Akter. Ánshi. Sazger Bolat Sybanov týraly sóz

Onyń esimi Alashtyń astanasy atanǵan Semeıdegi bir kóshege berilip, ózi kezinde eńbek etken Ámire Qashaýbaev atyndaǵy oblystyq fılarmonııa jaı­ǵas­qan ǵımarat pen turǵan úıine eskertkish taqtalar ornatyldy. Ánshi-sazgerdiń oryndaýyndaǵy án kompakt dıskisi shyǵaryldy. Iá, ol qandaı qurmetke ábden laıyq talant ıesi bolatyn.

Bolat Kúntýuly 1938 jyl­dyń basynda burynǵy Semeı ob­lysynyń Jańasemeı aýda­nyn­daǵy Izatolla aýylynda ómir­­­ge kelgen-di. Bul ózi ári qa­la­ǵa ja­qyn, ár jeri shuraıly óńir. Son­dyqtan da bolar, ótken ǵa­syr­dyń jıyrmasynshy, otyzynshy jyldaryndaǵy halyqtyń basyna náýbat, zulmat bolyp tóngen alasapyran shaqta alystaǵy aýyl­dardan bassaýǵalap shubyrǵan eldiń biraz bóligi osynda kelip panalaǵan-dy. Zamannan-zaman óte kelgende solardyń ortasynan esimderi jalpaq elge keńi­nen tanymal akademık-matematık Tóleýbaı Amanov, 60-jyldardyń basynda Tokıoda ótken jazǵy olıpıadanyń jeńil atletıkadan kúmis júldegeri Ǵusman Qosanov, ónerdiń órine júzgen Mádenıet Eshekeev pen Bolat Sybanov syndy sańlaqtar shyqty.

О́z basym bul kisini alǵash ret Abaı aýdanyna qarasty Sarjal aýylynyń sol tusta Semeı atom polıgonynyń jynoınaǵyna aınala bastaǵan Degeleń taýynyń etegindegi jaz jaılaýynda kórgen edim. Sol shaqta biz bozbala atana qoımasaq, elge óner sapary­men kelgen aǵamyzdyń jasy «aıhaı, jıyrma beske» áli ilige qoımaǵan bolar tegi. Onda bul azamat Semeıdegi Abaı atyndaǵy drama teatrynda ártis bolsa kerek. Keıinen onyń atalǵan irgeli óner ordasyna bar bolǵany on toǵyz jasynda bas suqqanyn estip bilgenbiz. Sonda qaratory óńdi, qara buıra shashty jigittiń oryndaýshylyq qabiletine kári-jastyń bári aýzyn ashyp, kózin jumyp degendeı tańǵalǵany da este. Ásirese biz quralpas jet­kinshekter úndi ánderin ózin-ózi qasyqpen súıemeldeı oty­ryp shyrqaǵan ony beıne ertegi keıipkerindeı kórgenimiz ras. Keıin jete tanysa kelgende bul kisiniń eshqandaı óner oqý ornyn bitirmeı-aq dombyra, syrnaı, ony aıtasyz fortepıanoda asa sheber oınaǵanyn kórip bilgende mine, týma talant degeniń osyndaı-aq bolar dep tipten de tań-tamasha bolǵanbyz. Jáne sol shaqta biz úshin arman qala bolyp esepteletin Semeıden kelgen ónerpaz qonaqtyń túp tamyry óz aýylymyzdan ekenin bilgende tipten de qaıran qalǵanbyz. Al odan keıingi jerde sol shaqta vals koroli atanyp aty dúrkirep tur­ǵan Beken Jamaqaev syndy sazgerdiń de óz aýylymyz Sar­jalda ómir­ge kelgenin esti­gen­de bo­ıymyzdy týǵan jerge degen maq­tanysh sezimi kernegen. Sodan...

