Jastyǵy jarasqan teatr

Shekspırdi sahnalaý – sheberlik synaǵy

Ár qoıylym ózindik erekshe­likke ıe desek te, Jastar teatry repertýaryndaǵy úzdik spek­taklderdiń kóshin rejısser Nur­­qanat Jaqypbaı sarapta­ýynda qoıylǵan aıtýly komedııa bastaıdy dep batyl aıta alamyz. Sondyqtan da bolsa kerek, 6 jyl­ boıy anshlagpen ótip kele jat­qan áıgili komedııa birneshe jyl qatarynan maýsymashar jańalyǵyna aınalyp, ár jańa maýsymda kórermenin merekelik kóńil kúıde qarsy alyp keledi. Ujym bıyl da sol dástúrinen ja­­ńylmady. Ǵımarat foıesindegi merekelik konsertpen bastalǵan teatr dýmany ári qaraı ıtalııalyq karnaval stılinde qoıylǵan jar­qyn boıaýly «Asaýǵa tusaý» komedııasyna jalǵasty.

Álemdik klassıkanyń altyn qorynan oıyp oryn belgile­gen aǵylshyn dramatýrgi Ý.Shekspır­diń «Asaýǵa tusaý» komedııasy qa­zaqy tabıǵatpen etene úndesetin biregeı týyndylardyń sanatynda. Ulttyq sahnada eń alǵash 1943 jyldyń 16 qazanynda Máskeýdiń A.Lýnacharskıı atyndaǵy teatr jáne óner ınstıtýtynyń tá­ji­rıbeli muǵalimderi O.Pyjova men B.Bı­bı­kovtyń qoltańbasynda kó­rer­­men nazaryna usynylǵan qo­ıy­lym 2013 jyldyń jeltoqsan aıyn­da Jastar teatry tórinde Qa­zaqstannyń eńbek sińirgen qaı­­ratkeri Nurqanat Jaqypbaı re­jıs­serligimen zamanaýı úlgi, ja­ńa­shyl lepte ún qatqan bolatyn.

Dramatýrgııa dúldúli Qaltaı Muhamedjanovtyń sózimen aıt­saq, Shekspır shyǵarmasyn sah­naǵa qoıý – árbir óner ıesiniń bu­ǵanasy bekip eseıýindegi uly em­tıhan. Al Jastar teatrynyń osy synaqqa batyldyqpen ke­lip, klassıkalyq komedııanyń per­ne­sin dóp basýy úlken jetistik der edik.

Qoıylymnyń áýelgi erekshe­ligi sahnalaý jumysyna qoıýshy rejısserden bólek, Bekbolat Qur­manǵojaev pen Dáýren Ser­ǵazın qoltańbasynyń kiriktirilýi der edik. Úsh birdeı rejısserdiń ju­myla jasasqan jumysy Jas­tar teatry sahnasyna astarly ázil men kóterińki kóńil kúı­diń at­mos­ferasyn alyp keldi. Re­jıs­serlik utqyr sheshimder, mý­zyka men bı úndestigi, dekora­sııa janr ereksheligine saı utymdy uıym­dastyrylǵan. Qoıýshy sýretshi Erlan Tuıaqov beınelegen sahna sýretinen anaý aıtqandaı klas­sıkalyq kartına men baı rek­vızıtti kózińiz shalmaýy múmkin. Esesine munda keńistik bar, tiri sahna bar, qajyrly eńbek bar. Árbir akterdiń dem alysy men jú­rek lúpili bite qaınasyp, bir­tutas dúnıege aınalyp ketkenin shymyldyq ashylǵannan-aq aıqyn sezinesiz. Sóıtip Lıýchensıo (Dáý­­ren Serǵazın) men Tranıo (Erbol Tileýkenov) súırep shyǵar dóń­gelekteı zamana kerýenimen birge spektakl tizbegi de dóńge­lenip júre beredi. Sol kóshke ile­sip ko­medııa ishine qalaı enip ket­ke­ni­ńizdi tipti ańǵarmaı da qalasyz.

 Katarına – myqtylardyń úlesi

Áne, sahnaǵa qamshysyn oń­dy-soldy siltep, adýynymen, ten­tektigimen talaıdy taısaldyryp asaý da erke Katarına shyqty. Ról jaýapkershiligi teatrdyń talantty aktrısasy Aınur Rahıpovaǵa júktelipti.

