Qoǵam • 08 Jeltoqsan, 2022

Jeke tulǵa bankrottyǵy

Halyqtyń nesıe júktemesiniń shamadan tys artyp ketýine baılanysty memleket jeke tulǵalardyń bankrot atanýyna múmkindik beretin zań jobasyn daıyndaýǵa májbúr boldy. Muny qańtarda Memleket basshysy tapsyrǵan edi. Qarjy mınıstrliginiń habarlaýynsha, el boıynsha 1,4 mln adamnyń 90 kúnnen asyp tólenbegen bereshegi 1 449 mlrd teńgege jetken. Vıse-mınıstr Erjan Birjanov «Jeke tulǵalardyń bankrottyǵy týraly» zań jobasynyń biraz erekshelikterin tizbelep berdi.

Abaı QAZBEKULY

Kollajdy jasaǵan Amangeldi Qııas, «EQ»

Bes jyldan astam ýaqyt boıy qaryzyn tóleı almaı otyrǵan adam sany 365 myńǵa jetken, al olardyń jıyntyq qaryzy – 504 mlrd teńge shamasynda. Vedomstvo basshysy orynbasarynyń aıtýynsha, zań jobasyn ázirleý barysynda ózge elderdiń tájirıbesi qaralyp, halyqqa paıdasy tıetin, aýyrtpashylyq túsirmeıtin tustary eskerildi. Qazirgi kezde qujat Májilistiń qaraýyna jiberildi.

Zań jobasynyń bastapqy tujyrymdamasy boıynsha rásimniń 3 túrin engizý usynylyp otyr. Sonyń alǵashqysy – sottan tys bankrottyq. Bul rásimge bank, mıkroqarjy uıymy jáne kollektorlar aldyndaǵy bereshegi 4,9 mln teńgeden (1600 AEK) aspaıtyn, resmı tabysy joq jáne tabysy eń tómengi kúnkóris deńgeıinen (36 018 teńge) aspaıtyn azamattar ótinish bere alady. Bul jaǵdaıda boryshkerdiń múlki bolmaýy kerek jáne qaryzdar boıynsha bankpen esep aıyrysý rásimin júrgizý qajet. Sottan tys bankrottyq tek bankter, MQU jáne kollektorlyq agenttikter aldyndaǵy qaryzdar boıynsha qoldanylýy múmkin. Erjan Birjanovtyń sózine qaraǵanda, qazirgi ýaqytta barlyq qaryzdar adamdardyń 96 paıyzy osy sanatqa jatqyzylýy múmkin. Sebebi azamattardyń kóbi kepilsiz nesıe rásimdegen.

Sottan tys bankrottyq rásimin qoldanǵannan keıin týyndaıtyn saldarlar da bar. Máselen, osy rásim qoldanylǵan soń boryshtyq mindettemelerdiń merzimi ótken bolyp sanalady jáne turaqsyzdyq aıybyn (aıyppuldy, ósimpuldy) jáne syıaqyny esepteý toqtatylady.

«Bereshekti óndirip alý týraly sot sheshimderiniń oryndalýy toqtatylyp, boryshkerge nesıe alý, kepildikter berý boıynsha mámilelerdi jasaýǵa tyıym salynady. Osy prosedýrany tez arada ótkizý úshin sıfrlyq formatta jumys isteý kózdelgen. Sottan tys bankrottyq «Elektrondyq úkimet» veb-portalynda júzege asyrylady. Barlyq azamat saıt arqyly aryz beredi. Memlekettik organdar saraptama jumysyn júrgizedi, qorytyndysyn daıyndaıdy. Sońǵy sheshimdi ókiletti organ – Memlekettik kirister komıteti qabyldaıdy», dedi vıse-mınıstr.

