Seıithan Joshybaev: О́ziń jaqsy bolsań, eldiń bári de jaqsy

– Seıithan aǵa, árbir aza­mat­tyń balalyq shaǵy qaıta­lan­bas esteligimen qym­bat. Sizdiń ba­lalyq shaǵyńyz qaı jerde jáne qalaı ótti?

– Bizdiń balalyq shaǵymyz Ekin­shi dúnıejúzilik soǵysqa tap kel­di. Sol kezdegi balalardyń bá­ri­­niń basynan ótkendeı joq­shy­lyq zamandy biz de kórdik. 1939 jyly Fın soǵysy bastalǵanda úlken aǵam Kósherbaı áskerge ketken eken. Ol kisiniń beınesi naqty esimde joq. Biraq emis-emis elesi ǵana bar. Bizdiń úı ol ýaqytta kóldiń boıynda, Sumqaıtty degen jerde otyrypty. Atam sol jerde syr jasaıtyn zaýytta qaraýyl bolyp jumys isteıtin. Ol kezde qys qatty sýyq bolatyn. Qatty aıazdan kóldiń beti qatyp qalady. Úıdegiler muzdy oıyp alyp, jerdiń astyn qazyp muz­datqysh jasaıdy. Jaz boıy halyq kolhozdyń sıyrla­ryn saýyp, sútin álgi syr shyǵaratyn zaýytqa ótkizedi. Ol súttiń bar­ly­ǵyn óńdep, syr jasap, ony jer astyndaǵy muzdan jasalǵan «tońazytqyshqa» saqtaıdy. Men sol jerde óstim. Mal baǵyp jú­rip, keń dalada ósken balamyz. Bir kúni Kósherbaı aǵam úıge qoıan alyp kelipti. Osy kórinis qana shala esimde. Odan ózge estelik esimde joq. Sol Kósherbaı, odan keıin Shesherbaı degen aǵam soǵysqa ketip, sodan qaıtqan joq. Kósherbaı aǵam 1939 jyly Fın soǵysyna ketkennen kelmese, Shesherbaı aǵam 1941 jyly ketkennen oralmady.

– Mamandyq tańdaý adam­nyń taǵdyryna tikeleı baıla­nys­ty deıdi. Siz áýeli geolog bolýdy armandaǵan ekensiz. Alaı­da, oıyńyzdy ózgertip, medı­sı­na salasyn tańdaýyńyzǵa ne sebep boldy?

– Ras, áýeli geolog bolamyn dep oılap júrdim. Birinshiden, men tabıǵatty óte jaqsy kó­re­min. Dala kezip, taýǵa shyǵyp, tabı­ǵattyń tamashasyn kózben kór­genge ne jetsin. Segizinshi sy­nypqa deıin geolog bola­myn dep júrip, sol salaǵa qatysty kitap­tar­dy kóp oqydym. Afrıkadan altyn izdegen adamdar týraly da qyzyqty derekter oqyp, qyzyqqanym bar. Mundaılar Iаký­tııa jaqta da kóp bolǵan ǵoı. Men segizinshi klasty bitirip jat­qanda Álip degen aǵam ásker­den demalysqa keldi. Sol kisi menen qandaı mamandyqqa qyzy­ǵa­ty­nym­dy surady. Geolog bolǵym keletinin aıttym. Biraq aǵam maǵan geolog emes, hırýrg bol dedi. Sol sóz maǵan amanat sııaqty áser etip, sol kúnnen bastap men hırýrgııa salasyna qatysty ádebıetterdi izdep taýyp, solardy oqı bastadym. Sodan Iýrıı German degen belgili reseılik jazýshynyń «Iа otvechaıý za vse» degen úsh tomdyq kita­byn kezdestirdim. Ol kitapta soǵysta elge ota jasaǵan hırýrg tý­raly baıandalady. Talaı jandy ólim aýzynan alyp qalady. Tipti fa­shısterdiń ózine de jaqsylyq jasaıdy. Bul shyǵarma meniń qyzy­ǵýshylyǵymdy týdyrdy. Osy­dan keıin hırýrg bolýǵa tolyq bel baıladym. Ol kezde Aqyr­tóbe stansasynda turatyn edik. Sodan arman arqalap poıyz arqyly sol kezdegi Frýnze, bú­gin­gi Bishkek qalasyna tarttyq. Frýnze jaqyn edi. Bir jaǵy ol jaqta Almatydan qaraǵanda arzan­shylyq. Arada talaı jyl ótken soń sol jaqtan ǵylym doktory, professor, akademık bolyp oral­dyq qoı.

