Júktilikti josparlaý: Urpaq saýlyǵy qursaqtan bastalady

Maman keńesine mán bergen jón

Adamzat balasyna árbir asyl qasıet ákeniń qanymen, ananyń sútimen darıdy. Dál sol sekildi, qursaqqa jan bitken sátten bas­tap bolashaq náresteniń densaýlyǵy qa­lyptasady. Deni saý, aıaq-qoly balǵadaı áıel ǵana ómirge on eki múshesi bútin, she­kesi torsyqtaı urpaq ákeledi. Sondyqtan júk­tilikti josparlaý, sol kezeńde áıel aǵzasyn­da bolatyn ózgerister men asqynýlar, jıi kez­desetin aýrýlardyń aldyn alý máselesi­ne atústi qaraýǵa bolmaıdy. Nur-Sultan qa­lasyndaǵy №3 emhananyń akýsher-gıneko­logi Danagúl Qarabaeva da osylaı dep otyr.

– Aldymen júktilik aldyndaǵy daıyn­dyqqa toqtalǵym keledi. Bolashaq ata-ana­ǵa berer eń birinshi jáne eń negizgi keńesim – dúnıege bala ákelýdi josparlaý kerek. Ár emhanada júktilikti josparlaıtyn ka­bınetter bar. Onda akýsher-gınekolog, terapevt mamandary otyrady. Sol kabınetke kelip, bilikti mamandardan aqyl-ke­ńes alǵan durys. Munda jalpy qan, zár taldamalary, ýltradybystyq zertteýler júr­giziledi. Qajet bolǵan jaǵdaıda jynystyq qatynaspen beriletin juqpaly aýrýlarǵa qarsy tekseristen ótedi. Eger tuqym qýalaıtyn nemese otbasynda qandaı da bir hromosomdy aýrýlarmen aýyratyn balalary bolsa, onda medıko-genetıkalyq keńeske jiberiledi, – dedi D.Qarabaeva.

Onyń aıtýynsha, osyndaı birneshe tekserýden ótkennen keıin júktilikke eshqandaı qarsy kórsetkish bolmasa, jupqa júktilikti josparlaı berýge bolady dep ruqsat beriledi. Bolashaq ana mindetti túrde óz densaýlyǵyn 6 aı buryn anyqtap, emdelýi kerek. Dárýmender men mıkroelementterdiń jetispeýshiligin toltyrýǵa tıis. Tipti osy­nyń barlyǵy oryndalǵan jaǵdaıda belgili merzim boıy folıı qyshqylyn qabyldaý kerek. Ol – uryqtyń týa bitti kemistikteriniń aldyn alýdyń birden-bir joly.

– Erli-zaıyptylar ómirge qansha bala ákeletini, ony qaı kezde ákeletinine deıin oılanýy shart. Keıde erli-zaıyptylar ár túrli aýrýǵa shaldyǵyp jatady nemese materıaldyq jaǵdaıdyń tómendigi máselesi týyndaıdy. Munyń barlyǵy bolashaq balaǵa áser etýi múmkin. Júktilikti josparlaǵanǵa deıin vırýstarǵa taldamalar tapsyrý kerek. Mundaı saraptamalardan júktilikke deıin ótken durys. Eger qandaı da bir aqaý anyqtalyp jatsa, ony emdeý úshin antıbıotıkter qoldanǵan jón. Alaıda júktilik kezinde antıbıotık qoldanýǵa tyıym salynǵan. Sondyqtan bul ınfeksııalar júkti áıelden anyqtalsa, tolyq emdeýge múmkindik bolmaıdy. Sonyń saldarynan bala dúnıege kelgende boıynan kemistik anyqtalýy múmkin, – dedi maman.

Otandyq dárigerler júktilikti erte kezeńnen bastap esepke ala beredi. Onyń da óz krıterııleri bar. Eger júkti áıel 8-10 aptada kelip tirkelýge tursa, tipti jaqsy. Sebebi kóp áıel óziniń júkti ekenin bilgen soń ǵana emhanaǵa tirkeýge turady. Osy ýaqytta bul áıeldiń ekstragenetaldy aýrýlary, patologııasy bolýy múmkin. Sol sebepti dárigerler bolashaq anany salalyq mamandarǵa qaratyp, konsılıým qurady. Eger qursaqtaǵy bala áıeldiń ómirine qa­ýip tóndirse, júktilikti úzýge keńes beredi. Qysqasy, áıel emhanaǵa qanshalyqty erte kelse, dúnıege deni saý urpaq ákelýge múmkindigi de sonshalyqty zor bolmaq.

