Qazba jumystaryna qatysty

Sońǵysynda  dinı ǵuryppen jerlengen erte kóshpendiler dáýiri adamynyń qańqasy tabylǵan. Osylaısha bolashaq zertteýshiler  aýdan aýmaǵyndaǵy tas, qola, erte temir, keıingi temir dáýiri  eskertkishteriniń qazba jumystaryna qolǵabys tıgizip júr. Úıirmege qatysatyn joǵary synyp oqýshylary Qýraıly  mańynda, Muǵaljar aýdanynyń Jaǵabulaq eldimekeni, Mártók  aýdanynda júrgizilgen   qazba jumystaryna da  qatysyp, arheologtardyń  dalalyqtaǵy dáristerin tyńdady.

Osydan alty jyl buryn  Sh.Bekmuhambetova atyndaǵy mektep-gımnazııasynda qurylǵan úıirmege  5-11 synyptyń 25 oqýshysy  kirdi.  Joba avtory – Oıyl aýdandyq  óner jáne ólke tarıhy mýzeıiniń qyzmetkeri Medet Qulmuhanov. Jas mamannyń arheologııa úıirmesin qurýdaǵy  maqsaty – oqýshylardy  ólke tabıǵaty men tarıhyn zertteýge baǵdar berý, dalalyqta jumys jasaý tájirıbesin úıretý edi.  Ol  arheologııa, ólketaný jáne týrızm baǵyty boıynsha júrgizgen teorııalyq dáristerin is-tájirıbemen ushtastyrý baǵytynda baǵdarlama qurdy.  Munyń ózindik sebepteri de bar.  О́ıtkeni elimizdiń orta bilim salasynda  Qazaqstan tarıhyna barynsha nazar aýdarylǵanymen,  onyń  arheologııa salasy tereń oqytylmaıdy.  Osy aqtańdaq tarıh fakýltetine oqýǵa túsip, arheolog bolýdy maqsat etken stýdenttiń aldynan únemi kedergi bolyp shyǵady.  Sondyqtan da qazba jumystaryna qyzyǵýshylyǵy bar balalardy  mektep jasynan arheologııa negizderine úıretetin úıirme  qajet. Ári bul elimizde kenje qalyp jatqan ólketaný baǵytyn damytý úshin de mańyzdy.

«Reseı Federasııasynyń mektepterinde arheologııalyq úıirmeler  jumysy jaqsy jolǵa qoıylyp,  oqýshylary men muǵalimder  jergilikti ólketanýshylar,  mýzeı mamandary, arheologtarmen tyǵyz  baılanysta jumys isteıdi. Osy jaǵynan qaraǵanda  elimizdiń joǵary oqý oryndarynyń tarıh fakýltetteri janynda mýzeılermen birlese jumys atqaratyn kóptegen arheologııalyq úıirmeler bar. Bul jaǵynan kenje qalyp jatqan joqpyz.  Biraq ta zertteýshilik jumys ýnıversıtetterde emes, mektepterden bastalǵan jón dep oılaımyn. Muraǵattardy qaraǵanymda,  1975-1990 jyldary elimizdiń kóptegen oblystarynda  oqýshylarǵa arnalǵan  arheologııalyq úıirmeler jumys  istegenin taptym. Solardyń biri –1975 jyly Aqtóbe qalasynda ólketanýshy Vıktor Vasılevıch Rodıonov qurǵan  jas arheologtar úıirmesi. Alaıda  táýelsizdik alǵan jyldary mektep úıirmeleri birinen soń biri toqtap qalǵan. Birneshe jyl ótken soń 2013 jyly Aqtóbe oblysynyń Qarǵaly aýdanynda oqýshylardyń jas arheolog úıirmesi ashylady, úsh jyl jumys jasaǵan úıirmeniń oqýshylary arheologııa ǵylymy týraly túsinikter alyp, qazba barysynda kerek kásibı-sharýa deńgeıiniń jumystaryna qatysyp úlegeredi. Atalǵan úıirme mamandardyń aýysýyna baılanysty óz jumysyn toqtatady»,-deıdi Medet Qulmuhanov. 

Oıylda alty jyldan beri tabysty jumys istep kele jatqan jobanyń alǵa basýyna Sh.Bekmuhambetova atyndaǵy mektep-gımnazııasynyń dırektory Roza Ulyqpanova men Sh.Bersıev atyndaǵy Oıyl aýdandyq óner jáne ólke tarıhy mýzeıiniń dırektory Balqııa Rysbaevanyń qosqan úlesteri zor. Sonyń nátıjesinde Oıyl aýdanyndaǵy «Jas arheolog» úıirmesiniń jumystary elimizde keńinen taratylýǵa  tıis avtorlyq baǵdarlama  retinde usynyldy. Jas zertteýshiler   ǵylymı-tájirıbelik konferensııalarǵa úzdiksiz qatysyp, júldeli oryndarǵa ıe bolyp keledi. Máselen,  1-7 synyp oqýshylary arasynda ótken oblystyq  «Zerde» shyǵarmashylyq baıqaýynda oıyldyq órender jeńimpaz atanyp,  respýblıkalyq saıysqa joldama aldy. Olar  Oıyl bekinisiniń ornyn tabý taqyrybyndaǵy zertteý jumystaryn ortaǵa saldy. 7-11 synyp oqýshylary arasyndaǵy «Daryn» baıqaýynda oqýshylar Qumsaı qorymyndaǵy qazba jumystarynan tabylǵan oljalarǵa taldaý jasady,  qoı júnin  qumdy joldarǵa tósegish materıal retinde jasaý tehnologııasyn ortaǵa salyp, Oıyldaǵy Barqyn qumynda  ósirilgen qaraǵaıly toǵaı tájirıbesinde jasandy orman beldeýin qalyptastyrý jobasyn qorǵady.   О́tken jyldyń  mamyrynda  ótken «Rýhanı qazyna» festıvalinde  «Jas arheolog» úıirmesiniń baǵdarlamasy  balalarǵa arnalǵan úzdik mýzeılik joba nomınasııasyn jeńip aldy. Oqýshylar izdenimpazdyq jumystaryn bolashaqta   ýnıversıtet qabyrǵasynda jalǵasatyn ǵylymı jobalarǵa aınaldyrýdy maqsat etip otyr. Bul aýyl balalarynyń mamandyq tańdaýyna jol ashyp, jastar arasynda júrgiziletin patrıottyq tárbıeniń  bastaýyna da aınaldy.  

Aqtóbe oblysy,

Oıyl aýdany