Astanadaǵy ataýlar. Ala-qulalyqtan qaıtsek arylamyz?

Prezıdent ótken aptada elordany odan ári damytý jónindegi keńes barysynda da qala ınfraqurylymyn jetildirýdi, turǵyndarǵa neǵurlym ońtaıly jaǵdaı jasaýdy tapsyra otyryp, birqatar túıtkildi máselelerge nazar aýdardy. Sonyń biri – onomastıka. Rasynda da bul tóńirekte elimizde másele kóp ekenin «Egemen Qazaqstan» byltyr («Almatyda 34 Áýezov, 24 Abaı kóshesi bar» - 19.01.2017) jazǵan bolatyn. О́kinishke qaraı, mundaı túıtkilder, sonyń ishinde sheteldik sózdermen qoıylǵan alashubar ataýlar attap basqan saıyn kezdesetini ras.

Astana tarıhy týraly aıtqanymyzda esimizge el taǵdyry úshin mańyzdy bolǵan tarıhı sheshim oralady. Osydan jıyrma jyl buryn eldiń ekonomıkalyq jáne geosaıası múddesine baılanysty Prezıdent N.Á. Nazarbaevtyń bastamasymen Qazaqstannyń baıtaǵy Almatydan Astanaǵa (ol kezde Aqmola) kóshirilgen edi. Qalanyń arhıtektýralyq beınesin qalyptastyrar sátte Nursultan Nazarbaevtyń oǵan eýrazııalyq reń berý qajet degen usynysy negiz etip alynyp, az ýaqytta qala beınesi aıtarlyqtaı qulpyryp shyǵa kelgen bolatyn. Osylaısha jedeldetilgen qurylys qarqyny aınaldyrǵan onshaqty jyldyń shamasynda Qazaqstannyń dalasynan zamanaýı modernızasııalanǵan, qaıtalanbas beınesi bar qala turǵyzýǵa múmkindik berdi. Jyl ótken saıyn Astana qyzmet kórsetý salasy damyǵan iri megapoıslke aınalyp, júzdegen dámhana men meıramhana, dúkender, kóńil kóterý oshaqtary men saýda úıi ashyldy. 2002 jyly Úkimettiń keńeıtilgen májilisinde Elbasy qaladaǵy qaptap ketken aǵylshyn tilindegi nysandardyń ataýlaryn synǵa alǵany esterińizde shyǵar. Aıtylǵan synnan keıin 700-den astam ataý qazaqshalanǵan bolatyn. «Sınema sıtı» − «Samuryq», «Evropa Palas» − «Aq suńqar», «Sıtı Market» − «Qazyna» bolyp shyǵa keldi. «Ýlybka» atelesi – «Jibek» atelesi, «Ýıýt» jıhaz dúkeni – «Jaıly» jıhaz dúkeni, «Zolotoı klıýchık» balalar álemi – «Altyn kilt» balalar álemi, «It,s skin» koreı kosmetıkasy – «Arý», «Shın-shın» meıramhanasy «Juldyz» bolyp ózgertilgeni de sol kezde edi.

Odan beri de biraz ýaqyt ótip, qalanyń ajaryn ashatyn, sán-saltanatyn arttyratyn talaı ǵımarat salynyp úlgerdi. Osydan onshaqty jyl buryn sheteldik fılmderden kórip qana júretin mundaı úıler kórikti aýlasymen, sáýletti arhıtektýrasymen kózdiń jaýyn alyp, naryqtaǵy ótimdi múlikke aınaldy. Alaıda mádenıetter toǵysy men aqparat almasý jyldamdyǵynan turǵyn úı-jaı keshenderiniń ataýy da anglısızm úrdisine tez ushyrap, búginde oıymyz da, boıymyz da bir jola úırenisip ketkendeı. Astanada attap basqan saıyn kezdesetin sheteldik ataýlar ózge elde júrgendeı sezim qaldyratyny da jasyryn emes. Qaladaǵy premıým, bıznes-klass tobyna jatatyn keshenderdiń ataýyn ózge tilde qoıýdyń basty sebebi ózge nysandardan ereksheleý ári bolashaq turǵyndardyń statýsyn ańǵartýdan týyndasa kerek. Tipti qurylys developerleri aǵylshynsha ataýdy qoıý arqyly qurylys jumystaryna sheteldik sáýletshilerdiń qoltańbasy qalǵanyn osylaısha meńzep jatady. Eldegi jyljymaıtyn múlik naryǵyna arnalǵan ıternet-alań kn.kz saıtynda Astanada 563 turǵyn-úı keshenini bar ekendigi kórsetilgen. Sanap shyqtyq, onyń 250-ge jýyǵyna ózge tildegi ataý berilipti: 7 bochek, Alanda, Art House, Bi Village, Caspian Palace, Castle House, Family Town, KingHouse, Pioneer, Smart House, Anfılada, Avısenna, Delfın, Tıtanık, Lazýrnyı kvartal, Solnechnyı jáne basqa. Aǵylshyn tildi semantıkalar arqyly nysanǵa elıtalyq, qazaqsha aıtqanda aqsúıektik mán ústeý úrdisi turǵyn úılerge ǵana qatysty emes, elordadaǵy úlkendi-kishili saýda ortalyqtary men túrli qoǵamdyq oryndar ataýy arasynda da keń eteń jaıǵan. Mysaly, 2GIS qalalyq aqparattyq ortalyǵyna Astana aýmaǵy boıynsha 141 oıyn-saýyq, saýda ortalyǵy tirkelipti. Festival Avenue, Mechta, Magnıt, Moskva, Lavanda, Adlan, Interer City, Domashnıı, Radýga, Citrum, Armada, Happy, Karavan sııaqty 40 paıyzǵa jýyq keshen ataýy ózge tilde atalǵan.