Shekspır sýrettegen, uly ja­zý­shy Muhtar Áýezovtiń tárji­masynda bizge jetken Katarına qandaı edi? Pesa jelisi áý basta aktrısaǵa turpaıy, tilge ótkir, birbetkeı bolýyn mindetteıdi. Alaıda ol keıipker Katarınanyń ta­bıǵı bolmysy emes edi. Bul mi­nez onyń ózi ómir súrgen nadan da ekijúzdi ortaǵa, mańyn torýyl­daǵan toǵyshar topqa kór­setken ishteı qarsylyǵy bolatyn. Boıjetken boıynda asaý­lyq ta, tentektik te, erkelik te bar. Ony kópten ereksheleıtin katarınalyq qasıeti – jan, rýh erkindigi. Kúıki, bısharalyq ómir oǵan jat. Aınur keıiptegen Ka­tarına, mine, bizdi osyǵan ılantty. Kezinde atalǵan beıneni bútin ob­raz bıigine kótergen halyq ár­tisi Hadısha Bókeeva jolyn jalǵaǵan Aınurdyń keıipker bolmysyn barynsha boıyna­ sińirýge tyrysqany kórinip tur. Bul – akterlik sheberlikten bó­lek, shynaıy mańdaı ter, tolassyz eńbektiń Katarınasy! Pe­trýchıodaı jigit serisiniń súı­ge­nin oınaý sahnagerden ishki te­reń­dikten ózge, fızıkalyq kúsh-jiger men plastıkalyq organı­kany talap etedi. Odan basqa, M.Áýezov­tiń qunarǵa baı poezııa tilimen aýdarylǵan tárjimasyn qosyp qoıyńyz. Osynyń báriniń basyn biriktirip, shashaýyn shyǵarmaı saıratý – kez kelgen aktrısaǵa qol emes. Katarına – myqtylardyń úlesi.

Esimi ańyzǵa aınalǵan Hadısha Bókeevadan keıin Shekspırdiń «aqyldy tentegin» tup-týra 70 jyl­dan keıin Aınur ózgeshe jańǵyrtty. Durysy, jarqyratty. Jaı ǵana oınap qoıǵan joq, ol Kata­rınany ǵalamat beıne bıi­ginde bederledi. Aktrısanyń Ka­­­ta­rına beınesine kelýdegi osy esepsiz eńbegi laıyqty baǵa­la­nyp, qazaqtyń tuńǵysh re­jıs­seri J.Shanınniń 125 jyl­dyǵyna arnalǵan Túrki álemi teatrlarynyń halyqaralyq fes­tı­valinde «Úzdik áıel beıne­si» ­júldesin enshiledi.

 Petrýchıo: Aımanovtan Ahmetovke deıin

Al qoıylymdaǵy negizgi je­tek­shi keıipker – Petrýchıonyń qaı kezde de bási bıik. Sháken Aı­manov salǵan tuńǵysh súrleýdi keıin Ydyrys Noǵaıbaev jal­ǵasa, bul spektaklde estafeta da­ryndy akter Ádil Ahmetovke tıipti. Faktýra, qımyl-áreket, syr-symbat jaǵynan keıipker bol­mysyn tap basyp tanyǵan rejısser tańdaýy dóp túsken. О́zi­ne júktelgen jaýapkershilikti ak­terdiń de jiti sezingendigi sóz sap­tasy men sahnadaǵy júris-tu­rysynan aıqyn ańǵarylady. Sózi anyq, áreketi nyq. Keıipkerin ba­rynsha jandy etip shyǵarýǵa tyrysqan. Serilik pen sergektik, faktýra men ishki tereńdik qatar órilgen Petrýchıo beınesi Ádil Ahmetovtiń keıipteýinde, shyn máninde, kórkemdik bıikke kóte­rilgen. Akter keıipker kiltin dóp tapqan. Oıymyzdy belgili re­­seılik shekspırtanýshy ǵalym Alekseı Bartoshevıchtiń: «Asaýǵa tusaýdy» avtor jastyq shaǵynda jazǵan, sondyqtan da pesanyń ón boıy jastyq jalynǵa tunyp tur. Osy erekshelikti rejısser Nur­qanat Jaqypbaı teatrdyń jas ereksheligine, aýdıtorııasyna saı óte utqyr da dóp tańdaǵan. Jastardyń ishki energııa, jalyndy jasampazdyǵy, sahnadaǵy kóz ilestirmes shapshań qımyly shyn máninde súısintedi. Ásirese Pe­trýchıoǵa (Ádil Ahmetov) tán­­­ti boldym. Akter tek boı suń­­ǵaq­tyǵy, syrtqy kelbet kórkem­digimen ǵana emes, ishki ak­ter­lik sheberligimen de, daýys­ má­nerimen de kóńilge berik or­ny­­ǵyp, kórermen qoıylym so­ńynda Petrýchıosymen qımaı qosh­tasady. Meniń de kóńilimde son­daı bir qımastyq sezim qal­dy», dep qoıylymnyń kór­kemdik sapasyn joǵary baǵalap, tamsana jetkizgen osy bir pi­kiri bekite túsedi. Al sanktpe­ter­býrgtyq teatrtaný mamany Nadejda Stoe­va bolsa: «Meni qo­ıy­lym­nyń karnavaldyq jarqyn boıa­ýy, akterlerdiń basqa álemdi umy­­typ, óz róline jan-tánimen berilýi, sahnadaǵy nebir sırktik qımyldarmen estetıkalyq kórkem kórinis túzýi, jarqyn mýzyka, kóńildi tentektikpen astasqan komedııalyq shýaqty atmosfera birden baýrap alyp, nazarymdy basqaǵa burǵyzbaı, bir jarym saǵat boıy qoıylym ózine baılap tastady. Spektaklde teatrǵa tán san qıly óner túriniń bári sátti qabysyp, ýaqyttyń qalaı ótkenin ańǵarmaı qalasyz», dep joǵary baǵalaǵan bo­latyn.

