Zań sapaly bolýy tıis

Qazir Qazaqstanda tıimdi quqyqtyq ortany qalyptastyrý prosesi jalǵastyrylyp jatyr, zańdar ǵana emes, olardy ázirleý jáne qabyldaý rásimderi de jetildirýdi talap etedi. Bul proseste turǵyndardyń zań jobalaryn qoǵamdyq talqylaýlarǵa belsene qatysýyna erekshe kóńil bólinedi. Mysaly, Ulybrıtanııa tájirıbesi boıynsha zań normalaryn shyǵarý prosesine «jasyl» jáne «aq» kitaptardyń jańa kezeńderin engizý, zań jobalary men qoldanystaǵy zańdardy baǵalaý rásimderin jaqsartý, zań jobalaryna ǵylymı-quqyqtyq saraptama júrgizý tártibin qaıta qaraý, azamattar men bızneske qosymsha mindettemeler qoıa­tyn normalarǵa qatysty zańna­malyq deńgeıde «ótpeli kezeń» tájirıbe­sin qoldaný jáne taǵy basqalary usynylady.

Osy oraıda atalǵan baǵyttar­da búgingi kúni qandaı jumystar at­qarylyp jatqany jóninde «Qa­zaq­stan Respýblıkasynyń keı­bir zańnamalyq aktilerine zań nor­malaryn shyǵarýdy jetildirý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» zań jobasy boıynsha sarap­shy Erlan Buzyrbaev aıtyp berdi.

– Qabyldanyp jatqan zań­dar­dyń sapasy ár­daıym ózekti. Zań normalaryn shy­ǵarý qyzmeti jyldan-jylǵa jetildirilýde. Zańdardy jetildirý men sapasyn arttyrý boıynsha qabyldanyp jatqan sharalar jaıynda aıtyp berseńiz?

– Úkimet zańdardy jetildirý men olardyń sapasyn arttyrý boıynsha jumystardy tu­raqt­y negizde júrgizip jatyr­. Men Dúnıejúzilik bankpen birge júzege asyrylyp jatqan sot tóreligi sektoryn ınstı­tý­sıonaldyq nyǵaıtý baǵdar­la­masy boıynsha tartylǵan sarapshymyn. Bul reformanyń maqsaty – normatıvtik-quqyqtyq aktiler jobalaryn ázirleý kezin­de zań normalaryn shyǵarý sapa­syn arttyrý, álemdik ozyq tájirıbeni engizý boıynsha aza­mattardyń kóp bóligin Úkimetpen dıalog prosesine tartý. Osy maq­sattarda belgili bir saraptaý jumystary júrgizildi, álemdik tájirıbe zertteldi.

Toǵyzǵa jýyq damyǵan eldiń zań shyǵarý tájirıbesiniń qury­lymyna baılanysty taldaý júrgizildi. Qazaqstanmen salys­tyryldy, bizde mundaı tásil­der­diń qanshalyqty iske asyry­lyp jatqany zerdelendi. Taldaý kórsetkendeı, negizinde elimizde halyqaralyq tájirıbe jetkilikti kólemde qoldanylady, engizilip jatqan retteýdi boljaý ádisteri de paıdalanylady, túrli nysanaly toptarmen konsýltasııa tetikteri men rásimderi bar. Bizde kóbine-kóp qazir nysanaly top retinde osyndaı konsýltasııalar úshin bıznes-qaýymdastyqtar, «Atameken» UKP usynylǵan. Bizde azamattarmen talqylaý úshin «Ashyq NQA» ınternet-portaly formatyndaǵy dıalog alańdary da bar.

О́kinishke qaraı, zańnama sapasy jetildirýdi talap etedi. Biz áli de bolsa zańnamanyń jıi ózgeretinin kórip otyrmyz, kóbine sol bir ǵana normalarǵa bir jyl ishinde birneshe ret ózgerister engiziledi, bul túptiń-tú­binde retteletin sýbek­tiler­­g­e áserin tıgizedi. Mundaı sı­pat­taǵy ózgeris­terdi zań­nama­lyq retteýdiń turaqsyz­dyǵy retinde sanaýǵa bolady. Osyǵan baılanysty qazir júrgizilip jat­qan reforma zańnamalyq rá­sim­deýdiń ǵana emes, jalpy uıym­dastyrýshylyq sıpattaǵy tutas sharalar keshenin qarastyrady.