– Búginde ózińiz Taraz qala­syn­­­daǵy «Kardıohırýrgııa jáne tran­s­plan­tologııa ǵylymı-klı­­­nı­kalyq ortalyǵyn» bas­qaryp otyrsyz. Jalpy, bul orta­lyqty ashý ıdeıasy qa­laı týyn­dady?

– Bes jyl boıy Qyrǵyz Res­pýb­lıkasynyń Talas oblysynda hırýrg bolyp jumys istedim. Ta­lasta Isa Ahýnbaev degen bilikti hırýrg boldy. Sol kisiniń járde­­mi­men júrek hırýrgııasy­na aýys­tym. Isa Qonaıuly usta­zy­myz­dyń óz aldyna bir ortalyq ashyp, júrek hırýrgııasyn odan ári damytyp, júrek almastyrýǵa jetsek eken degen oıy bar edi. Biraq ol kisi bul armanyna jete almady. Keıin oılanyp qa­ra­sam, júrek hırýrgııasyn damytý úshin óz aldyna jumys iste­gen adamǵa kóptegen múmkindik týa­dy eken ári bul halyqtyń den­saý­ly­ǵynyń jaqsarýyna da úlken kómegin tıgizedi.

Isa Ahýnbaev 1975 jyly 5 qańtar kúni jol apatynan kóz jumǵan soń, Qyrǵyzstandaǵy kardıohırýrgııa salasynyń barlyq júgi maǵan tústi. Sóıtip júrip biz 1976 jyly kardıohırýrgııalyq orta­lyq ashtyq. Bul kezde ár­bir respýblıkada osyndaı orta­lyq­tar ashylyp jatqan bolatyn. Biraq bul respýblıkalyq aýrý­ha­nanyń ishindegi bir bólimshe ǵana edi. Máselen, Keńes Odaǵy boıynsha 23 kardıohırýrgııalyq orta­lyq bolsa, biz solardyń aldyń­ǵy qatarynan oryn aldyq. Ártúr­li otalar jasaý, olardyń nátı­je­siniń sapalylyǵy jaǵynan da jaqsy jumys atqardyq. Odaq kezinde Petrovskıı degen mınıstr bizdiń ju­mysymyzdy kelip kórip, Más­keý­degi ınstıtýttardyń bir fılıaly retinde jumys jasaýǵa bolatynyn aıtqan. Biraq  jer­gi­likti basshylardyń túrli syltaýymen bul joba júzege aspaı qaldy. Meniń túsingenim, aldyna qoıǵan maqsatty oryndaý úshin adam qaı jaqqa bolsa da barady eken. Qyrǵyzstanda jumys istep júrip kardıohırýrgııalyq ortalyq ashsam ba degen oımen Almatyǵa da bardym. Almaty qalasynda 8 jyl jumys istedim. Oıym ol jaqta da júzege aspaǵan soń qaıta oraldym. 1992 jyly Qyr­ǵyzstanǵa qaıtyp kelip, 12 jyl boıy osy maqsattyń sońyn­da taǵy júrdim. 2004 jyly ǵana óz aldyna ǵylymı júrek hırýrgııalyq transplantologııa ınstıtýtyn qurdyq. Bul óz aldyna qarjylandyrylatyn, óz betinshe jumys isteıtin alǵashqy qadam boldy.

– Araǵa biraz ýaqyt salyp týǵan jerge oraldyńyz...