 Jaqypbaıdyń jańalyǵy

Qoıylymda epızodtyq ról bolsa da nazaryńdy aýdarmaı qoımaıtyn Grýmıo (Jandáýlet Bataı), Lıýchensıo (Dáýren Ser­ǵazın), Gortenzıo (Nurlybek Tó­legen) beıneleri ózindik boıaý-bederimen este qaldy. Bıan­ka rólinde kóringen Naýryz Saba­ǵatova da qoıylym quramyna jaqynda kiriktirilgenimen, sátti izdenis nátıjesin kórsetti. Ási­rese bir spektakl boıynda bir­neshe róldi birdeı ıgerip júr­gen Dáýren Serǵazınniń shap­shańdyǵy, komedııa janry ártisine tán tapqyrlyǵy men utqyr sheshimderi ezýge kúlki­men qatar, kóńilge qurmet te ornyqtyrdy.

Nurqanat Jaqypbaı qoltań­basyna tán jańashyldyq pen tosynnan, tyńnan óriler rejıs­serlik utymdy sheshimder Sheks­­pır shyǵarmasynyń shyraıyn kirgizdi. Atap aıtar bol­saq, komedııanyń kóńil mar­qaıtqan tusy – akterlik ansambl óneriniń birtutastyqta júıelenýi. Tutas­taı teatr trýppasy qatysqan qoıy­lym osy uıymshyl ujymdyq birliktiń arqasynda kókeıge berik ornyq­ty. Sahnadaǵy keńistiktiń kóp bóligin qımyl-qozǵalysqa saı bos qaldyryp, ártisterdiń ózi jandy dekorasııaǵa aınalǵan. Ár akterdiń ishki sezimimen birge sergeldeńge túsip, birge tolqyp, birge qozǵalǵan sahna sýretinen árqaısysynyń júrek lúpilin sezgendeı bolasyz.

Qoıylymnyń kelesi artyq­shylyǵy – plastıkalyq múm­kindigi. Sırk artısterine tán sheberlikpen sahnanyń arǵy betinen bergi betine sekirip, sheń­ber jasaı, domalaı qozǵalǵan trýp­pa talanty men ártúrli dy­­bys shyǵarýda qaqpaq, ojaý, shylapshyn syndy san túr­li quraldardyń kómegine júgi­nýi de eksperımenttik teatr­ element­terin eske saldy. Ezý­ge kúlki úıi­redi. Kostıým sýret­shisiniń (Erlan Tuıaqov) ashyq tústi matalardan ádiptep tikken kıim úlgileri de komedııa tabıǵatynan alshaq ketpedi. Ertedegi Italııa jerindegi karnavaldardy bir sátke kóz aldymyzǵa keltirgendeı, eýropalyq óner dýmanynyń ishinde júrgendeı áserge bólendik.

Teatr – ujymdyq óner desek, búgin ujymnyń sol uıym­shyl jumysyna kýá boldyq. «Asaýǵa tusaýdaı» klassıkalyq týyndylarǵa úlken batyldyqpen kelip jáne ony abyroımen alyp shyǵýǵa degen umtylysy trýppa eńbegine bas ıgizdi. Aldaǵy ýaqytta jas teatrǵa kórsetiler qoldaý men qamqorlyq eselener bolsa, jańashyldyqty tý etken jalyndy Jastar teatry­nyń baǵyndyrar belesiniń budan da eńselirek, budan da mol bolmaǵyna senemiz. Jas ujymnyń oǵan múm­kindigi de, qa­jyr-qaıraty da áb­den jetedi. «Asaýǵa tusaý» komedııasy sonyń aıǵaǵy!