Qoqystan qutylar kún bar ma?..

Dalada emes, qalada. Qala bolǵanda da oblys ortalyǵynda. Bul másele san márte kóterilgen, áıtse de sol jabýly qazan jabýly kúıinde keledi. Qala turǵyndary narazylyq bildirgeli qashan. Kókshetaýda qatty turmystyq polıgony joq. Áýejaı mańynda uzaq jyldar boıy qoqys qabyldaǵan polıgon 2018 jyly áýe aılaǵynyń sanıtarlyq tazalyǵyna baılanysty qoıylatyn talaptarǵa, ekologterdiń dabyl kóterýine baılanysty jabylyp tyndy. Onyń ózi de jaz boıy ara-tura órtenip, jaman ıisi men qoıý, qara tútini qalanyń ústin qaptaı jaýyp, kúnniń júzin kórsetpeı jatatyn. Budan keıin qaladan shyǵarylatyn turmystyq qaldyqtar basqa jerge tasymaldanady degen uıǵarym jasaldy.

Tańdaý Krasnoıar aýyldyq okrý­gine qarasty Elıta aýylynyń syr­tyndaǵy bos jatqan alańqaıǵa tústi. Biraq bul da tyǵyryqtan shyǵara­tyn tóte jol emes edi. Kúnshyǵystan jel soqsa, júrek aınytar jaman ıis qalany qaýmalap alatyn. Elıta aýylynyń turǵyndary áýeli ókpe-nazyn juqalap aıtyp kórgen. Keıin kádimgideı órekpigen daýǵa aınaldy. Aqyry polıgon jabylyp tyndy. Jabylǵanymen, zardaby qaldy. Ala jazdaı birneshe márte órt shalyp, qara tútini qalanyń ústin torlap alatyn. Iisi dalany da, qalany da jaılap ketti. Mamandar bul qal­dyqtardyń tabıǵı ydyraýy dep túsindiretin.

– Qajetti saraptama jasalyp, polıgondy 70 paıyz qalpyna keltirýge daıyn ınvestor da tabylǵan, – deıdi qala ákiminiń orynbasary Dáýlet Júnisov, – qaldyqtardy ýaqytsha or­na­lastyrýǵa jalpy aýmaqtyń 30 paıyzyn qaldyrsaq, Ekologııalyq ko­dekstiń talaptaryn saqtaıtyn edik.

Biraq aýyl turǵyndary bul she­shimge úzildi-kesildi qarsy tur­dy. Daýdy órshitpeı, halyq saıa­byr tap­syn dep qala basshylary bo­la­shaq polıgon aımaǵynda qat­­ty tur­mystyq qaldyqtardy ýaqyt­­sha saqtaý úshin 20 gektar jer teli­min bólý týraly máseleni qaras­tyrýda. Qala ákimdigi amalsyzdan turmystyq qaldyqtar­dy áýejaı mańyndaǵy burynǵy polı­gonǵa ýaqytsha tasymaldaı turý týraly she­shim qabyldady. Kókshetaý qa­lasy ákimi­niń orynbasary Dáýlet Júni­sovtyń aıtýyna qaraǵanda, másele tur­mystyq qatty qaldyqtardyń jańa polıgonyn salǵan kezde ǵana túbegeıli sheshilmek.

Tabıǵı resýrstar jáne tabıǵatty paıdalanýdy retteý basqarmasy jańa Ekologııalyq kodekstiń talaptaryna jaýap beretin polıgon salý úshin tehnıkalyq-ekonomıkalyq negizdeme men jobalyq-smetalyq qujattama ázirlemek. Biraq bul búgin-erteń bite qoıatyn sharýa emes. Jańa polıgondy salýǵa kem degende 4-5 jyl qajet eken.

Qoqys óńdeıtin zaýyttyń qury­lysy birneshe jyldan beri kóterilip keledi. Áıtse de, áli bir sheshimin tap­qan joq. Byltyr Ońtústik Koreıadan ınvestor keledi eken degen habar ta­raǵanymen jaqsylyq bola qoıǵan joq. Búgingi tańda oblys ortalyǵynda turmystyq qaldyqtardy shyǵaryp, tazalaýmen úsh kásiporyn aınalysady. Olar barlyǵy 110 myń abonentke qyzmet kórsetedi. Osy arada qısynǵa kelmeıtin taǵy bir esep bar. Statıstıkalyq derekterge qaraǵanda, oblys ortalyǵynda 165 myń turǵyn bar. Qalǵan 55 myń adam turmystyq qaldyqtaryn qaıda jiberip jatyr?