– Ýaqyty kelip, zeınetke shyq­qan soń memlekettiń meke­mesinde jumys isteýge bol­maı­­tyndyqtan aýylǵa qaıtýǵa týra keldi. Keıinnen Astana, Al­ma­ty qalalaryndaǵy kúrdeli qu­rylymdarǵa keńesshi bolyp barýǵa usynystar tústi. Bir­aq men endi týǵan jerime qyzmet eteıin dep 2007 jyly Taraz qalasyna qonys aýdardym. Sóıtip Tarazǵa kelgen soń Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń ruq­satyn alyp, 2008 jyldan bas­tap jeke kardıohırýrgııalyq ortalyǵyn ashyp, jumys isteı bastadyq. Ustazymyz bolǵan Isa Ahýnbaevtyń armanyn sóıtip Qyrǵyzstanda da, Qazaqstanda da oryndadym dep bilemin. Biraq barlyq oıǵa alǵan maqsatty oryndaý úshin keıde qarajat kóp kerek bolady. Qazirgi ǵıma­ra­tymyzdy da talaı jyldan beri kúrdeli jóndeýden ótkizdik. Áýe­li týǵaly júrek aýrýyna shal­dyqqan balalarǵa apparattar alyp, ınfarkt alǵandarǵa kompıý­terlik tomografııa, dıagnostıkalyq ortalyqtardyń bárin daıyndap kelip, ótken jyly aǵza aýystyrýǵa qadam bastyq. Byltyr biraz kisilerdiń búıregin almastyrdyq. Odan keıin naýqastarǵa jasandy júrek saldyq. Júrek bulshyq etiniń kúshi ketip, nasharlaǵan ýaqytta qan toqtap qalady. Sodan adam isip-keýip, tipti aıaǵyn da basa almaıdy. Ondaı adamdardyń júregin almastyrý kerek bolady. Máselen, bizde júrek almastyrǵanǵa donorlar joq. Bul – óz aldyna úlken másele. Entigip, tósek tartyp qalǵan bir azamattyń júregin aýystyrdyq. Qazir ol kisiniń jaǵdaıy jaqsy. Biraq donor kútip júr. Alǵa qoıǵan maqsatymyz osylaısha aqyryndap iske asyp keledi. Osy jumystardyń barlyǵyna bir­ta­laı ýaqytymyz ketkenge keıde ókingenmen, keıde qýanasyń. Bizdiń ortalyqta kileń jastar jumys isteıdi. О́sip kele jatqan jastardy kórip kóńil marqaıady. Biz tek ortalyqta tájirıbelik jaǵyna ǵana emes, ǵylymı jaǵyna da jete kóńil bólip otyrmyz. Osy jerde biraz jastar magıstratýrada bilimin jetildirip, doktorlyq dıssertasııalaryn qorǵap jatyr.

– Ortalyq álemniń qandaı elderimen baılanys ja­saıdy? Mamandardyń ózara tá­jirıbe almasý jaǵy qalaı?

Máselen, Amerıka Qurama Shtat­tarynyń kardıohırýrgteri jańa bastamalardy qoldap, jetinshi ret ǵylymı konferensııa ótkizdi. Biraq jetinshi konferensııasynda júrek hırýrgııasyna tórt saǵat qana berdi. Biz keıingi konferensııanyń ózinde úsh kún boıy osy máselemen aınalystyq. Álemniń densaýlyq saqtaý salasyna engizilip jatqan tehnologııalardan qol úzýge bolmaıdy. Sonda ǵana aýrýhanada jatqan naýqas burynǵydaı jeti kún emes, bes-aq kún jatady eken. Bul tájirıbeniń bárin ózge oblystardaǵy árip­tes­terimizge kórsetsek degen maq­satymyz boldy. Búginde eli­miz­diń ózge óńirlerinen de kardıohırýrgter, anestezıologter kelip qatysýda. Sony­men qatar Germanııa, Aýst­rııa, Qytaı sııaqty damyǵan mem­le­ketterden de qonaqtar shaqy­rylǵan. Sol bilikti maman­dar áriptesterimizge júrek almas­tyrýdyń túrli tehnıkasyn kórsetti. Ýkraına mem­leketinen de bilikti mamandar keldi. Bul úrdis ózimizdiń úıre­nýi­mizge ǵana emes, ózgelerdiń de úırenýine qajet dep esepteımin.

– Búginde kóptegen shákirt tár­bıelegen ustaz, ǵalymsyz. Osy oraıda ómir jolyńyzda ne túıdińiz, nege jete almadyńyz?