Kelesi rásim – sot bankrottyǵyn qaryzy 4,9 mln teńgeden asatyn azamattar paıdalana alady. Bul rásim barysynda boryshkerdiń múlki aýksıonda satylady. Túsken qarajat belgilengen kezekpen kredıtorlar aldyndaǵy qaryzdardy óteýge jumsalady. E.Birjanovtyń aıtýynsha, buǵan deıin osy prosedýra zańdy tulǵalarǵa qoldanylatyn edi. Endi tetik jeke tulǵalar úshin de qoljetimdi bolǵaly otyr.

«Eger jalǵyz turǵyn úı kepilzat bolsa, onda kredıtor ony sottyń bankrottyq rásimi kezinde qaıtaryp alýǵa quqyly. Jalǵyz baspana kepil bolmasa, kredıtorlar ony talap ete almaıdy. Qalǵan ótelmegen soma, eger boryshkerdiń belgileri bolmasa esepten shyǵarýǵa jatady. Alaıda basqa adamnyń ómiri men densaýlyǵyna keltirilgen zııan men alıment boıynsha qaryzdy esepten shyǵarýǵa bolmaıdy. Sot bankrottyq rásimin qarjy menedjerleri júzege asyrady, onyń ishinde zańdy tulǵalardy jáne jeke kásipkerlerdi bankrottyq rásimin júzege asyratyn ákimshiler, kásibı býhgalterler, zań konsýltanttary, aýdıtorlar», dedi spıker.

Bereshegin qaıtara almaǵan klıentke beriletin úshinshi múmkindik – tólem qabiletin qalpyna keltirý rásimi. Eger azamattyń turaqty tabysy bolsa, onda qaryzdy qaıtarý úshin 5 jylǵa deıin sot tártibimen bólip tóleý josparyn alý múmkindigi qarastyrylady. Bul da zańdy tulǵalarǵa qatysty qoldanylatyn prosedýra.

«Saýyqtyrý jospary qarjy menedjerimen birlesip ázirlenip, sotpen bekitiledi. Bul prosedýranyń artyqshylyǵy, keıin adam «bankrot» degen mártebesin almaıdy, sondyqtan bankrot úshin kózdelgen saldar oǵan qoldanylmaıdy. Jeke tulǵa bankrot atanǵan soń 5 jylǵa deıin nesıe rásimdeı almaıdy jáne qaıta bankrot bolý rásimine tek 7 jyldan keıin ǵana júgine alady. Bankrot bolǵan soń úsh jyl ishinde onyń qarjylyq ahýalyna monıtorıng jasalady. Bul tájirıbe Eýropa elderinde bar. Sol sebepti, azamattar óz-ózin bankrot dep jarııalamas buryn yqtımal saldar men shekteýler týraly oılanýy qajet», dedi mınıstrlik ókili.

Áleýmettik jelide keńinen tarap ketken «nesıeni keshirýge» qatysty aqparatqa túsinik bergen Erjan Birjanov qabyldanǵaly jatqan bankrottyq týraly zańnyń atalǵan «keshirimge» qatysy joq ekenin málimdedi.

«Nesıelerdi keshirýdiń bul zańǵa qatysy joq jáne onyń máni emes. Bul jeke bastama bolýy múmkin, biraq búginde bul másele qarastyrylyp jatqan joq. Biz óz tarapymyzdan zań jobasyn daıyndadyq, depýtattyq korpýs talqylaǵannan keıin ony barynsha qysqa merzimde qabyldaýǵa tyrysamyz, sonda qaryzy bar adam quqyqtyq salada ári qaraı rásimderge qatysa alatyndaı pármendi tetik, pármendi qural bolady. Oǵan aıyppul sanksııalary eseptelmeýi, habarlama jiberilmeýi, sondaı-aq jazalaý sharalary qoldanylmaýy úshin. Bizdiń mindetimiz – osy. Nesıelerdi keshirý týraly kóp aıtylady, biraq ondaı sheshim joq. Menińshe, bul másele zańmen retteledi. 1,5 mln-ǵa jýyq qazaqstandyqtyń merzimi 90 kúnnen asqan qaryzy bar jáne olar bankrottyq týraly zań boıynsha bolashaq ótinish berýshiler bolyp sanalady», dep jaýap berdi spıker.