Sodan jetpisinshi jyldar­dyń basynda Almatydaǵy Qazaq Memlekettik ýnıversıtetin jýrnalıst mamandyǵy boıynsha bitirip Semeıge kelgenbiz. Buryn da estip, bilip júrgenimizdeı ult ómirindegi aıshyqty oqıǵalar, ıaǵnı alǵashqy teatr da, baspahana, baspa da, kitaphana, mýzeı de, tipti alǵashqy fýtbol koman­dasy da osynda ashylǵan eken. Onda vals koroli Beken Jamaqaevtyń da bar kezi. Sol jyldary «kún kósem» Lenınniń rólin Almatydaǵy «ákem­­­teatr­diń» ózinde oınaǵan res­pýb­lı­ka halyq ártisi Ábilqasym Jań­byrbaevtyń negizgi jumys orny osyndaǵy Abaı atynda­ǵy saz­dy drama teatry. Boıjet­ken Roza Rymbaevanyń Alash asta­na­­syndaǵy Muqan Tólebaev atyn­daǵy mýzyka tehnıkýmynda oqyp, tolysyp kele jatqany da osy kez. Júsekeńniń, áıgili ánshi Jú­sip­bek Elebekovtiń alǵashqy shákirti Mádenıet Eshekeev­tiń Almatydan oralyp, oblystyq  fılarmonııaǵa ornalasqany da sol tus. Baıaǵy buırabas Bókeń bolsa Abaı atasynyń atyndaǵy sahna tórin shańdatyp, esimi qa­lyń kórermenge tanylyp-aq qalyp­ty. Osynyń bári qosyla kelgende astanadan perıferııaǵa nege keldim dep órekpigen kóńildi sabasyna túsirgen. Onyń ústine oblystyq «Semeı tańy» gazeti­niń mádenıet, ádebıet bólimine til­shi bolyp ornalasqan soń teatr­ qoıylymdarynan, qaladaǵy túr­li mádenı sharadan qalys qal­maımyz degendeı...

Búginde bilemiz deıtinder Bó­keń­niń alpys jyldyq ǵu­my­ryn­da Abaı teatrynda júzden astam rólde oınaǵanyn tilge tıek etedi. Mundaǵy alǵashqy róli M.Áýezovtiń «Aıman-Shol­pa­nyndaǵy» Jaras beınesi. Al odan keıingi jerde ol Karlo Gol­donıdiń «Eki qojaǵa bir qyz­metshisindegi» Sılvıo, ­Kon­­s­tantın Trenevtiń «Lıýbov Iаro­vaıadaǵy» kommersant Elıs­tatov, Mirhaıdar Faızıdiń «Ǵa­lııa-Banýdaǵy» Halıl, Rasýl Gamzatovtyń «Taý qyzyndaǵy» Iýsýp, «Musa Jáleldegi» Musa, Ǵ.Músirepovtiń «Qozy Kórpesh-Baıan Sulýyndaǵy» Qozy, «Qyz Jibektegi» Tólegen, keıinde Shege, M.Áýezovtiń «Qarakózin­degi Asan, joǵaryda aıtqan­daı «Aıman-Sholpanyndaǵy» Ja­ras, Z.Aqyshevtiń «Jaıaý Musa­syndaǵy» Musa, tatar klassıkasy «Bashmaǵymdaǵy» Álimjan jáne taǵy basqa spektakldegi rólder keshegi kórermender esin­de. Men sonyń bárin bolmasa da birshamasyn tamashalaǵan adam­­myn. Árıne, akter oıyn barysynda birinshi kezekte ­pesa avtorynyń belgili bir beıne­ler arqyly kórermenge ne aıt­qysy kelgenin túsinip, túısine bil­geni lázim. Ekinshi kezekte me­niń túsinigimde akter óz bolmysyn somdap jatqan beınesimen astastyra bilýi qajet. Ataqty fransýz jazýshysy Floberdiń «Bovarı hanym degenińiz meniń ózim» deıtini sondyqtan. Iаǵnı Bókeń oınaǵan rólderden men adaldyq pen adamgershilikti, ań­­qaýlyq pen shynaıylyqty sezi­netin edim. Eger ol beıne óner ıesi bolsa, oǵan Qudaıdyń bergeni. Iá, mundaıda Bókeń qulpyryp, arqalanyp ketetin-di.

