Sálemetsiz be, «Sýaıchynnıkı»!

Taǵdyry taraýly ulttyń qata­rynda belorýstar da bar. Kezin­de­ qa­zaq dalasyndaǵy olardyń sa­ny­ 60 myńnan asypty. Qazir 40 myń­ shama­syndaǵy belorýs ulysy aımaq­­tarda tútin tútetip otyrsa kerek.­ Qaraǵandy aımaǵynda da bar. Shama­men on myńnan asyp jyǵylady. Búgin­de kenshiler mekeninde «Sýaı­chyn­nıkı» atty etnomádenı birlestik belo­rýs ultynyń dástúri men saltyn saq­tap otyrǵan uıym jumys isteıdi. Uıym­nyń tizginin ustap otyrǵan Zınaıda Asadchaıa atty jany qazaq apaı bar.

«Sýaıchynnıkı» – belorýs tili­nen aýdarǵanda «otandastar» degen­ maǵyna beredi eken. Úsh tústen qu­ralǵan ulttyq kıiminde de zor mán bar kórinedi. Máselen, aq tús – jaqsylyqty, jasyl – ómirdi, qyzyl – jeńisti bildiredi desedi. Úsheýi úılesip, erteńge degen eren umty­lysty ańǵartady.

Qazaq topyraǵyna tyń ıgerý­ tu­sy­n­da tulymshaǵy jelbirep, alty ja­­­­syn­da tabany tıgen Zınaıda Asa­d­­­chaıa­ shet júrse, Arqanyń ańyzaq je­lin,­ burqyraǵan jýsanyn, qazaqtyń d­a­la­­­­daı darqan peıilin saǵynatynyn aıta­dy.

– Qazaqstanǵa 6 jasymda keldim. Tyń ıgerý kezinde Altaı aımaǵyna kóship­ bardyq. Bizdi qushaq jaıa qarsy aldy.­ Biraq anamnyń densaýlyǵyna klı­mat sáıkes kelmeı, Qaraǵandyǵa kósh­tik. Basqa oblysty emes, osy kendi ólke­ni tańdadyq. Aýa raıy anama unap, turaq­tap qaldyq. Tarıhı Otanyma baryp turamyn. Belorýssııada Qara­ǵan­dymdy, Arqanyń keń dalasyn, jýsa­­nynyń ıisin, adamdaryn qatty saǵyn­dym.­ Atamekenge qaıtyp oralý oıymda joq.­ Qazaqstandy janymdaı jaqsy kóre­min. «Aǵash bir orynda ósedi» demek­shi, tamyrymnan ajyraǵym kelmeı­di, – deıdi Zınaıda Ivanovna.

Sol ýaqyttaǵy adamdardyń nıeti­­ qandaı túzý edi?! Tańǵalasyz. Soǵys­tan keıingi kezeń. Jergilikti el ózgeni asyrap, saqtamaq túgili óziniń qoly óz aýzyna áli tolyq jete qoımaǵan, joq ýaqyt. Biraq qanǵa sińgen dalıǵan dalasyndaı keńdik basqany bóten dep bólektemedi. Bútindi bólip, jartyny jaryp jep kelgen. Bul – qarshadaı sary qyz Zınaıdanyń sanasynda máńgi saqtalyp qalǵan sýret. Soǵys pen joqshylyqtyń qamytyn qatar kıgen barsha ult pen ulys bir atanyń balasyndaı alaqandaı bir úıde tirlik keship te jatty. Zınaıda sol ýaqytta baraq tıptes úıde jeti túrli etnos ókili tatý-tátti ómir súrgenin eske alady. Sondaǵy «Kórshi aqysy – Qudaı aqysy» dep bilgen qazaqtyń qamqorlyǵyn da asa bir tebirenispen aıtady.

– Bizge bir shatyrdyń astynan shaǵyn bólmeleri bar úı berdi ýaqytsha. Ol kezde qala endi qanat jaıa bastaǵan. Cheshen, polıak, nemis, ýkraın, orys, bolgar, belorýs bir shatyr astynda ómir súrdik. Keketý-muqatýsyz, bir-birimizben jaqsy aralastyq. Jergilikti qazaqtar qarama-qarsy úılerde turdy. «Rahıma» degen qurbym boldy. Biz ony «Ira» deıtinbiz. Mektepten qaıtqanda Rahımanyń úıine baramyz. Anasynyń únemi tamaǵy daıyn turatyn. Bárimizdi bólip-jarmaı tamaqtandyrady. Keıin kıim aýystyryp, bir mezgil oınap, bizdikine baramyz. Solaısha, bir úıdiń balasyndaı ónip, óstik. Rahıma­nyń anasy daıyn­daıtyn qurt, baýyrsaǵyn bárimiz jaqsy kóretinbiz. Jumyrtqadan, kartoptan túrli taǵam jasap, dostaryma beretin, – deıdi Zınaıda apaı.

Ulttar arasyndaǵy dostyq osyndaı qıyn qystaý kezde bastalyp, búgingideı beıbit zamanda da jelisin úzbepti. Dál osy kúnge deıin bir-birimen aralas-quralas. Qazaqtyń qonaqjaılyǵynan arna tartqan tatýlyqtyń týy qulaǵan joq. Ultymyzdyń dástúrine berik. Tilge qurmeti de bólek.

– Eki balam, eki nemerem bar. Bizdiń áýlettiń tórtinshi urpaǵy osynda ómir súrip jatyr. Biz qazaqy salt-dástúrdi, qazaq tilin qatty qurmetteımiz. Meıramdaryn da toılaımyz. Shelpek te jeımiz. Jyl saıyn elimizdegi kıeli oryndarǵa baramyz. Byltyr Túrkistanǵa baryp, keremet áserge bólenip qaıttym. Dinim bólek dep yńǵaısyzdanǵanmyn. Biraq ol jaqtyń adamdary Jaratýshynyń ortaq ekenin, óz senimim arqyly qulshylyq jasaýǵa ruqsat ekenin aıtqanda, kózime jas keldi. Osydan artyq qandaı demokratııa kerek? – deıdi ol taǵy.

Zınaıda Ivanovnanyń ákesi de Qaraǵandynyń kórkeıýine úles qosqan eken. Prorab retinde qala qurylysynda qoltańbasy qalypty.

– Qaraǵandy qalasynyń kórkeıýine uzaq jyl talmaı eńbek etti. Qazir biz sol ákem salǵan úıde turamyz. Munsha baqyt syılaǵan Qazaqstanǵa, qonaqjaılylyq tanytqan, baýyryna tartqan qazaq halqyna rızamyz, – deıdi Zınaıda Ivanovna.

Qaraǵandy oblysy