Skrınıng saqtandyrady

– Áıel tirkelýge erte kelgende prene­taldy skrınıng júrgiziledi. Atalǵan skrı­nıngtiń elimizde jasalyp kele jatqanyna ­15 jyldaı boldy. Aldymen ýltrady­bys­ty skrınıng 11 apta men 13 apta araly­ǵyn­da júredi. Bul zertteý balada qandaı da bir hromosomalyq aqaýlardyń, týa bitti kemistikterdiń bar-joǵyn erte anyqtaýǵa múmkindik beredi. Skrınıngten keıin júkti áıel qan tapsyrady. Muny bıohımııalyq skrınıng dep ataımyz. Sol sebepti júkti áıelder erterek qamdanýy kerek. Munyń bári júktiliktiń jaqsy ótýine, deni saý balany dúnıege ákelýge jol ashady. Keıbir jaǵ­daıda áıelder dáriger qabyldaýyna júk­tiliktiń 5-6 aptasynda kelip jatady. Biz olardy da tirkeýge alamyz, – dedi akýsher-gınekolog.

Búginde elimizdegi ár emhananyń birinshi qabatynda tirkeýshi regıstratorlar otyrady. Eger bul áıelde jedel kómekti qajet etetin kórsetkishter bolmasa, ıaǵnı eshqandaı shaǵymy bolmasa, aldymen terapevke barady. Ýchaskelik dáriger pasıentti tolyq qarap shyǵyp, qajet bolǵan jaǵdaıda analız tapsyrýǵa joldama beredi. Sondaı-aq medısınalyq saqtandyrylý mártebesin tekseredi. Anamnez jınap, dıagnoz qoıǵannan keıin, ýchaskelik dárigerge baǵyttaıdy. Al júkti áıel shaǵymmen kelse, birden akýsher gınekologke barady.

– Elimizde júkti áıelge medısınalyq saqtandyrý júıesinde saqtandyrylýǵa tıis degen shart qoıylmaıdy. Áleýmettik medısınalyq saqtandyrý qorynyń 15 je­ńil­dikti sanaty bar. Sonyń qatarynda «Ju­myssyz júkti áıelder» degen sanat bar ekenin aıtqym keledi. Júkti áıeldiń saqtandyrý mártebesi bolmaǵan jaǵdaıda, qabyldap, anyqtama beremiz. Ol sol jerde kabınette otyryp, Qoldau24\7 qosymsha­sy arqyly ótinish bere alady. Izinshe gıneko­log ony júkti áıelderdiń regıstri júıesi­ne engizedi. 1-2 jumys kúni ishinde áıelge «saqtandyryldy» degen mártebe berile­di. Atap óterligi, pasıent «saqtandyryl­ma­ǵan» bolsa da, dáriger qabyldaýǵa min­detti. Keıbir áıelder bilmestiktiń saldary­nan, «saqtandyrý mártebem joq, meni qabyl­damaıtyn shyǵar» dep júktiliginiń sońǵy aptalaryna deıin kelmeı júrip qalady. Bul durys emes, – dedi D.Qarabaeva.

Qazaqstanda terrıtorııalyq prınsıp degen uǵym bar. Bul júkti áıelderge qo­laıly bolýy úshin jasalǵan. Bolashaq ana tur­ǵylyqty jeri boıynsha emhanany tańdasa, ózine jeńil. Ekinshiden, júktilik merzimi ulǵaıǵan saıyn júrip-turý da qıyndaıdy. Sol turǵydan alǵanda úıge jaqyn emhanaǵa tirkelýdiń paıdasy bar. Aıtalyq, qyzý kóterilip nemese qandaı da bir jaǵdaı bolsa ýchaskelik dárigerdi úıge shaqyrýǵa múmkindik bar. Sonymen birge patronaj jumysy da turǵylyqty jeri boıynsha júrgiziledi.

– Júkti áıelder tirkeýge turǵannan bas­tap medısınalyq qyzmettiń barlyq túri mindet­ti áleýmettik medısınalyq saqtandyrý ­aıasynda júzege asady. Iаǵnı jumys isteıtin­der jarna tólep «saqtandyrylǵan» bolsa, jumys istemeıtin júkti áıelder jeńildik sanatyna kirý úshin tirkelgen emhanada júktiligi boıynsha ýaqtyly esepke turýǵa tıis. Sońǵy 2 aıda ol úshin zeınetaqy jarnalary men áleýmettik aýdarymdardyń bol­maýy shart. Olarǵa shamamen 2-3 kúnde «saq­tandyrylǵan» mártebesi berilip, MÁMS paketine kiretin barlyq medısınalyq qyz­met túri qoljetimdi bolady. Aıta ketý kerek, jeke kásipkerler retinde tirkelgen jáne óz qyzmetin toqtatpaǵan áıelder, sondaı-aq biryń­­ǵaı jıyntyq tólem tóleıtin áıelder ju­mys isteıtin bolyp sanalady jáne jeńil­dik sanatyna engizilmeıdi, – dedi maman.

Onyń aıtýynsha, júktilik kezinde qandaı da bir patologııa anyqtalyp, salalyq maman­dardyń kómegi qajet bolǵan jaǵdaıda emhanada qajetti maman bolmasa, terapevt áıeldi basqa kópbeıindi ortalyqtarǵa joldamamen jiberedi. Ár emhana qandaı da bir mamandar bolmasa, basqa emhanalarmen, ǵylymı ortalyqtarmen kelisimshart jasasady.

