Álkeıdiń kúndeligi

Áıgili tulǵanyń sol kúndeligi bútin kúıinde saqtalyp, búginde Kerekýdegi «Ertis» mýzeıine kelý­shi­lerdiń kóz­aıy­myna aınalyp otyr. Álkeı Haqanuly HH ǵasyrdyń basynda qazaq dalasynan Reseıge baryp, bilim ala bastaǵan qazaq jastarynyń alǵashqylarynyń biri edi. Semeıdegi pedagogıkalyq teh­nıkýmda tálim alǵan ýaqytta Muh­tar Áýezovpen dostasyp, qa­lamger oǵan Lenıngradqa baryp oqýǵa keńes beredi. Sóıtip, tehnıkýmnan soń Lenıngrad qalasyna joly túsip, 1925-1931 jyldar arasyn­da Shyǵys ınstıtýtynda, sonymen qatar Lenıngrad memlekettik ýnıversıtetiniń qoǵam­dyq ǵylymdar fakýltetiniń shyǵys bóliminde oqıdy. Bularǵa qosa, О́ner tarıhy ınstıtýtynda dárister tyńdaıdy.

– Bizdiń qolymyzda saqtalyp qal­ǵan qujattardan Álkeı Mar­ǵulannyń stýdent shaǵynda, ke­ıingi ǵalymdyq qyzmetinde Lenın­grad pen Máskeýdiń tanymal kitapha­nalarynyń turaqty oqyr­many bolǵanyn bilýge bolady. Olar­dan tapqan sırek kitaptar men qoljazbalardan alǵash ret Kúlte­gin jazbalaryn, Shyǵys halyq­tary­nyń tarıhtary men memleket qurylysyn, H ǵasyrda ómir súrgen arab saıahatshysy Ábý Dýlaftyń Qytaıǵa, Vızantııaǵa, birneshe Shyǵys eline jasaǵan saparlarynan qundy málimetterdi kóshi­rip alǵan. Qımaq qaǵanatyn Rashıd-ad-Dın oǵyzdar taıpasy dep ataǵany belgili. Sondaǵy qımaq birlestigi­niń qu­rylysy jaıly tarıhı dúnıeler­di de ǵalymnyń kúndeliginen kóre alamyz. Jazbalar orys jáne qazaq tilinde jazylyp, kırıllısamen jáne arab qaripterimen túsirilgen. Jazýy marjandaı, arada bir ǵasyrǵa jýyq ýaqyt ótse de kúndelik jaqsy saqtalyp, oqýǵa múmkindik bar, – deıdi «Ertis» mýzeıiniń basshysy Gúljaınat Álıeva.

Kezinde Toraı­ǵyrov ýnı­versıte­tine Dánel Marǵulanqyzy ákesiniń mu­rala­ryn tapsyrǵan eken. 2019 jyly mýltı­me­dııalyq mýzeı ashyl­ǵanda oqý orny­nyń basshylyǵy Ertis-Baıan óńirinen shyq­qan ataqty tulǵalardan qalǵan jádiger­lerdiń birazyn osynda ótkizýge sheshim qabyldapty. Osy­laısha, qundy kúndelik mekeme oljasyna aınaldy.

Kúndeliktiń muqabasynda «Iran, qytaı, parsy derekterinen alyn­ǵan ma­terıaldar» degen jazýy bar. Oqyp baı­qaǵanymyzdaı, Álkeı Haqanuly jas­tyǵyna qara­mastan sol kezde keı­­bir orys shy­ǵystanýshylarynyń Shyǵys halyq­tarynyń tarıhyna qa­tysty qa­te derekter keltirip otyr­ǵanyn ja­zyp, óz tujyrymdaryn kel­tiredi. Máse­len, túrkitanýshy oqy­mysty Nıkı­ta Bıchýrınniń Orta Azııa men Qazaq han­dyǵy boıynsha jazbalaryna qatysty osyndaı eskertýler kezdesedi.

Ǵalym keıin osy tir­nektep jıǵan derek-jazbalary men Oń­tústik Qazaq­stan óńirlerinde júrgiz­gen qazba ju­mystarynyń nátıjesinde, «Ejel­gi Qazaqstan qa­lalary men qury­lys óneriniń tarıhy» atty mono­gra­fııalyq eńbek jazyp, «Handar jar­lyǵynyń tarıhı áleýmettik máni» degen ta­qyrypta kandıdattyq dısserta­sııa qorǵaıdy. Qazaqtyń kóne tarıhyna qatysty zertteý júrgizgeni úshin qýǵyn-súrginge de ushyraǵan.

Pavlodar oblysy