Kisilik kitaby

Birinshi bólim – jol jazbalardan tursa, ekinshi bólim – qazaq óneriniń órkendeý órisine, qazaq sóziniń sańlaqtaryna, ózge jurttardyń aıtýlaryna arnalypty. Úshin­shi bólimde – ánshi men sazgerler, tórtinshi bólimde jaqsylar jaratylysy, oqyrman qolyna tıgen kitaptardyń tabysy qaǵa beris­te qalmaı baıandalypty.

Rasynda, búgingi ult baspasózinde Qara­shash Toqsanbaıdyń óz orny, óz órnegi, óz soqpaǵy bar. Ásirese óner taqyrybyn jazý­daǵy onyń qarymy, qabileti, shym keste­deı qara sózdi oıly ıirimdermen qubyl­ta ushtastyrý barysyndaǵy izdenisteri tasqa basqanda óshpes tańbadaı kórinedi. Kórip, bilip jazǵan jýrnalıstiń maqalasy kórkem shyǵarmadaı bolatyny álimsaqtan belgili. Jyr nóserindeı tógilip ketkende bylaıǵy oqyrmandy qoıyp, tórdegilerdiń de súı­singenine talaı kýá boldyq. Qarashashtyń jolsaparlarynyń jóni bólek. Aıtalyq, Baıanaýyl baǵytyndaǵy baılamdary, Ońtús­tik oramdary, Máskeý, Parıj, Ankara, Tokıo, ózge de álem qalalaryndaǵy ult óne­riniń jaýhar qoıylymdary boıynsha qalam terbegen oı tolǵamdary – qazaq halqynyń tamyry tereń ult ekenin aıqyn dáıekteıdi. Ult óneri ózge jurttardy qalaı súısintkenin termelep jazǵanda tereńge boılap ketedi.

Ekinshi bólimniń betasharyn «Bal jınaǵan aradaı ǵumyr keshtim» dep ult teatryna ótken ǵasyrdyń 60-jyldarynan bastap, tyń úrdis ákelgen ataqty rejısser Ázirbaıjan Mámbetovtiń týǵan jeri, ósken ortasy, bet alǵan jaǵynan qaıtýdy bilmeıtin qaısar minezi, Máskeýde alǵan bilimi, 25 jasynda talaıdy tamsandyrǵan biligi, ustazdaryna, qos qanaty sanalǵan Ydyrys (Noǵaıbaev) pen Ánýarǵa (Moldabekov) degen iltıpaty, shákirtterine adaldyq – bári de qazir aramyzda joq asyldyń kózi barda aıtyp ketken úlgisi sekildi kórinedi.

Al:

Shyǵarǵan shyndyq ardy esten,

zýyldaqtardy qan keshken,

Mahambetten qalǵan narkesken –

Aıbalta-jyrmen shapsam dep,

Shańyn bir sóıtip, qaqsam dep,

ádilettiń shamyn ǵalamǵa,

qaramaı qursaý-qamalǵa,

laýlatyp solaı jaqsam dep,

qatýlanǵan jyr patshaıymy Farıza Ońǵar­synovamen bolǵan áńgime de áserli.

Altynbek Qorazbaev, jasyndaı jarqyl­dap ótken, marqum Batyrhan Shúkenov, ulttyń uly, kúndelikti tirlikti, jalǵan ataqty oılamaı ult keleshegine, urpaq bola­shaǵyna adal qyzmet etken kemel azamat, jurt isin ózgege siltemeı, syltaý aıt­paı, surqaı zamanda basyn báıgege tigip atqarǵan О́zbekáli Jánibekovtiń jarymen júrgizilgen suhbat, qazaq bıiniń bir dáýiri deýge turatyn Dáýren Ábdirov, ol kórgen alýan qyrly, bir syrly Shashýbaı (1952 jyly ómirden ozǵan), aqyn oryndaǵan «Orteke» bıi, qazaq bıindegi er adamdardyń róline úńilip, Ysqaq, Jaqypbek sııaqty el ishindegi ónerpazdardyń jetpisten assa da býyn bıin bılegenin taratyp aıtqan óner qaıratkeriniń: «Bı degenimiz – halyqtyń qanaty» degen túıinin dáıekke keltiredi.

О́ner men sózdi qustyń qos qanatyndaı qatar ustaǵan Áshirbek Syǵaı sekildi bilim­dar synshymen áńgime, ult ónerin álemge tanytyp júrgen Ádil Bestibaevtyń ult ánin álemdik deńgeıge kóterip, operalyq jaý­harlarmen teńestirý, qazaq topyraǵynda anaý jyldardan-aq Italııanyń operalaryn kelistire shyrqaǵan Kenjeǵalı Myr­jyqbaı, kúı áleminde óshpes iz qaldyrǵan kúıshi Qarshyǵa Ahmedııarov, «Erke syl­qymnyń» ıesi Ábdimomyn Jeldibaev shyǵar­mashylyqtaryna barlaý jasaý, Baıan­ǵalı Álimjanovtaı daryndy azamatpen oı bólisý – bárinde de óner qudiretine tánti etedi.

Tórtinshi bólimde Q.Toqsanbaı sóz óneri­niń qaıratkerleri jaıly qalam terbeıdi. Qazaq jýrnalısteriniń kósh basynda turǵan keshegi uly Sheraǵań, Sherhan Murtazamen bolǵan áńgimede arysymyz taǵy bir ónege kórsetip, áriptes inisi Ádil Dúısenbek týraly aǵynan jary­lypty. Bul aǵanyń inige degen shynaıy iltıpaty, úlgisi dep bildik. Jýr­nalıster týraly aıta kelip: «Bul oraıda olardyń jep júrgeni jantaq ta, arqalaǵany altyn dep aıtpasqa lajyń qalmaıdy. «Qas­qyrdy aıaǵy asyraıdy» deıdi ǵoı. Jýr­nalıst te sol taǵdyrlas, kóp júrýdi, damylsyz zertteýdi, aqıqatqa kóz jetkizgenge deıin tynbaı izdenýdi talap etedi», – deıdi Sher­aǵań. Ol zamannyń jýr­nalısteri solaı bolsa, búgingi jýrnalısterge aqparat jetip artylady. Temirge telmirse bári aldynan shyǵady. Biraq ol tikeleı tildeskendeı, kózben kórip kóńilge túıgendeı bola qoıar ma eken?..

Sol sekildi qazaq Beıbit Qusanbektiń artynda qalǵan murasyna úńilip, «kóz jazyp qaldym dostardan» (B.Qusanbek) dep máńgilikke kóz jazyp qalǵan turǵylasy jaı­ly syr shertip, kesteli jyryna, azamat­tyń sıpatyna toqtalady. Beınesin kóz aldy­ńa ákeledi.

Taqyryp aıasyn marjan til men kórkem oıdy ushtastyra kelip, tushymdy túıin jasaıtyn, bolmysy bútin, óz maqsat-mindeti jolynda tabanynyń búri myqty Qarashash Toqsanbaıdyń jaqsylar beınesi kelisim tapqan bul tuńǵysh kitaby – ulttyq ónerdiń jylnamasy, kisilik kitaby deýge turatyn kemel dúnıe ekeni shúbásiz aqıqat.