– Aıtylyp otyrǵan jaǵ­daıat­­tarǵa baılanysty búgingi kúni naqty ne istelýi tıis?

– Birinshiden, kópshilikpen talqylaýdyń keńirek tájirıbe­sin engizý kózdelgen. Iаǵnı, naq­ty retteý qoldanylatyn azamat­tar jáne nysanaly toptar tar­tylatyn bolady. Osy retteý­di talqylaý kezinde, ıaǵnı zańna­malyq akt jobasy jasalǵan kezde emes, zańnamalyq akt endi oılas­tyrylyp jatqanda problemalar azamattarmen birge talqy­lanýy tıis. Ol úshin Uly­brı­tanııa tájirıbesi boıynsha «jasyl kitaptardy» engizý usy­nylady. Onda dál, sapaly retteý úshin jurtshylyqpen jarııa talqylaý maqsaty qarasty­ry­lady. «Jasyl kitap» quraly buqaralyq is-sharalardyń tutas keshenin qamtıdy. Olar – debattar, jarııa tyńdaýlar, jazbasha túrde keri baılanys ornatý. Iаǵnı, bul – belgili bir qujat­ta rá­sim­delgen, kópshilikke qol­je­timdi jarııalanǵan, tartyl­ǵan nysanaly toptarmen talqy­lana­tyn quqyqtyq retteý problemasy. Osy retteý taralýy tıis sý­bek­tilerge tikeleı qatysty bolady.

Taǵy bir tusy jarııa talqy­laýdyń rásimderi men tetik­teri ózi­niń qaıta qaralýymen baıla­nysty, ıaǵnı rásimder jeńil­detil­edi, azamattardyń qoljetim­di­ligi jaqsarady, dıalog alańdary biryńǵaı ret bo­ıynsha qurylady, atap aıtqanda, nysanaly toptardy aldaǵy tal­qy­laýlar týraly habarlandyrý tásilderin reglamentteý qaras­tyrylady. Formasynyń ózin zańdyq mátinderdi talqylaý­dan baıandalǵan problemany uǵynyq­ty tilmen talqylaýǵa ózger­tý qaralady. BAQ-tyń qatysýymen jarııa ashyq talqylaý tásilderin engizý jáne retteý de kózdelgen.

Budan ózge, zań shyǵarý normalary prosesin avtomattandyrý, keri baılanys alýdy avtomat­tandyrý, izdeýdi avtomatta­n­­dyrý, quqyq­tyq retteý problema­­­sy­nyń mańyzdylyǵyn aıqyn­­daý kóz­delgen. Iаǵnı, Ádilet mı­nıstr­­­ligi qazir osy fýnksııany qaras­­ty­ratyn E-zańnama aq­pa­rat­­tyq júıesin ázirlep jatyr. 2019 jyl­­ǵy 17 qazandaǵy jaǵ­daı bo­ıyn­­sha aqparattyq júıe ázirlen­gen. Qazirgi tańda atal­ǵan jo­ba­ny pılottaý jumys­tary júr­gi­zilýde, ıaǵnı memle­ket­tik organ­­dar onymen jumys isteýdi bastap jatyr.

– Joldaýda Memleket basshysy sybaılas jemqorlyqty joıý máselelerine erekshe kóńil bóldi. Sybaılas jem­qor­lyq kórinisteriniń paıda bolýyna yqpal etetin alǵash­qy jol normatıvtik-quqyqtyq aktiler deýge bolady. Normatıvtik-qu­qyq­tyq aktilerdi sybaılas jem­qor­lyq maqsattaryna paı­dala­nýdyń aldyn alý úshin qandaı sharalar qabyldanýda?

– Shynynda da, zań­nama­nyń tujyrymdamasy túsi­niksiz bolǵan kezde jáne ony túsin­dirýde túsiniksizdik týyn­daǵan kezde, bul da sybaılas jemqorlyqqa sebep bolady. О́z­derińiz bilesizder, buǵan deıin Qazaqstanda Sybaılas jem­­qorlyqqa qarsy sarap­tama dep atalatyn ınstıtýt bol­ǵan. О́ki­nishke qaraı, bul ınstı­týt belgili bir dárejede bedelin tú­sirip aldy. Atap aıtqanda, sa­rap­tamanyń formalızmine basa nazar aýdaryldy. Shyn máninde sybaılas jemqorlyq qaýipterin baǵalaý múlde júrgizilgen joq, normatıvtik-quqyqtyq aktiler­de dıskresııalyq ókilettikter tabylmady. Munyń saldary retinde atalǵan saraptama kútken nátıjesin bermedi jáne taratyldy. Búgingi tańda bul suraq qaıta qarastyrylýda, Sybaılas jemqorlyqqa qarsy saraptamany qaıtarý usynylady, biraq onymen Ádilet mınıstrligi emes, Sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyl agenttigi aınalysýy tıis.

