Ulttyq onomastıka máseleleri

Semınardy Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne sport mınıstrligi Til saıasaty komıtetiniń tóraǵasy Ǵalymjan  Meldeshov júrgizdi

Respýblıkalyq semınar Premer-Mınıstr B.Saǵyntaevtyń ókimimen 2018 jylǵy 13 naýryzda bekitilgen «Qazaq tili álipbıin latyn grafıkasyna 2025 jylǵa deıin kezeń-kezeńimen kóshirý jónindegi is-sharalar josparyndaǵy» jobalardy oryndaý maqsatynda ázirlengen onomastıkalyq ataýlardy latyn grafıkasynda translıterasııalaýdyń negizgi emlelik qaǵıdattaryn aıqyndaıtyn qos jobany talqylaýǵa arnaldy.

Atap aıtqanda Respýblıkalyq semınarda Qazaqstan Respýblıkasy azamattarynyń, sondaı-aq Qazaqstan Respýblıkasy geografııalyq ataýlarynyń latyn grafıkasy negizinde jazylý erejelerin daıarlaýshy ǵalymdar baıandama jasap, erejelerge jasalǵan sarapshylardyń qorytyndylyry tanystyryldy.

A.Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýty Onomastıka bóliminiń meńgerýshisi, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Qyzdarhan  Rysbergen Latyngrafıkaly álipbı negizinde ázirlengen onomastıkalyq erejelerdiń mindetterine toqtalyp, jobanyń jańalyqtarymen bólisti. Erejedegi ulty qazaq azamattardyń jáne Qazaqstandaǵy ózge ult ókilderiniń jıi qaıtalanatyn aty-jónderin translıterasııalaý joldaryn sanamalap, lıngvıstıkalyq jáne normotıvtik turǵydan zerdeledi. Qazaqstan aýmaǵyndaǵy eldi meken, aýyldyq okrýg, jer-sý ataýlarynyń translıterasııalanýyna qatysty  jańa tarmaqtardyń engizilý sebepterin túsindirdi.

Al jobany oryndaýshylardyń biri A.Baıtursynuly atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtynyń bas ǵylymı qyzmetkeri, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor Quralaı  Kúderınova «Qazaq tilindegi onomastıkalyq ataýlardyń latyngrafıkaly álipbı negizinde jazylýyndaǵy qıyndyqtar» taqyrybynda baıandama jasap, onomastıkalyq ataýlardyń, onyń ishinde antroponımderdiń jańa álipbı negizinde jazylý emlesiniń «Qazaq tili emlesiniń negizgi erejeleriniń» talaptarynan ózgeshe bolýynyń tildik, lıngvomádenı sebepterine toqtaldy.

Nazarbaev Ýnıversıtetiniń professory, fılologııa ǵylymdarynyń kandıdaty Jazıra Aǵabekova onomastıkalyq keńistiktiń ulttyq mazmuny men grafıkalyq transformasııasyna toqtaldy. Ǵalym jahandanýdyń jeli álemniń onomastıkalyq keńistigine de óz lebin tıgizip otyrǵandyǵyn aıta kelip, dúnıedegi geosaıası jaǵdaıdyń ózgerýi qoǵamdyq prosessterdiń jedel damýy, psıhologııalyq ınnovasııalyq sýretteýler  ataý berý tendensııasyna ózgertýler alyp keletindigin, qazirgi Qazaqstan onomastıkasy belsendi damyp kele jatqan kúrdeli  perıferııalyq qurylym ekengin basa kórsetti. Ǵalym: «Osy ýaqytqa deıingi qalyptasqan ataý dástúrleriniń jutylyp ketpeýin negizge ala otyryp, álemdik deńgede oryn alatyndaı baǵyt ustaýymyz qajet. Sondyqtan da osy usynylyp otyrǵan erejelerdiń tutynýshylardyń qajettiligin tolyq qanaǵattandyratyndaı etip jasap berý úshin onomastıka salasyndaǵy ǵalymdar birige otyryp, ózara kelisimge kelip qurastyrý kerek deı kelip, toponımderdiń erejesin, antroponımderdiń erejesin, nomenklatýralyq ataýlardyń erejesin, sondaı-aq egzonımderdi bir toptastyryp, elektrondy qosymshasyn jasaýdy usyndy.

Sondaı-aq semınarda Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń janyndaǵy Respýblıkalyq onomastıka komıssııasynyń múshesi, fılologııa ǵylymdarynyń doktory, professor SáýleImanberdıeva latyn qarpi negizinde geografııalyq obektilerdi durys rásimdeý máselelerine toqtaldy.

Qazaqstan Respýblıkasy Eńbek jáne halyqty áleýmettik qorǵaý mınıstrligi Eńbek, áleýmettik qorǵaý jáne kóshi-qon komıteti Kóshi-qon prosesin monıtorıngileý basqarmasynyń basshysy Dastan  Aıtqulov shetelden kóship kelýshilerdiń qujattaryndaǵy kisi esimderin jazý barysynda kezdesetin qıynshylyqtarǵa toqtalsa, Qazaqstan Respýblıkasy Ádilet mınıstrligi Ádilet departamenti AHAT jáne apostıldeýdi qamtamasyz etý, baqylaý bóliminiń basshysy Raýshan  Zarırova azamattardyń aty-jónin jazýda kezdesetin jalpy problemalardy sanamalap berip, sol máselelerdi ereje aıasynda sheshý joldaryn usyndy.

Semınar jumysyna Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń janyndaǵy Respýblıkalyq onomastıka komıssııasynyń músheleri, Respýblıkadaǵy qujattaý mekemeleriniń jaýapty qyzmetkerleri, onomastıka salasynyń ǵalymdary, jergilikti atqarýshy organdardaǵy oblystyq til basqarmalary men onomastıka bólimderiniń basshylary, mamandary, sondaı-aq zııaly qaýym jáne BAQ ókilderi  qatysty. 

Semınarǵa qatysýshy mamandar tarapynan aıtylǵan usynystar men ýájdi pikirler jaryssóz barysynda talqylandy. Semınardyń qorytyndysy boıynsha jobalar qaıta qaralyp, múddeli mekemelerge talqylanǵan jáne tolyqtyrylǵan  nusqasy jiberiletin bolady.