Elestetińizshi, N.Nazarbaev atyndaǵy halyqaralyq áýejaıynan túse qalǵan jolaýshy zaýlatyp otyryp qala ortalyǵyna kelip kirgende, eń aldymen MEGA Silk Way, qytaılyq úlgidegi «Pekın palas», «Moskva», «Sankt-Peterbýrg», «Abý-Dabı plaza» syndy záýlim ǵımarattar kózge túsedi. Tańǵalatyny joq, qısapsyz «taýer», «palas», «plaza», «haýs» syndy qosymshalar kez kelgen damyǵan elderdiń úlken qalalarynda tolyp jatyr. Alaıda Egemen Qazaqstannyń jańa astanasy – el damýynyń jańa fılosofııasynyń kórneki beınesi emes pe? Olaı bolsa joǵarydaǵy kompozısııalyq ala-qulalyq el ortalyǵynyń ishki sáýleti men bezendirilýine, kórkemdik tutastyǵyna aıtarlyqtaı nuqsan keltiredi dep oılamaısyz ba? Osyǵan oraı, qaladaǵy nysan atyn qoıýdyń, bekitýdiń zańdylyǵy men naqty talaptaryn bilgimiz kelip, Astana qalasynyń sáýlet, qala qurylysy jáne jer qatynastary basqarmasyna habarlastyq. Basqarma «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy Til týraly» zańynda kórsetilgen myna baptardy alǵa tartty. «Zańnyń 19-babyna sáıkes birlesken, sheteldik uıymdardyń ataýlary memlekettik tilde jáne orys tilinde translıterasııa arqyly jazylýy kerek. Qazaqstanda memlekettik til – qazaq tili. Ataýy aǵylshyn árpimen tirkelgen kýálikte mindetti túrde kırıllısaǵa translıterasııa bolý kerek», dep jaýap berdi basqarma basshysy T.Qyshqashbaev. Onyń sózinshe, menshik ıeleri kásiporyn ataýlaryn Astana qalasynyń Ádilet departamentinde ózi qalaǵan tilde tirketip alyp, basqarmanyń qoıǵan talaptaryn eskere bermeıtin kórinedi. «Osy turǵyda úlken qıyndyqtar bar. Negizinde Ádilet departamenti qyzmetkerleri zańnyń talaptaryn naqty saqtap, aǵylshyn tilinde jazylǵan  mańdaısha ataýlaryn tirkemeý kerek», degen basqarma basshysy jaýapkershilikti Ádilet departamentine artqanymen, nysan atyn qoıýdyń, onyń ishinde elordasy Astana ǵımarattarynyń ataýyn bekitýge qatysty naqty bir talaptardy atamady. Baıqaǵanymyzdaı, Astana ákimdigi ázirge syrtqy jarnama men kórneki aqparat mátinderiniń grammatıkalyq jáne stılıstıkalyq qatelikterin túzetýmen ǵana shektelip otyr.

Endeshe basqa basqa, dál osy Qazaqstan táýelsizdiginiń boıtumaryndaı bolǵan Astanadaǵy ǵımarattarǵa ataý berý, qaıta ataý men ózgertý kezinde tarıhı, geografııalyq, tabıǵı jáne mádenı erekshelikti eskerýdi umytpaǵanymyz abzal. О́ıtkeni munyń artynda jahandanýdan buryn, búgingi álemdik órkenıet bıigine umtylǵan qýatty Qazaqstannyń jasampazdyǵy jatyr. Bul tarapta Elbasymyzdyń ózi aıryqsha mán berip,  elorda tórindegi keıbir ǵımarattardyń eskızin syzyp qana qoımaı, qazaqsha utymdy ataýlar qoıǵany barshamyzǵa málim. «Báıterek» monýmenti, «Aqorda» rezıdensııasy, Táýelsizdik saraıy, «Haziret Sultan» meshiti, «Astana Arena» stadıony, «Han Shatyr» oıyn-saýyq ortalyǵy tárizdi oq boıy daralanyp turǵan ǵımarattar sáýletimen ǵana emes, taýyp qoıylǵan aıbarly ataýymen-aq halqymyzdyń júreginen oryn tapty. Bul – eline degen iltıpaty erekshe Memleket basshysynyń bas bolyp barlyq sáýletshilerge, ınvestorlar men qurylysshylarǵa kórsetken úlgisi ekeni anyq.

Aıa О́MIRTAI,

«Egemen Qazaqstan»