Ultty ósiretin, uly etetin aqaýsyz móldir baǵyt bar, ol – ult taǵylymy. Ulttyq taǵylymy myqty memleketter qansha jerden tyǵyryqqa tirelse de, bereke-birliktiń, aqyl-oıdyń, alyp jetekshilerdiń bastaýymen qıyndyq ataýlyny jeńip, shóńgedeı jabysqan páleniń bárin jolda qaldyrady.

Ony «Tún uıyqtamadym, Kúndiz otyrmadym», «Dardaı bolyp kelgenmen, Bordaı bolyp úgilgen, Basy barlar ıilip, Tizesi barlar búgilgen», dep keletin «Kúltegin» tasyndaǵy rýhty sózder el men jerdiń ıesi atqarar jumysty alǵa tartyp, ol oryndalsa, óktemdiktiń órisi tarylatynyn kórsetip otyr emes pe? «Ata jurty buqara, О́z qolynda bolmasa, Qansha jaqsy bolsa da, Qaıratty týǵan er ǵarip» dep HV ǵasyrda Asan qaıǵy jar salyp, ǵariptikten qutylý ata jurtty saqtaý ekenin jetkizedi. Bostandyqqa qol jetpeı, bodandyqta qalýdyń sor ekenin «Qol-aıaǵym buǵaýda, Taryldy baıtaq keń jerim», dep ony istep otyrǵan «Qaıyrymsyz bolǵan handarǵa, Tıer meken bir kúni, Jolbarystaı sheńgelim», dep qatýlanǵan Jıembet jyraý ańsary aqtalyp, eldigimizdi aldyq.
«Ýa, kósile shabar jerim bar, Tý kótergen eriń bar. Qol bolarlyq eliń bar, Atadan qalǵan sara jolyń bar. Quldyq ursań dushpanǵa, Arylmaıtyn soryń bar... Quldyq ursań dushpanǵa, Erkek bolyp týdy dep, Myna seni kim aıtar», dep Tóle bı erine senim artsa, Qazybek bı óziniń «Jeti jarǵysynda» urlyq pen qorlyqqa qarsy shyǵyp, adal eńbekpen kún kórýge shaqyryp, «Aram jemeıik, adal óleıik» depti. Jigittiń jaqsysy «Durys sózge toqtaı bilgen, basqany sózine toqtata bilgen», dep «Eki adam kerisse, onyń arty qyzyl shoq. Biz úsh júz kerispeı, keliseıik, Al kerise qoısaq, úsheýimizge de birdeı, Handyq túgil, ondyq ta joq», dep tuıǵyndaı tilip túsetin Áıteke bı taǵylymy tańdaıymyzǵa baldaı juǵyp, sanamyzǵa ult uıytqysy – úsh bıdiń úlgisi darysa, qane! Sóz ben oıdyń kemeli Ábish Kekilbaıulynyń «Úsh sala – bir arna. Qaı iste de, qaı tusta da osyny umytpasaq, talaı kemisimiz túzelip, talaı ortamyz tolar edi-aý...» degen tujyrymyna da den qoıý bir ǵanıbet sekildi.
Osyndaı taǵylymdy aq qaǵaz, qara sııasyz-aq urpaqtan-urpaqqa ósıet etip jetkizip, otyrǵan danalarymyz ben daralarymyz edi. Ol esten shyqsa, ózim bilemdikke, salǵyrttyqqa salynsaq ne jaqsyny baǵalaı almaı, jetesizdikti jelkege shyǵarsaq – ulttyq tanym óshedi. Ulttyq tanymnyń óshýi – ultqa qater. Qazaqty qazaq etip kele jatqan qaı zamanda da ulttyq tanym. Qyzyl ımperııa qysyp turǵanda da eli men jerin, halqyn kókke kótergen azýlylar az bolmaǵan. «Men qazaqtyń balasy» demeıtin be edi Qasym Amanjolov.
Bizge qazir ne jetpeıdi? Rýhtyń myqtylyǵy, jan men tán tazalyǵy. Ulttyq tanymdy kóbimiz kúnkóristiń sheńberimen shektep qoıdyq. О́zimizdi qoıyp, besikten beli endi shyqqan urpaǵymyzdy ulttyń «quly» bol demeı, ýaqyttyń qulyna aınaldyryp, bárin aqsha sheshedi degenge sendirip bara jatqandaımyz. Jabaıy kapıtalızmniń jeksuryn «jetistikterin», naryqtyń keıde halyqqa emes, keıbir adamdarǵa qyzmet etetin tustaryn jeldeı kernetip, ardy emes, aqshany alǵa shyǵaryp jiberdik. Sóıtip qazaqtyń tanymyna kelmeıtin keleńsizdikterge jol ashyp aldyq. Maqtaý men maqtanýda da qazaqy tanym jasandylyqqa uryný ústinde. Qazaq osyndaı bolý kerek, ol ardyń ıesi, memleket tiregi, obal men saýapty biledi deı qoımaıtyn boldyq.