Iá, teatrda ótken izdeniske toly jyldar akter Sybanov úshin izdeniske toly úlken bir kezeń boldy. Osy oraıda joǵaryda esimi atalǵan Beken Jamaqaev ta bir kezde al­ǵashqy eńbek jolyn qazaq teatr óneriniń qasıetti qarashańyraǵy dep esepteletin osy bir óner ordasynda bas­ta­ǵanyn aıta ketkeni­miz jón bolar. Bul sózimizdi ári qa­­raı jalǵastyryp aıtatyn bolsaq, Semeıdiń taǵy bir mańdaıyna basqan maqtanyshy, aıtýly án­shi, talantty sazger Tur­synǵazy Rahımov ta atalǵan teatr­da ózin­dik izi qalǵan óner ıesi. Keıin­de ekeýiniń joly oblystyq fılarmonııada toǵysqan edi. Sol tusta Shákárim ánderiniń bir­den-­bir nasıhatshysy Keldenbaı О́lmesekov ta osynda jemisti eń­bek jolyn jalǵastyryp jatqan bolatyn. Izatollada birge ósken aǵasy Mádenıet Eshekeev te Bó­keń­­niń aldynan shyqty. Nebá­ri eki-aq jas aıyrmashylyǵy­na qaramastan munyń sol aǵasy­­nyń aldynan kóldeneń kólbeńdegen kezi joq. Al Tursynǵazy men Kel­denbaı bulardy án ónerindegi ustazdary retinde ardaqtap, erekshe qurmettegenderin kózimiz kór­di. О́kinishke qaraı, búginde osy dástúrli án óneriniń tórt birdeı arysynyń orny oısyrap-aq tur.

Teginde Bolat teatr men fı­lar­manııanyń arasynda ózin­dik soqpaǵy, sara joly qalyptas­qan adam. Onyń erterekte Alma­ty fılarmonııasynda eńbek etip kelgeni de bar. Sondaı-aq ol Ámire Qashaýbaev atyndaǵy Semeı oblystyq fılarmonııa­synda eńbek etken jyldary óner bıiginen kórinip, ózindik úni­men, sazgerlik darynymen qa­lyń jurtshylyqqa keńinen tanyla bildi. Sol jyldary bul jıi aıtatyn taý bulaǵyndaı tasqyndy «Aqbulaq» áni onyń esimin res­pýblıkadan tys alys, jaqyn she­telderdegi qandas aǵaıyndarǵa da keńinen tanytqany ras. Sonda atalǵan ánniń shyǵý tarıhyn, onyń naqtyly kimdiki ekendigin Se­meı­de turatyn abaıtanýshy ǵalym Qaıym Muhamedhanov esh­kimge soqtyqpaı naǵyz ǵalymǵa tán minezben dáıektep bergeni de este. Sodan keıingi jerde bul ánniń naqtyly ıesi ataqty Segiz seri – Mu­hamed-Qanafııa Bah­ram­uly eken­digi basy ashylǵan shyndyqqa aınalǵan.

Fılarmonııaǵa kelgen soń Bolattyń ónerdegi ekinshi tynysy ashyldy desek te bolady. Sonyń jáne bir aıǵaǵyndaı ol halyq jáne keńes zamanynyń ataqty kompozıtorlarynyń shy­­ǵarmalaryn nasıhattaı jú­rip, óziniń sazgerlik qabiletin de ush­taı túsken. Onyń taǵy bir dá­le­lin­deı «Tań samaly», «Ǵa­shyq­­tar termesi», «Ańsa janym», «О́zim týraly án», «Jaına Semeı», «Juldyzym» ánderi ómirge birinen keıin biri kelip jatty. Teginde Bókeń soǵysqa ketken ákesinen nebári tórt jasynda jetim qalǵan balaqan edi. Sondyqtan onyń bir ánin áke­sine arnaýy da, al sol ákesiniń or­nyn joqtatpaı ósirgen anasyna eki birdeı án arnaýy da zańdylyq. Osylardyń ishindegi súıikti jary Úmit jeńgemizge arnaǵan ániniń de jóni bólek. Onyń óz júreginen týyndaǵan ánderiniń jalpy sany alpys­tan astam. Solardy óz elimizben birge Túrkııa, Qytaı, Mońǵolııa, Germanııa, Shvesııada turyp jat­qan shettegi qandastarymyz da súıip tyńdaýmen shektelmeı, óz­deri de kelistirip oryndaıtynyn estip qalyp jatamyz.