Kútinýdiń kómegi kóp

– Júktilik 3 trımestrge bólinedi. Birin­shi trımestr degenimiz – júktilik paıda bolǵannan bastap 13 aptaǵa deıingi ke­zeń. Ekinshi trımestr – 14 aptadan 27 ap­taǵa deıingi kezeń. 28 aptadan balany bosanǵanǵa deıin aralyq júktiliktiń úshinshi trımestri bolyp sanalady. Júkti áıel úshin úsheýi de mańyzdy. Dese de, eń mańyzdysy alǵashqy trımestr der edim. Sebebi atalǵan kezeńde bolashaq sábıdiń barlyq organdary qalyptasa bastaıdy, ıaǵnı embrıgenez prosesi júredi. Mysaly, júrek-qan tamyrlary men ortalyq júıke júıesi alǵashqy trımestrde qalyptasady. Osy kezde júkti áıel salamatty ómir saltyn ustanǵany abzal. Durys tamaqtanyp, kútinip, ózin aýyr júktemelerden aýlaq ustaýǵa tıis, – dedi akýsher-gınekolog.

Qatty aýyryp turǵan júkti áıel emhana­daǵy dáriger qabyldaýyna sol kúni jazyla almaǵan jaǵdaıda emhanaǵa emes, 103 nómirine habarlasyp, jedel járdem kómegine júgingen jón. Jedel járdem mindetti túrde kelip, kómek kórsetedi. Eger qandaı da bir aýyr kórsetkish baıqalmasa, úı jaǵdaıynda qaldyrady da mindetti túrde turǵylyqty jeri boıynsha emhanaǵa aqparat joldaıdy. Habarlamany alǵan ýchaskelik dáriger mekenjaıǵa ózi barady. Eger josparly kómek kórsetý qajet bolsa, aldyn ala jazylý kerek. Shuǵyl kómek qajet bolǵan jaǵdaıda, jazylmaı-aq kele berýge bolady. Júkti áıel shuǵyl kelgen jaǵdaıda dáriger mindetti túrde qabyldaýǵa tıis.

– Jasandy jolmen bala kótergen áıel­derdiń tekserilýinde, taldamalar tapsyrýynda aıtarlyqtaı aıyrmashylyq joq. Eger emhanaǵa EKO ádisimen júkti bolǵan áıel kelse, bizde ekinshi baqylaý kezeńi degen bar. Joǵary deńgeıdegi baqylaý kabınetterine joldama beremiz. Buryn perınataldyq ortalyq desek, qazir kópbeıindi aýrýhanalar deımiz. Sonda osyndaı jolmen júkti bolǵan áıelderdi qarap, júktiligin júrgizetin arnaıy mamandandyrylǵan akýsher-gınekologter otyratyn bólimshe bar. Eger qandaı da bir aýytqýlar men shaǵymdar bolmasa, fızıo­logııalyq jaǵdaıda júkti bolǵan jan­dardy tekserýden aıyrmashylyq joq, – dedi maman.

Áıelder júktilikti josparlamas buryn nemese júktiliktiń alǵashqy trımestrin­de mindetti túrde folıı qyshqylyn qabyl­daý kerek. Ár adamnyń aǵzasy bıohımııalyq reaksııalarǵa toly. Uryqtyń damý júıke júıesiniń tútikshesi degen bolady. Ol óse kele balanyń mıy men omyrtqa july­ny­na aınalady. Folıı qyshqylynyń jetis­peýshiliginen atalǵan uryq tútikshesiniń defek­tisi týyndaýy nemese júktilik ári qaraı damymaýy múmkin. Damyǵannyń ózinde bul balanyń mıynda aqaýlar bolady. Sondyqtan júktilikti josparlaǵan jup úsh aı buryn, tek qana áıel emes, joldasy da kún saıyn qabyldaýy kerek. Al josparlamaı, júkti bolǵan áıeldiń 12 aptaǵa deıin ishýge ýaqyty bar, – dedi dáriger.

D.Qarabaevanyń aıtýynsha, elimizde kóp taraǵan patologııalardyń biri – temir jetispeýshiligi anemııasy. Júktilikti jos­parlaǵan kezde bul preparatty profı­laktıkalyq doza retinde qabyldaý kerek. Salmaǵy az bolyp týatyn balalardyń ba­sym bóligi temir jetispeýshiligi anemııasy­men dúnıege keledi. Sonymen qatar bosanǵannan keıin kóp qan ketý, sepsıs qaýpi bar. Bir qaraǵanda kópshilik úshin temir jetispeýshiligi anemııasy jaı nárse bolyp kórinedi. Al onyń saldary ókinishke qaraı, orny tolmas qaıǵyǵa alyp kelýi múmkin.