– О́tken jyly biz jeke sektor­da­ǵy 300-ge jýyq úıdi aralap, tek ­21-imen ǵana shart jasastyq. Turǵyndar bar­lyq qoqysty órtep jiberemiz, son­dyqtan eshqandaı kelisim jasamaımyz dep otyr, – deıdi «Tazalyq» serik­testiginiń basshysy Oleg Topor­kov, – Shyn máninde qala turǵyndary qoqysty jol boıyna, qorshaýlardyń mańyna atkópir etip tógip tastaıdy. Áıtpese, kólikterine salyp alyp baryp, kópqabatty úılerdiń janyndaǵy konteınerlik alańdardy toltyrady. Osy bir tártipsizdikke tosqaýyl qoıa almaı otyrmyz.

Tólemaqy tóleýde de túıtkil az emes. Qala tazalyǵymen aınalysatyn jeke kásipker Ádil Elemesov­tyń aıtýyna qaraǵanda, qala turǵyn­dary mıllıondap qaryzyn tólemeı otyr. Degenmen de qoqys alańdaryn tazalaýǵa májbúr.

– Jalpy, adamdardyń ishki máde­nıeti bolýy kerek, – deıdi kásipker, – turǵyndar qoqys alańyna eski tur­­mys­tyq tehnıkalaryn, qajetsiz jıhaz­daryn, qurylys qaldyqtaryn tas­taı beredi. Bul zattar kólemdi bolǵan­dyqtan bizdiń kóligimizge syımaıdy. Saldarynan qaldyq alańdary atkópir bolyp shashylyp jatady. Buralqy ıt pen mysyq ta osy jerden tamaq izdep, shashyp tastaıdy. Qıyndyq shashetekten. Onyń ústine tólem tarıfi de sońǵy on jyl boıy ózgerissiz.

Osy jyldyń 1 jeltoq­sa­ny­nan bas­tap qala turǵyndary qo­qys shy­­­ǵa­ra­tyn kásiporyndar qal­dyq­­ty su­ryptaý men kómýdi uıym­­das­tyrý úshin tıisin­she 377 teńge­den 438 teń­gege deıin tó­lem tó­le­mek. Ta­rıf­ti bekitý kezinde kom­mý­­naldyq qyz­met­terdiń janar-ja­ǵar­maıǵa, qosal­qy bólshekterge, jumys­shy­lardyń sońǵy ýaqyttaǵy sál-pál kóterilgen jalaqysyna jumsalatyn naqty shyǵyndar eskerilgen.

– Tehnıkaǵa qajetti qosalqy ból­shektiń baǵasy ótken jylmen salys­tyrǵanda birneshe esege ósip ketti, – deıdi Dáýlet Júnisov. – Máselen, 2021 jyldyń sáýir aıynda dızel otynynyń 1 lıtri 187 teńge bolsa, búginde – 260 teńge.

«Tazalyq» seriktestiginiń dırek­tory Oleg Toporkovtyń aıtýyna qa­­raǵanda, olar sońǵy eki jyl boıy ta­rı­fti kóterý kerek ekendigin dáleldeý­men keledi. Áıtse de, kásip­ker Ádil Elemesov tarıftiń kóterilýin kútpeı, óz jumysshylarynyń jalaqy­syn orta eseppen 250 myń teńgege deıin kótergen.

Sońǵy ýaqytta qala turǵynda­rynyń osy bir túıtkildi máselege baılanysty aryz-shaǵymy óte kóp. Osynyń barlyǵy sharýanyń ret­ke keltirilmeýinen. Máselen, qala­daǵy shaǵyn aýdandardyń birinde 13 kóp­qabatty turǵyn úıdiń janyn­da bir ǵana konteıner alańy bar. Demek, júkteme óte kóp. Qazir mamandardyń esepteýine qaraǵanda, oblys ortalyǵynda uzyn-yrǵasy 2 myńǵa jýyq konteıner turǵanymen, áli de kem degende 750 konteıner qoıy­lýy qajet. Búginde 105 konteı­ner alańy ǵana zańdastyrylǵan. Qoqys alańdaryn qorshaýǵa qarajat qarastyrylýda.

Qoqys tasıtyn kompanııalar zań­namaǵa sáıkes konteıner alańda­ryn salý, ıesiz konteınerlerdiń quqyq­tyq qujattaryn jasaý, iri kólemdegi qoqystardy tógýdi yńǵaılastyrý tárizdi máselelerge baılanysty tarıf baǵasy kóterilse dep otyr. Tarıf kóterilgenimen, tazalyq bola qoıar ma eken deıdi tazalyqtyń joqtyǵynan taqsyret tartqan qala turǵyndary.

KО́KShETAÝ