Bókeńniń ánshilik óneri jet­pisinshi jyldardyń sońyna qa­raı zańdy óz baǵasyn alyp, onyń Orta Azııa men Qazaqstan kásip­qoı ánshileriniń arasynda ótken sa­ıysta júldeli birinshi orynmen atap ótilgeni de, sodan sál keıinirek qazaq teledıdarynan «Bolat Sybanov án shyrqaı­dy» degen atpen telehabar berilge­ni de este. Solaı deı turǵan­men jaı­shy­lyqta syr bermeıtin aq­kóńil, aqkóılek aǵamyz ońasha bir kezdese qalǵanda ahylap, úkilep qalatyny da bar edi. Bul onyń anasymen, topty balashaǵasy­men aıadaı úıge syımaı qınalyp júrgen shaǵy edi. Sonda bizdiń úıde otyryp sózi «Úıge zarmyn, úıge zarmyn, tórt bólmege yntyzarmyn» dep keletin bir jańa da muńly ánin shyrqaǵany bar. Kóńildegi sol muńyn seıiltkim kep men ústelge bir shısha qoıyp jatqanda ol: «Oý, baýyrym, me­niń bul páleniń qaı-qaısysyn bol­masyn, ómiri aýzyma alǵan adam emespin ǵoı. Meni kóp adam ańqyldaǵan minezime oraı jaı júrgenniń ózinde iship alǵan eken dep oılaıdy. Al iship alsam ómir boıy qasyqtap jı­ǵan abyroıymdy shelektep tógip almaımyn ba?» dep kúletin-di. Ol kózi tirisinde jastaıynan el­diń qurmetine bólengenmen, sol shaqtaǵy bıliktiń tarapynan úl­de men búldege bólene qoı­ma­dy. Munyń basty sebebi sol, ke­ńestik ıdeologııa dástúrli án na­sıhatshylaryna sonshalyqty ­o­ń kózben qaramaǵany esh dálel­deý­di qajet etpeıdi. Qazaqstan­nyń eńbek sińirgen ártisi ataǵy oǵan jasy elýge taqaǵan shaǵynda biraq berilýi soǵan aıqyn aıǵaq bolsa kerek.

Bir abzaly Bókeń keıde osyǵan jabyrqap qalǵanmen, kóbinde Syrdyń sýy sıraǵynan kelmeı óziniń tabıǵı minezine tez kóshe qoıatyn-dy. Sonyń bir mysalyndaı, ishine el qonyp qyzba­sa da, sol kezde mektepte oqıtyn ba­la­larymyzdy átesh bolyp sha­qyryp, kúshik bolyp úrip, my­syq bolyp mııaýlap tabıǵı dary­nymen kúlkige qaryq qylý­shy edi. О́mirden de osy kóńildi qalpyn­da attanyp kete barǵan. Iаǵnı se­meı­likter onyń alpys jyl­­dyǵyn atap ótýge daıyndalyp jatqan shaq­ta kóńiljyqpastyq­pen bir toı­ǵa barǵan Bókeń toıǵa shashý re­­tinde ánin shyrqap bolǵan soń oı­­lamaǵan jerden ómirden ozǵan-dy.

Mine, sodan beri de shırek ǵa­syr óte shyǵypty. Taıaýda Úmit jeń­gemiz bastap, óner janashyrlary qos­tap jýyrda Semeıdegi ól­ketaný mýzeıinde maǵynaly kesh ótti. Iá, eli barda elim dep ót­ken er azamat esimi umtylmaıdy.

Dáýlet Seısenuly,

ardager jýrnalıst

Almaty