– О́tken kúnderge sheginis jasap qarasam, seksen jas degen uzaq ómir sııaqty. Qatarlas ósken, birge júrgen azamattardyń kóbi bul kúnde dúnıeden ozyp ketti. Osyndaı jaǵdaılardyń bári de adamdy tereń oıǵa jeteleıdi. Keıde ózińe ómir uzaq sııaqty bolyp kórinedi. Al atqarǵan jumysyńdy, ómirdegi aldyńa qoıǵa maqsatyńdy salmaqtap qara­sań, áli de ýaqyt jetpeıtin sekildi. Oıǵa alǵan dúnıelerdiń bárin atqarý úshin áli biraz ýaqyt kerek sııaqty. Tipti keýdeńde ómir jasym áli de uzara tússe eken degen úmit oıanady. Adam eshqashan úmitsiz bolmaıdy ǵoı. Adam qyryq jastan asqan soń aldyna maqsat qoıyp, sol maqsatty júzege asyrý maqsatynda jumys isteıdi eken. Men de ómir boıy ustazdarymnyń jolyn jalǵasam eken, sol kisilerdiń armanyn oryndasam eken degen tilekpen tirshilik keship kele jatyrmyn. Taǵdyryma táýbe, 12 ǵylym kandıdatyn, 4 ǵylym doktoryn, 3-4 PhD doktoryn tárbıeledim. Olardyń bári de elimizdiń ár qıyrynda eńbek etip júr.

– Keıde adamnyń ómir joly­nyń durys qalyptasýyna áser etetin azamattar bolady. Jalpy, sizdiń taǵdyr joly­ńyz­da jaqsy adamdar kóp kez­des­ti me?

– Men ótken ómirime kóz júgir­tip qarasam, ózimdi baqytty adammyn dep esepteımin. Sebebi meniń ómir jolymda jaqsy kisiler kóp kezdesti. Máselen, ınstıtýtqa oqýǵa túskenimde, jeńgemniń alys jıeniniń bir týysqan qyzy Qyrǵyzstanda turmysta eken. Men sol kisiniń úıinde turdym. Otaǵasy Ahmet degen qyrǵyz kisi sondaǵy bylǵary zaýytynda jumys istep júrdi. Ol kisiler maǵan jaqsy qarady. О́mirde eshqandaı jamandyq kórgenim joq. О́zim sııaqty ǵylym jolynda izdenip júrgen jigittermen jolyqtym. Olarmen dos boldym. Keıinnen Qyrǵyzstannyń Naryn oblysyna jumysqa aýystym. Konstantın Gavrılovıch degen sol oblystyń bas hırýrgi maǵan bilmegenimdi úıretip, qamqorlyq kórsetti. Kún saıyn ota jasaýǵa qatystyrdy. О́zim kún saıyn aýrýhanada kezekshi dáriger bolyp júrdim. Bir jyldyń ishinde kóptegen ota jasaýdy úırendim. Isa Ahýnbaev ustazymnyń da jaqsylyǵyn kóp kórdim. Máskeýge kardıohırýrgııa boıynsha aspırantýraǵa oqýǵa jiberdi. Men Máskeýge oqýǵa barǵanda tájirıbeli maman retinde qalyptasyp úlgergen bolatynmyn. Ol jaqta meni barlyǵy jaqsy qabyldady. Jaq­sy adamdardyń jaqsy qarym-qatynasy da meniń ósip-ónýime kóp áser etti. Adamnyń óziniń peıili taza, júregi aq bolatyn bolsa, ómirde jaqsy kisiler kóp. О́mirimde jaman adamdar kezdesken de shyǵar, biraq olar esimde joq. О́ziń jaqsy bolsań, eldiń bári de jaqsy. Kezinde Ýkraınada Bablıak degen professor bolǵan. Jetpis bes jasynda qaıtys bolyp ketti. Ǵylymı jıyndarda talaı kezdeskenbiz. Sol kisiniń balasy qazir tanymal hırýrg. Bizdiń ortalyqqa kelip, tájirıbesimen bólisýde. Sol sııaqty Aýstrııadan Mıýller degen de professor kelip, bizdiń jumysymyzben tanysýda. Osyndaı jaqsy adamdar kóp ómirde. Birde bolmasa áıteýir birde jaqsy adamdardyń sharapaty tıedi.

– Áńgimeńizge rahmet.