Ońtaılandyrý ońalta ma, omalta ma?

Endi, mine, mektepterdi, onyń ishinde qosymsha bilim úıretetin óner mektepterin, basqa da bilim uıalaryn ońtaılandyrý bastalyp ketti. Bul naýqannan kolledjder de tys qalaıyn dep otyrǵan joq. Aıtylar ýáj, jańa dáýirde eski júıemen jumys isteýge bolmaıdyǵa saıady. Árıne naryq zamanynda eski júıe aıaqqa oralǵy, qolǵa baılaý bolatynyna esh pende shúbá keltirmeıdi. Odan qutylý kerek ekeni de ras, biraq soǵan dál qazir ázirmiz be? Baǵyt-baǵdar anyqtalǵan ba? Jańa mamandyq ıesi sanalatyn muǵalim ázir me, oqýlyq daıyn ba, bazasy bar ma? Is tetigin sheshetin osylar ekeni belgili. Onsyz sózben oraq orý, bardy joǵaltýǵa, bilim sapasyn quldyratýǵa aparýy múmkin. Osy arada ult ustazy Ahmet Baıtursynulynyń: «Aqyldy aıtý ońaı, ony alý da aýyr emes, ornyna keltirý qıyn kezde qymbatqa aınalyp ketedi», degen sózi oıǵa oralyp otyr. Bul aqıqat sózdi búgin syltaý aıtyp búrkersiń. Erteń ol búrkeýdi «jel» ushyryp ketse jalǵandyq kórinbeı qoımaıdy.

Iá, birneshe mektepti biriktirý úrdisi bastaldy. Muny tıisti mekemeler, naqtylaı tússek, Bilim jáne ǵylym mınıstrligindegi laýazym ıeleri ata-analardyń talaby dep túsindiredi. Bólek-bólek bilim uıalaryn ońtaılandyrý jolymen qosyp, myqty oqý mekemesine aınaldyrmaq nıette kórinedi. Aıtýlarynsha, jumys orny saqtalyp, tek basshylar ǵana qysqaratyn sekildi. Túptep kelgende bul ońtaılandyrýdyń basty sebebi, qarjyny únemdeý bolyp otyrǵany túsinikti. Urpaqtan únemdegen qarjy − erteń ulttyń sory bolyp júrmeı me? Bıliktegiler bul úlgi-tájirıbe, ıaǵnı jańasha ońtaılandyrýdy Máskeýden alyp otyrǵanyn aıtady. Sonda óz úlgimiz, ultymyzdyń ulttyq mentalıteti eskerilgen be? Qashanǵa deıin shetten alý, shetten úırený ádeti shekten shyǵa beredi. Árıne jaqsy úlgini alý kerek, biraq ol ulttyq úlgimen ushtassa, utylmaıtynymyzdy nege eskermeımiz? Bilim reformasyndaǵy ala-qulalyq osydan bolyp otyrǵany aqıqat. Tipti keıbir júıesiz reformanyń suraýy nege bolmaıdy degen oı mazalaıdy.

Elbasymyz belgilep bergen baǵyt-baǵdar, qanymyzdy, janymyzdy  jańartqan  «Rýhanı jańǵyrý» isi, sanadaǵy serpilis, «Uly dalanyń jeti qyry», odan taraıtyn jetpis myń syr nege eskerilmeıdi? Ol nege bilim reformalarynda basty baǵyt bolmaıdy? Normatıvtik-quqyqtyq qujattary qaralyp jatqan, balalarǵa tıimdiligi qalaı bolatyndyǵy, bilim sapasyn arttyrýǵa septigi tıe me degen máseleler tolyq sheshilmese de, ońtaılandyrýdy bastap, negizgi mektep pen qosymsha mektepke bir dırektordyń bekitilýi, balabaqshalarda da osy tásildiń kórinis tabýy jalǵasa bastaǵandaı. Bul medısına salasyn da aınalyp ótpegen tárizdi.

Al qosymsha bilim jáne jalpy bilim berý mektepteriniń irilendirýin bala sanyn kóbeıtkende, qarjy únemdegende – oqý men tárbıe jónge túse me, álde taǵy bir júıesizdik oryn alyp, artynan ońtaılandyrýdyń basqa bir túrin bastap ketemiz be? Taǵy bir másele irilendirýden bosaǵan ǵımarattardyń jaıy qalaı bolmaq?

Alda bul Máskeý úlgisinen alynǵan dep aıttyq. Osy týraly Májilis depýtaty I.Smırnova hanym bir top áriptesterimen birge Úkimetke saýal joldap, bir ǵana qosymsha bilim berý jaıyn aıtyp, Reseı men Qazaqstan jaǵdaıyn salystyryp, 5 mln 500 myń turǵyn turatyn Sankt-Peterbýrgta 640 qosymsha bilim berý orny baryn, onyń 450-i oqýshylar saraıy, bul 10 myń turǵynǵa 1 saraı, 100 myń turǵynǵa 45 mýzyka mektebi, 113 óner mektebinen keletinin tilge tıek etip, 1 mln 230 myń halyq turatyn Astanada qosymsha bilimmen oqýshylardyń 22 paıyzy ǵana qamtylǵanyn, 2 oqýshylar saraıy baryn, óner mektepteri sanaýly ekenin alǵa tartady. Iá, qosymsha bilim beretin mektepterdiń bári birdeı talapqa saı dep aıta almaımyz. Birazy aýadan aqsha jasap otyrǵany jasyryn emes. Aty bar bolǵanymen, zaty kem. Ony júıeli tekserse kóz jetkizýge bolady.

Sonymen sońǵy aıtar túıin, zerttelip, zerdeden tolyq ótpeı, ózgelerde solaı eken dep, el jaǵdaıyn, jurt turmysyn, halyq pikirin tolyq eskermeı, qarjy únemdeý nıetinde tuspalmen bastalyp ketken bul ońtaılandyrý bilim isin alda ońalta ma, álde omalta ma? Muny aldaǵy ýaqyt enshisine qaldyraıyq. Ótken ǵasyrdyń, 1927-jyly ult arysy Temirbek Júrgenov: «Menińshe, oqý jumysynyń jalǵyz aqsap otyrǵan jeri, bar máseleni «Oqý jumysy qalaı qoıylý kerek?» dep teksergen jón» depti de, qandaı jaǵdaıda da qazaq úlgisin, halyq qalybyn umytpaýdy eskertipti.

Súleımen Mámet,

«Egemen Qazaqstan»