Aıda ósirilgen ósimdik

Bul jańalyqqa alǵashynda senbegen adamzat onyń nátıjesin kórgen soń, tehnıkanyń kúshine, ǵajap qýatyna qaıran qalysty. Bul tańǵalarlyq jaıt ósimdik ǵylymy úshin úlken dúmpý boldy. Ǵalymdardyń kóz maıyn sarqyp jasaǵan ǵylymı zertteýleri men yjdaǵattylyǵynyń arqasynda zerthanada ósirilip, aı betine sebilgen alǵashqy tuqymdar ósip shyqty.

Zertteýshiler ótken jyldyń 12 mamyrynda, osydan tup-týra bir jyl buryn «Communications Biology» jýrnalynda jarııalanǵan jerdegi janartaýlyq materıalda ósirilgen ósimdikterge qaraǵanda, aı betinde ósiretin ósimdikter baıaý óskenimen, nátıje bergen aqparatyna qýanysty. Bul tujyrym aıdaǵy egin sharýashylyǵynyń kóp ýaqytty qajet etetinin kórsetedi. «Bul óte keremet! Sene almaı turmyn», degendi sonda Vıskonsın-Medıson ýnıversıtetiniń astrobotanıgi Rıchard Barker eksperıment týraly kóńil kúıin jasyra almaı.

Zertteýge qatysqan ǵalymdar­dyń aıtýynsha, aı betine ósirilgen ósim­dikterdiń úlgileri men bergen oń nátıjesi, onyń bolashaǵy qalaı bolatynyn bilgisi keletin botanık­ter úshin qyzyq zertteý bolǵany shyn­dyq. Osydan keıin NASA-nyń «Arte­mıda» baǵdarlamasynyń bir bóligi re­tinde astronavttardy aıǵa qaıta­rý jónindegi aldaǵy josparlary aıdy zertteýge jáne onyń resýrstary­nyń uzaqmerzimdi mıssııalarǵa qa­laı qoldaý kórsete alatynyn zertteý­ge jańa jobalardy usyndy.

Florıda ýnıversıtetiniń zert­teýshileri bul jańalyq jóninde arnaýly tájirıbe júrgizdi. Zertteýshi­ler árqaısysy shamamen bir gramm salmaqtaǵy kishkentaı qumyralar­ǵa tuqym otyrǵyzdy. Tórt kastrıýlge «Apollon 11» úlgileri, taǵy tórteýi­ne «Apollon 12» úlgileri jáne soń­ǵy tórteýine «Apollon 17» úlgileri tol­tyryldy. О́simdik molekýlıar­lyq bıologi Anna-Lıza Pol: «Aıdyń ­qyr­tysynda ósken kóshetterdi al­ǵash kór­gen kezdegideı tańǵajaıyp dúnıe­ni kórgen emespin! Bul áserli tájirı­be boldy. Bul – tańǵalarlyq zert­teý, basqa aıtarym joq», deıdi.

О́simdikter aı betine aparylǵan jasandy qumyralarda ósti. Biraq esh­qaısysy jerdegideı ónim bermedi. Aıdyń qabatynda ósirilgen barlyq ósimdik tuzdan, metaldardan nemese reaktıvti ottegi túrlerinen stresspen kúresetin ósimdikterde kezdesetin genetıkalyq quraldardy alyp tas­tady. Munyń ishinde «Apollon 11» úl­gisindegi kóshetter qatty kúızelis­­ke ushyraǵan genetıkalyq kúıge túsip­ti. Bul aıdyń betine uzaǵyraq áser etetin regolıttiń shyny jáne metall temirmen jabdyqtalǵan ósimdikter­ge anaǵurlym zııandy ekenin dáleldedi.

Bálkim, aı qabatyn ósimdikter­ge yńǵaıly etý úshin kóp kúsh pen aqyl-parasat kerek shyǵar. О́simdikterdi gendik ınjenerııa arqyly bóten to­pyraqty jatyrqamaı, ónim berý­ge daǵdylandyrýǵa da qazirgi tehnı­ka­nyń kúshi jetedi. «Biz bul saparda sapaly da jaqsy ónim beretin ósimdikterdi tańdaı alamyz. Bálkim, tuzǵa óte tózimdi shpınat ósimdikteri aı regolıtinde ósirýde qıyndyq týdyrmas», deıdi zertteýshi ǵalymdar.

Osy salada izdenis jasap, eń­bektenip júrgen ǵalymdar aıdaǵy aýyl sharýashylyǵynyń alǵashqy áreketinde kezdesken qıyndyqtar­dy alda eńseretini daýsyz. Adamzat aıdaǵy aýyl sharýashylyǵymen shynymen aınalysý úshin iri qadamdar jasap, tehnologııa bólikterin ázirleýi kerek. Kúnderdiń kúninde aıda ósirilgen jemis-jıdekterden aýyz tımesimizge kim kepil?