Oqý ortalyqtary ońdy ma?

Al Abaı «Bilmegen soqyr, qaıǵysyz otyr, tamaǵy toısa jatýǵa», deıdi. Osy tám­silge qarasań dúnıeniń shamshyraǵy bilim eke­nin ańǵarasyń. Buǵan salǵyrt qaraǵan, jeńil tabys kózine aınaldyryp kelgen pıǵyly las paqyrlar, atyn maldanyp, zatyna úńilmegender kóp zardap shekpeı qoımaǵan. Zardaby sol – bilimsiz jýan judyryq, jýan bilek, shapqyn ıesi.

Sol ult pen jurttyń altyn qazyǵy sanal­ǵan mekteptegi bilim júıesiniń bir jyldyq oqýyn támamdap, indet ilmeginiń kesirinen soń­ǵy qońyraýdy jańa úlgide ótkizdik. Buǵan mek­tep túlekteriniń kóńili pás kóringenimen, úki­legen úmitteriniń qyran samǵaýyndaı ekenin ańǵaryp qýandyq.

Endi aldaǵy jańa oqý jylynyń qam-qa­reketine, bilim isin baıandy etýge úsh aı boıy daıyndyq jasamaqpyz. Jaqynda bir oıly azamat oılanar oı aıtty. Onyń topshylaýynsha, álemdik bilim keńistigi dep, ázirliksiz jalaýlatqan reformaǵa tuspalymen umtylǵandar túsiniksiz tuńǵıyqqa qoıyp ketip, bilim berýdi álsiretip alyppyz.

Bul oı bir qaraǵanda negizsiz emes. Jasy­ratyny joq, jabaıy kapıtalızm qaǵıdasy, naryq talaby dep bardy qıratyp aldyq. Az ýaqytta «Bireý baı, bireý tóre, bireý jarly» (Sultanmahmut) degendeı, kógalda oıqastaǵan baı balasy men qara topyraq basqan kedeı balasy qalyptasty. Ekeýi alakózdesip te qalady. Tapqa jiktelý, bardyń aldynda búgejekteý, joqqa osqyryný etek alyp barady.

Kezinde baǵdarlamasy anyq pa, oqýlyǵy qalaı demesten, 12 jyldyqty daıyndyqsyz bastap jiberip, áli jalǵaýmen kelemiz. Bolon úrdisine baıyppen qaraıyq, UBT ult urpaǵyn júıeli oılaýdan qaldyryp, tilden aıyrady, jattandylyqqa uryndyrady, degen zııalylar dabylyna qulaq qoımadyq. Úmit artqan, ádil synaq túri, álemdik dep áspettegen UBT-nyń shıkiligi shyǵyp jatyr. Onyń zardabyn urpaq tartyp, endi kemshiligimen kúresý jolynda kelemiz. Árıne, ótti, ketti deýge bolar. Biraq adam taǵdyryna, onyń ishinde ul men qyzdyń ómirine jeńil qaraý – túptiń túbinde opyndyrmaı qoımaıdy.

Iá, bilim salasyn kóteremiz, muǵalim be­delin arttyramyz dep qundy qujattar qabyldadyq. Jaqsy sharalar da qolǵa alynýda. Degenmen, bir túıtkil kókeıdi túrte beredi. Bir zamandary az halyqqa kóp joǵary oqý ornyn ashtyq. Ondaǵy úmit artqanymyz báseke edi. Áıtse de, báseke básin aqsha basyp, tipti keıbireýlerdiń qońdanatyn qoryna aınalyp shyǵa keldi. Aýdan ortalyqtarynda «ınstıtýt» shańyraq kótergenin qaıtersiń. Keıin onyń paıdasynan zııany kóp bolyp, halyqtyń qaltasyn qaǵyp, mıllıondap tólegen teńgesine saı stýdent mamandyq ıgermeı, kók tıynǵa turǵysyz qatyrma qaǵaz ustap qaldy.

Qaıtalap eske salsaq, osy kúni orta bilim berýi isi jóninde talpynys erekshe úrdis alýda. Bul jumys aldymen memlekettik bilim be­rý mekemeleriniń, onda qyzmet etetin muǵa­limderdiń bedelin arttyrý isi erekshe qup­tarlyq. Shynynda, mektep pen muǵalim máse­lesi – el damýyndaǵy strategııalyq másele.

Bıik ǵımarattardyń tómengi qabatynan ashylǵan oqý ortalyqtarynan kóz súrinedi. Bir ýaqytta sańyraýqulaqtaı qaptaǵan «mentaldy arıfmetıka» degen shyǵyp, ata-ana balalaryn soǵan oqytty. Qazir onyń býy basylǵandaı. Jalpy, oqý ortalyqtarynyń jarnamasyna qarasań tildi úsh aıda úıretip, pánderdi mıyńa sátinde quıyp, ónerdi sanańa sanaýly aılarda sińirip tastaıdy. Tek aqysyn tóleseń boldy. Júıesi bar, isi aqshaǵa emes, ar jolynda bolǵandar týraly áńgime bólek. Iаǵnı bilim ortalyqtaryndaǵy oqý máselesine de tereń saraptaý kerek tárizdi. Shynaıy bilim bere me? Muǵalimi saýatty ma, álde aýzy jybyr­laǵan «óli» ún ánshiler sııaqty alǵan aq­shalaryn aqtadyq degen oımen oqýshyǵa kóter­me baǵa qoıyp, ata-analardyń senimine kir­gender me?

Mundaı kúdigi basym ortalyqtar mektep pen muǵalimniń jumysyna abyroı emes, keri áserin tıgizip otyrǵanyn da joqqa shyǵara almaımyz. Sebebi keıbir ata-ana balalary oqýǵa tússe onyń jetistigin eń bolmasa, árip úıretken mektep muǵaliminiń de úlesi bar demeı, bári aqyly daıyndaýshylardiki deıdi. Muny da joqqa shyǵarýǵa bolmas. Biraq qalaı desek te, mektep san salaly bilim uıasy ǵoı. Eger mekteptegi bilim men muǵalimniń bedelin kóteremiz desek, osyny da tarazylaý kerek shyǵar.