Biz alda aıtqan, jaqsylyq jolǵa salǵan babalar sózinen kóz jazyp qalǵandaımyz. О́zim ólmeıin, ózge ne bolsa ol bolsyn, keıingini kóre jatarmyz degen soıqan oı da ult tanymyna jat. Onyń jeteginde ketý urpaqty jetesizdikke ıtermeleý bolmaq. Tipti qazirdiń ózinde mundaı kesirli ister ár tustan baıqalady. Ketigi tolmaıtyn, toımaıtyn jemqorlyq, qatigezdikpen jasalǵan qylmystar sol nemquraıdylyqtyń, jaqsyǵa qýanyp «oı bárekeldi» demeýde, áttegen-aıǵa «Bul qalaı, ult taǵylymyna jat qoı. О́skin urpaq mundaı óresizdigimizden qandaı taǵylym alady demeı, e» dep ıek kótere salýdan bolyp jatqan jaı emes pe eken? Sondyqtan ulttyq tanym taǵylymyn ár qazaq, sol qazaqtan taraǵan urpaq tektilikpen júregine uıalatsa, halyqtyń betine shirkeý bolyp qonar arsyzdyq tyıylar edi. Bul jolda, ıaǵnı ult isine esh syltaý júrmeıdi. Oǵan álem tarıhyna úńilseń, búgingi rýhty jurttardyń tirligine oı jiberseń kóz jetkizesiń. Tipti olar ústem kúshter lap etkizip qoıǵan «tozaq otyna» da jan bermeı keledi.
Al biz azat elmiz. Bul azattyq – ulttyq tanym jetkizgen jeńis. Osy múdde birligindegi uly jeńis qazaq órkenıetin aıqyndap, máńgilikke aparady. Bul baǵdarda Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń: «...Ulttyq tabıǵatymyzǵa jat keleńsizdikterden boıymyzdy aýlaq salýymyz kerek», degen sózine árqaısysymyz den qoısaq, aqıqattan attamas edik. Qıǵash baspas edik. «Adam nan jeý úshin ómir súrmeıdi, ómir súrý úshin nan jeıdi» dese Seneka, Alash arysy Smaǵul Sádýaqasuly ulttyń keleshegi kemel bolýy úshin «Kemshilikti aıtý – uıat emes, bar kemshilikti joq dep, odan qutylýǵa tyryspaý uıat» deıdi. Bul sózderdiń arǵy jaǵynda da ulttyq tanym jatqany anyq. Endeshe ulttyq tanymǵa zeıin qoısaq, zerdeli urpaq qalyptasar edi.
Súleımen MÁMET,
«Egemen Qazaqstan»
Rýhanı qundylyqtar jáne urpaq tárbıesi
Qazaqstan • Keshe
Ekinshi sessııa: mańyzdy sheshimder men mazmundy zańnamalar
Úkimet • Keshe
Kúmbirle kún astynda, dombyra-rýh
Rýhanııat • Keshe
Mańǵystaýdyń ekologııasy «bozdap» tur
Ekologııa • Keshe
Qazaqstan • Keshe
Sport • Keshe
Jańa syn-qaterler syrtqy saıasattan sergektikti talap etedi
Qazaqstan • Keshe
Túrki yntymaqtastyǵy jáne ǵylymı ıntegrasııa
Qazaqstan • Keshe
Ekologııa • Keshe
AQSh Eýropadaǵy áskerı kúshterin nyǵaıtýda
Álem • Keshe
Tartymdy jobalarǵa ınvestor daıyn
Ekonomıka • Keshe
«Týr de Frans» dodasy bastaldy
Sport • Keshe
Ekonomıka • Keshe
«Qasiretti qańtar»: Sot prosesinde kelisim ınstıtýty keńinen qoldanylýda
Qazaqstan • Keshe
Mektep ashanasynda – meıramhana baǵasy...
Qoǵam • Keshe
Medısına • Keshe
Abyz basylymnyń ǵasyrlyq mereıtoıy
Aımaqtar • Keshe
Aımaqtar • Keshe
«Kúı oınaıdy qazaǵymnyń qanynda»
О́ner • Keshe
О́ner • Keshe
Aımaqtar • Keshe
Múlik kepilin bes mınýtta sheshýge bolady
Qoǵam • Keshe
Qoǵam • Keshe
Medısınalyq poıyz – Jetisý oblysynda
Medısına • Keshe
Týrızm • Keshe
Prezıdent AES salarda Túrkııanyń tájirıbesin zerdeleýdi tapsyrdy
Qazaqstan • Keshe
Qazaqstan munaı óndirý kólemin ulǵaıtady
Qazaqstan • Keshe
ShQO-da zańsyz ań aýlaýdyń 11 deregi anyqtaldy
Aımaqtar • Keshe
Elektr energetıkasy týraly zańǵa ózgerister engizildi
Prezıdent • Keshe
Ekomınıstrliktiń kadr saıasaty qalaı júrýde?
Ekonomıka • Keshe
Túrkistanda sýǵa batyp ketken úndistandyqtar áli tabylǵan joq
Aımaqtar • Keshe
Aqyn Muhtar Shahanovtyń 80 jasyn toılaý Túrkııadan bastaldy
Rýhanııat • Keshe
Shymkentte JShS dırektory 3 mln teńge urlady degen kúdikke ilindi
Aımaqtar • Keshe
Prezıdent Reformalar jónindegi joǵary keńestiń otyrysyn ótkizdi
Prezıdent • Keshe
Qazaqstanda qańtar oqıǵasy boıynsha 445 adam sottaldy
Qazaqstan • Keshe
Aqmola oblysynyń aýyl sharýashylyǵy basqarma basshysy sottaldy
ANTIKOR • Keshe
QTJ men Álııa Nazarbaeva arasyndaǵy kelisimshart kúshin joıady
Qazaqstan • Keshe
Qazaqstanda koronavırýs juqtyrǵandar kóbeıip keledi
Koronavırýs • Keshe
Uqsas jańalyqtar