Biz osy saraptamany ótkizý rásimderi qaıta qaralyp, onyń tıimdiligi sybaılas jemqor­lyq táýekelderin naqty baǵalaý­ǵa deıin artady dep úmittene­miz. Negizinde muny jasaýǵa bola­dy. Eger damyǵan elder týra­ly aıtatyn bolsaq, olarda «aqyl­dy» retteý qaǵıdattary áreket etedi, olar «aqyldy» retteý prın­­­sıpterin qoldanady. Bizdiń erek­­shelikterimizdi eskere otyryp, bul tásilderdi ishinara Qazaq­­standa qoldanýǵa bolady. Son­­dyqtan jańadan qurylǵan agent­­tik formalızmnen sapaly saraptamaǵa aýysyp, bul jumysty jaqsy uıymdastyra alady dep oılaımyn.

– Ádilet mınıstrligi zańna­malyq jumystardy jaqsartý úshin taǵy qandaı sharalardy qarastyryp jatyr?

– Biz ınstıtýsıonaldy ortany quryp jatyrmyz, barlyq norma qurý rásimderin biryń­ǵaı, logıkalyq baılanysqan dáıek­ti prosesterge biriktiremiz. Búgingi tańda bul prosester­diń shashyrańqy bolý belgileri bar. Normatıvtik-quqyqtyq akti­ler jo­balarynyń belgili bir vedom­stvo­lyq básekelestigi bar. Biz bul máselelerdi biryńǵaı logıkaǵa sáıkes birtutas proseske biriktirý arqyly retteýge tyrystyq. Memlekettik organdar, kez kelgen qyzyǵýshylyq tanyt­qan sýbekt atalǵan rásim­men kez kelgen satyda tanysa alatyn jáne onyń qalaı jú­ze­ge asyrylyp jatqanyn túsi­ne ala­tyn, barlyq rásimdi ret­teı­tin biryńǵaı quqyqtyq akt ázir­lendi. Bul aqparatty ártúrli zań­namalar men zańǵa qosymsha deń­geı­degi normatıvtik-quqyqtyq akti­lerden izdeý qajet emes.

Úkimet janyndaǵy Zań jobasy qyzmeti máseleleri jónindegi vedomstvoaralyq komıssııanyń róli de kúsheıtilýde, onyń jumys organy – Ádilet mınıstrligi. Zań normalaryn shyǵarý rásimderin, zań shyǵarý jumysyn josparlaý satysynan bastap, zań qabyl­dan­ǵannan keıin tıimdiligin baǵa­laý kezeńin qosa alǵanda, onyń bar­lyq satylaryn avtomattandyrý máseleleri pysyqtalyp ja­tyr. Zańnamalyq retteýdiń bar­lyq sıklin biz reformalarmen qamtýǵa tyrystyq.

Kórsetilgennen ózge, zań jobalaryn ázirleý jáne josparlaý tájirıbesine engiziletin retteý saldaryn sapalyraq boljaý engiziledi.

Biz mundaı tásil zań jobalaryn ázirleýdiń saraptamalyq quraýyshynyń sapasyn jaqsar­ta­dy dep shamalaımyz, bul kele­shekte zańnamalyq retteý sapasyna áserin tıgizedi. Ekin­shi jaǵynan, memlekettik or­gan­­dar­dyń jumysynyń ashyq­tyǵy artady, nysanaly top­tar­dyń keń spektrine qoljetim­dilik qam­­tamasyz etiledi, osy qol­jetim­dilik rásimderi jeńildeti­ledi, bul sapaly keri baılanysty alǵan soń memlekettiń túptiń tú­binde sapa­lyraq retteýdi qabyl­daýyna múmkindik berýi tıis.

Áńgimelesken

Joldybaı BAZAR,

«Egemen Qazaqstan»