Reıtıng boıynsha jaǵdaıymyz jaqsara tústi

Agenttik ókiliniń aıtýynsha, Transparency International ha­lyqaralyq úkimettik emes uıy­my 2019 jylǵy «Sybaılas jem­­­qorlyqty qabyldaý ındek­si» atty jyl saıynǵy basty zert­teýleriniń nátıjelerin jarııa­la­ǵan. Nátıjesinde Qazaqstan múmkin bolǵan 100 balldyń 34 balyn alyp, 180 eldiń arasynan 113-oryn ıelengeni belgili bolyp otyr. Osylaısha, byltyrǵy jylmen salystyrǵanda ındeksti 3 balǵa jáne 11 orynǵa jaq­sart­ty. Bul Qazaqstannyń sybaılas jemqorlyqty qabyldaý ındeks­ine (SJQI) qatysqan ýa­qyt aralyǵyndaǵy eń joǵarǵy kór­set­kishi.

Transparency International-diń qazirgi baǵalaý ádistemesi 2012 jyly bekitilgen. Sol sátten bas­­tap 2019 jylǵa deıin, 7 jyl ishin­de Qazaqstan óziniń ornyn 28-den 31-ge deıin tek 3 balǵa ǵana jaqsartqan bolatyn. Al qazir Qazaqstan jeti jyldyq ilgeri­leýdi bir jyldyń ishinde oryn­dady.

Qazaqstannyń 2025 jylǵa deıingi Strategııalyq damý jos­paryna sáıkes SJQI-diń 35 balǵa deıingi ósimi yqtımal nátıje retinde belgilengenin atap ótken jón. Osylaısha, osy umtylys arqyly josparlanǵan kórsetkishke qol jetkizilgen.

Aıta keteıik, Qazaqstan bo­ıynsha ındeksti esepteý barysynda Batys Eýropa men AQSh-ta ornalasqan: Bertelsman qory, Freedom House, Economist Intelligence Unit, PRS Group, World Justice Project, IHS Markit, IMD, Dúnıejúzilik eko­no­mı­ka­lyq forým, V-Dem sekil­di 9 tanymal halyqaralyq zertteý ortalyqtarynyń máli­met­­teri negizinde agregat­talǵan kór­set­kish­ter qolda­ny­lady. Ár uıym reı­tıngti qa­lyp­tas­ty­rýdyń óz­in­­dik ádistemesin qolda­nady.

Atalǵan uıymdardyń basym bóligi Qazaqstannyń sybaı­las jemqorlyqqa qarsy kú­res bo­ıynsha kúsh-jigerin oń baǵalaǵan. Máselen AQSh-ta ornalasqan PRS Group bedeldi zert­teý ortalyǵynyń baǵalaýy boıynsha sońǵy 2 jylda Qazaq­stannyń kórsetkishteri 2 esege jaqsarǵan. Bul reıtıng­te biz Ońtústik Koreıamen, Iz­raıl­­­men, Ispanııamen, Slo­ve­nııa jáne Slovakııamen bir qatardamyz. Lozannada, Shveı­sa­rııada ornalasqan IMD ıns­tı­týtynyń «Paraqorlyq jáne jem­qorlyq» kórsetkishteri boıynsha básekege qabilettilik reıtınginde Qazaqstan 2018 jylmen salystyrǵanda 10 or­yn­ǵa kóterilip, rekordtyq 29-shy oryndy ıemdendi. Atal­ǵan reıtıngte biz Ońtústik Ko­reıa­dan (30), Izraılden (32), Is­panııadan (40), Chehııadan (41) jo­ǵary turmyz.

IHS Markit kompanııasynyń reıtınginde aıtarlyqtaı ilge­ri­le­dik. Qazaqstan «Sybaılas jem­qor­lyq táýekelderi» ındıkatory boıynsha múmkin 10 baldyń (10-eń joǵarǵy táýekel) 3,1 balyn jınap, Belarýsti qospaǵanda TMD-nyń barlyq elderinen ozyp shyqty.

Oljas Bektenovtiń sózine qaraǵanda, Sybaılas jem­qor­lyq­ty qabyldaý ındeksi boıynsha bir de bir memleket eshqashan 100 ball almaǵan. Bıyl birinshi jáne ekinshi orynda Danııa jáne Jańa Zelandııa (87) bólisti, úshinshi oryndy Fınlıandııa (86), tórtinshi oryndy Sıngapýr, Shvesııa jáne Shveısarııa (85) aldy. Reıtıngtiń aýtsaıderi – Somalı (9), Ońtústik Sýdan (12) jáne Sırııa (13).

Postkeńestik elderdiń basym kópshiligi Qazaqstannan edáýir tómen ornalasqan. Máselen Moldova 32 balmen 120-oryn; Ýkraına, Ázerbaıjan jáne Qyrǵyzstan 30 balmen 126-oryn; Reseı 28 balmen 137-oryn, Tájikstan men О́zbekstan 25 balmen 153-oryn, Túrikmenstan – 19 balmen 165-oryn aldy.

Osylaısha, Qazaqstan Or­ta­lyq Azııa elderi arasyn­da­ǵy kóshbasshylyǵyn birshama nyǵaıtty. Transparency Inter­nati­onal-men qatar sybaılas jemqorlyqty qabyldaý deń­ge­ıi men memleket júrgizip jat­qan sybaılas jemqorlyqqa qarsy saıasattyń tıimdiligin bas­qa da halyqaralyq uıymdar baǵa­laıtynyn eskergen jón. Máselen byltyrǵy jyldyń qory­tyndysy boıynsha Qazaq­st­an Dúnıejúzilik banktiń sybaılas jemqorlyqty baqylaý ındeksinde álemniń barlyq elderi arasynda eń joǵary ilgerileý jasady. 2019 jyly Qazaq­stannyń kórsetkishteri al­dyńǵy jylmen salystyrǵan eki ese­ge jaqsaryp, 36%-dy qurady. 2018 jyly bizdiń kórsetkish 19%-dy quraǵan edi. Halyqaralyq reıtıng agenttikteriniń sarapshylary Qazaqstan kórsetkishteriniń artýy eń aldymen sybaılas jemqorlyq deńgeıin tómendetý boıynsha qabyldanyp jatqan, bi­rinshi kezekte aldyn alý jáne bıznes júrgizý jaǵdaıyn jaq­­sartý sharalarymen baıla­nys­ty ekenin atap ótýde. Olardyń piki­rin­she, Qazaqstanda postkeńestik ke­ńistiktegi basqa eldermen salystyrǵanda sybaılas jem­qor­lyq birqalypty sıpatqa ıe, al sońǵy jyldary onyń deńgeıi tómendeýde.