden, 50 paıyzyn basqa elderden satyp alamyz. Al osy 50 paıyz Reseı úshin – 2,5 paıyz ǵana. Iаǵnı biz olar úshin – eshkim emespiz, biz úshin olar – asa iri. Iá, biz bir keńistiktemiz. Biraq ár keńistiktiń óz Ulttyq banki bar. Solar paıyzdyq stavkany bekitedi. Byltyr Reseıde bazalyq stavka – 4,5, al bizde 10 pa­ıyz shamasynda boldy. Máselen, sút zaýytyn ashqymyz keldi delik. Ony qarjylandyrý úshin nesıe kerek. Sol nesıeni 10 paıyzben Qazaqstannan alǵan tıimdi me, álde 4,5 paıyzben Reseıden alǵan tıimdi me? Árıne, Re­seıden. Sondyqtan ol jaqta zaýyt salý arzan. Olardyń sútiniń ózindik quny bizdiń kórshiles qaladaǵy sútten áldeqaıda tómen. Sonda biz jasyryn túrde óz ekonomıkamyzdy óltirip, kórshiniń ekonomıkasyn qoldap otyrmyz. Biz olardyń taýaryn Qazaqstanǵa alyp kelgen kezde, olardyń ınflıasııasyn da qosa alyp kelemiz», deıdi S.Lýkıanov.

Eske salaıyq, sáýir aıynda «Bank SentrKredıt» reseılik «Alfa-Banktiń» bizdegi enshiles banktiń 100 paıyz aksııa­syn satyp alyp, ony Eco Center Bank dep qaıta atady. Sondaı-aq ót­ken aıda «Sberbank Qazaqstan» óziniń 330 mlrd teńge kólemindegi nesıe portfelin Halyk Bank-ke satty. «VTB Qazaqstannyń» da satylatyny belgili boldy. Al jaqynda ǵana Irjı Shmeıs basqaratyn PPF halyq­aralyq ınvestısııalyq-qar­jy korporasııasynyń top-menedj­menti otandyq «Bank Hoým Kre­dıt» aksııasynyń 75 paıyzyn reseı­likterden satyp aldy.