Tatýlyq aralasýdan bastalady

Men elimizdiń Shyǵys Qazaqstan oblysy Zaısan aýdanyndaǵy Qarabulaq aýylynda týyp-óstim. Bala kezimizde Qarabulaq aýyly kóp ultty aýyl boldy. Aýylymyzdyń edáýir bóligin orystar qurady. Odan bólek ýkraın, ózbek, tatar, noǵaı, dúngen, bolgar halqynyń ókilderi de ómir súrdi.

Zaısan aýdany – Qytaımen shekaralas óńir. О́tken ǵasyrdyń jetpisinshi jyldaryndaǵy Keńes áskerleri men qytaı sarbazdarynyń arasynda bolǵan Alakól mańaıyndaǵy Jalańashkól oqıǵasynan keıin aýdanymyzdaǵy orys halqynyń ókilderi dúr etip oryndarynan kóterilip, birer jylda ishkertin jaqqa qaraı tutas kóship ketti de, basqa­myz qala berdik. Bizdiń aýylymyzda da biren-saran orystar ǵana qalyp, mek­tep­tegi orys klastary jabyldy.

Dúngen Ýshyzy erte qaıtys bolyp ketti de balalaryn zaıyby Mınash apaı (ol kisini aýyl balalary solaı aıtatyn) jetkizdi. Mınash apaı mektep kitaphanasynda kitaphanashy edi. Máýlen, Dáýkóshók, Baqataı degen balalary boldy. Bári qazaqsha sóıleıtin. Qazaq balalarymen óte tatý oınap ósti. О́zderi erjetip, shesheleri qaıtys bolǵan soń aýdanymyzdyń basqa aýylynda turatyn naǵashylaryna qaraı ketken eken. Qazir Máýlen О́skemen qalasynda turady dep estımin. Qarabulaqtaǵy bala kúngi dostary – qazaq jigitterimen áli kúnge deıin aralasyp, dostyq qarym-qatynas ustaıtyn kórinedi.

Tatar Ánesh Vahıtov aýylymyzdyń monshasyn jaǵatyn. Monsha aýyldyq ke­ńestiń monshasy bolǵanymen, ony jurttyń bári «Áneshtiń monsha­sy» dep ataıtyn. Shamasy, bul aýyl adam­da­ry­nyń Ánesh aǵaıǵa kórsetken qurmeti bolsa kerek. Bolat, Rafael degen balalary boldy. Bolat qazaq qyzy Násıpaǵa úılenip, áke-sheshesiniń qara ormanyna ıe bolyp qaldy. Rafaelmen jasymyz shamalas bolǵan soń birge oınap óstik. Biz ony ózimizshe Rapaıyl dep aıtatynbyz. Bala kezinde qyzýqandylaý edi. Bir nársege renjise qyp-qyzyl bolyp daýlasatyn. Jıi shekisip, jıi tatýlasyp jatatynbyz. Onyń ashýlanshaqtyǵyn qyzyq kórip, «Rapaıyl – kókaıyl» dep mazaqtaıtynbyz. Negizinde kókaıyl deıtin túgimiz joq. О́zimizshe uıqas quraǵan jáne onyń ashýlanshaqtyǵyn meńzegen túrimiz. Rafael qazir Semeıde turady. Aýylǵa jıi kelip-ketedi eken. Qazaq qyzyna úılendi dep estidim.

Taǵy bir ulty tatar Naıyl aǵamyz aýyl­dyń dúrildegen kınomehanıgi bol­dy. О́ziniń pysyqtyǵy, eńbek­qor­­lyǵymen aýylymyzǵa kelgen eń al­ǵashqy jekemenshik jeńil kólikti sol kisi satyp alyp, mindi. Qyzy men uly boldy. Qyzy aýyldaǵy qazaq ji­git­te­ri­niń birine turmysqa shyqty. Qazir Zaı­san qalasynda turyp jatyr dep es­tımin.

Tálip aǵaıdyń qaı ult ekenin áli kúnge bilmeımin, aýyl adamdarynyń bári ol kisini sart deıtin. Aýylymyzdyń irge­sindegi ishi neshe túrli jemis aǵash­taryna toly keńshardyń baǵyn «Sart­tyń baǵy» dep ataıtyn. О́ıtkeni sol baqtyń baǵbany ári kúzetshisi Tálip aǵaı edi. Bala kezimizde sol baqqa jıi ur­lyqqa túsýshi edik. Úlkendigi kesedeı qyzyl aport almalar, ýyljyǵan órik, júzim, qaýyn-qarbyz bizdi solaı qaraı tarta beretin. Tálip aǵaı da óz isine myǵym. Atpen tasyrlatyp bizdi qýa jóneledi. Keıde dińkeletip úıge deıin qýyp ákeledi. Ákelerimiz ol kisini quda kútkendeı «Táke, jolyńyz túsip bir kelip qalǵan ekensiz» dep attan qoltyqtap túsiredi. Buǵan aqkóńil Tálip aǵaıdyń kóńili maıdaı erıdi. Sóıtip qonaq bolyp bir-aq attanady.

Bul kúnde Tálip aǵaıdyń qaıtys bolǵanyna da kóp ýaqyt bolǵan. О́ıtkeni osynda aıtylǵan jaıttardyń bári osydan jarty ǵasyr burynǵy bala kezdiń oqı­ǵalary ǵoı. Tálip aǵaıdyń balasy Taıyr О́skemen qalasynda turady dep estımin. О́tken ǵasyrdyń toqsanynshy jyldarynan beri el ómirinde bolǵan ózgeristerge baılanysty baıyrǵy qarabulaqtyqtardyń kópshiligi qala saǵalap Almaty, О́skemen, Semeı, Taldyqorǵan sekildi qalalarǵa qonys aýdardy. Biraz bóligi áli de aýylda. Ketkenderdiń ornyn Qytaıdan kelgen qandastarymyz basty.

Sonda ózimniń ótken ómirimnen ekshep, oılap qarasam – halyq pen ulttyń jamany joq. Barlyq másele tatýlyqta tur. Al tatý bolý úshin halyqtar aralasyp ómir súrýi kerek. Jambyl oblysynyń Masanshy, Sortóbe aýyldarynda turatyn halyqtyń 90-95 paıyzyn dúngen halynyń ókilderi quraıtyndyǵyn endi estip otyrmyz. Munyń ózi úı ishinen úı tigý degen sóz ǵoı. Bir-birimen durys aralaspaı jeke otaý tigip otyrǵan soń mundaı kıkiljińderdiń aldaǵy ýaqytta da oryn alýy ǵajap emes. Sondyqtan el halyqtarynyń aralas-quralastyǵyn arttyrý máselesi memlekettik saıasatymyzda basty nazarda bolǵany jón dep esepteımin.