Másele mamandyq tańdaýda emes, oqý bitirgen soń jumys tabýda

Sonyń nátıjesinde aldyńǵy aqyl ıeleri ult degen uly oıyn bilimmen ushtastyrdy. Sol úrdis áli báseńsı qoıǵan joq. Onyń ústine oqýsyz ómir qarań ekenin ozyq jurttardyń tehnologııalyq, tehnokrattyq tegeýrini qyran tepkisindeı osaldy murttaı ushyryp jatqanyn kózi kórip, ishi sezgender ańǵarsa kerek. Biz osy ekeýin sózden iske kóshirip, ulttyq namystyń tuǵyryna aınaldyrsaq, qane. Ýaqytsha kóz tartqan ózgeniń álem-jálemin ysyryp tastap, naǵyz qajetin alyp, ózimizdiń barymyzben ushtastyrsaq, utylmas edik. Tipti ony eldik mentalıtetke aınaldyrsaq, qapy qalmaıtynymyz jáne belgili.

Bul babalardan qalǵan halyqtyq qalypty keıingige árin ketirmeı jetkizeri aıdaı anyq. Jantalasqan jahandanýdyń yzǵaryna da tótep beretin sol bolady. Ol úshin ult urpaǵy bilimdi bolýy kerek. Bilim ulttyq sanany jetildiredi. Bilimniń de bilimi bar. Sol bilim bilikpen ushtasqanda ǵana almaǵaıyp zamannyń qandaı synyna da qarsy tura alady. Burynǵydaı oqýǵa túsip, «qatyrma» qaǵaz alsań, qyzmet tabylady, turmys jaqsarady degen keńqoltyq tirlik kelmeske ketkendeı. Endi Abaı aıtqan malmen qatar, kúnkóris qareketin minsiz atqarý aldyńdy oraıdy. Odan alǵan bilim, meńgergen bilikpen irkilmeı ótseń – jolyń ońǵa basady, baǵyń janady. Árıne jetekpen ketetinder búginde joq emes, bar. Eger ýaqyt qarqyny osylaı jyljı berse, ondaılardyń oıpań jerden qarǵyp ótýi de ekitalaı bolyp qalar. Ondaı kún bola ma demeıik, ómir sabaǵyna tereń boılasaq, táýbege keler tustarymyz barshylyq.

Sanaýly kúnderden keıin UBT bastalyp, myńdaǵan talapker baǵyn synaıdy. Qazir ul-qyzynyń erteńine bir úmit, bir kúdikpen qaraǵan ata-ana, synǵa túskeli júrgen oqýshy alań kóńilde júr. Elimizdegi 130-ǵa jýyq JOO men 817 kolledj jarysa jarnamalaryn taratýda. Bul da naryq talaby. Úmitin úkilegen jas úshin mańyzdy másele mamandyq tańdaýda bolyp tur. О́mir ózgerisi jyldam, keshegi búgingige septigin tıgize alar emes. Qarǵa aýnaǵan túlkideı qulpyryp shyǵa keledi. Tórt-bes jyl oıyńdy sarp etip, kóz maıyńdy taýysyp oqyǵan mamandyǵyń óz áletińe jaramaı qalatynyn qaıtersiń. Máńgilik eshteńe joq, biraq eńbektiń jemisin kórý kerek.

Memleket bólgen qarjynyń da qaıtarymy bolýy tıis qoı. Osy turǵydan kelgende zaman aǵymyn kóldeneń tarta bermeı, bir tııanaqty sheshim qajet tárizdi. Kóp jas: «Oqý bitirdim, mamandyq aldym» deıdi. Artynan onyń «qyzyǵyn» kóre almaı, ómirlik ustanymynan aýytqyp, kúnkóris qamyn kúıttep, ózge salaǵa ketip jatady. Tipti keıde bir emes, birneshe JOO bitirgenderdiń de jaǵdaıy kóńil kónshite bermeıdi. Endeshe, talapkerlerdi oqýǵa tartý bar da, oqý bitirgennen keıin eńbek jolyna kepil bolý bar emes pe? Osy mindet alǵa ozsa eken deımiz. Jarnamasy kúshti JOO-lardy bitirip, qolyna kúrekteı dıplom alǵan jas erteń jumyssyzdar qataryna qosylsa, ketken qarjy qumǵa quıǵan sýmen teń emes pe? Muny boldyrmaý úshin qandaı bilim ordasy bolsa da, óz qamynan buryn talapkerlerdiń erteńgi taǵdyryn oılasa, oqýǵa umtylǵan urpaqtyń meselin qaıtaryp almaý jaǵyn alǵa ozdyrsa, qazaq balasy týra jolda bolar edi. Bárin naryqqa tiremeı, halyqtyń qam-qareketine negizdesek, ult ta, urpaq ta utylmas edi.

UBT-nyń alǵashqy synaǵynan ótpeı qalǵandar aqsha tólep, qaıtadan emtıhan tapsyryp, joǵary oqý oryndarynyń aqyly bólimine túsip jatady. Ol da kerek shyǵar. Biraq Abaı sózine baǵyp, kópten qalmasyn dep baryn bergen ata-ana erteń urpaǵyn jumysqa ornalastyra almasa, qandaı kúıde qalady? Osy arada kimniń qaltasy qampıyp, kimniń qaltasy juqardy degen oı qaı-qaısymyzdy da mazalaıtyny ras. Jasyratyny joq, kóptegen bilim ordalary tabaldyryǵyn attaǵan jastardyń taǵdyryna selqostyq tanytady. Oǵan jarǵa jyǵyp jatqan jalǵan dıplomdar, sergeldeńge salǵan sertıfıkattar dálel bola alady.

Sol sekildi keıbir beldi oqý oryndary sheteldikterdiń basqarýyna berilgeni belgili. Olar bilim sapasyn arttyrý úshin bala sanyn azaıtyp, oqý aqysyn arttyrýdy oılastyryp jatqan kórinedi. Bul da qajet bolar. Degenmen qymbat oqýǵa turmysy tómen qazaq otbasynyń oqý grantyna qoly jetpegen talantty balasy túse ala ma? Shette qalyp qoımaı ma? Onyń ústine ol bilim mekemesiniń kezinde  boı kótergen keıbir ǵımarattary qaıda qalady? Búgin satyp paıdasyn kórer, erteń qajettik týǵanda jer sıpap qalmaı ma? Oǵan bir dáıek keltirer bolsaq, bir kezderi JOO jataqhanalaryn jekeshelendirip jiberip, endi sonyń ornyn toltyrý qareketinde jumys istep jatyrmyz.

Qalaı desek te, talapkerlerdi JOO men kolledjderge qabyldaý isinde basty máseleni tez «joıylyp» ketetin mamandyqtarǵa qaraı emes, zaman talabyna saı úmitkerge de, elimizge de paıdaly mamandyqqa burýymyz qajet. Ol atústi oılastyra salǵan emes, ǵylymı negizde júıelengen mamandyqtar bolsa eken. Onsyz dıplom alǵan jastar úmitiniń aqtalýy ekitalaı.

Súleımen MÁMET,

«Egemen Qazaqstan»